Tíminn - 25.09.1983, Síða 13

SUNNUDAGUR 25. SEPTEMBER 1983
13
REIFYNJA
■ Á þeim öldum sem Aldinborgarættin sat
að ríkjum í Danmörku settust í hásætið af og
til menn sem ekki verður um sagt að hafi verið
serlega vel til konungdóms fallnir, sumir
vegna þess að þeiur voru um of latir og
drykkfelldir eins og Friðrik fimmti, en aðrir
vegna þess að þeir voru stærilátir og litu niður
á þegnana, eins og Kristján sjötti. Loks voru
aðrir tæpir á geðsmunum, eins og Kristján
annar og Kristján sjöundi. En einnig hittust
þarna meinhægir menn og góðgjarnir, þótt
ekki þættu neinir skörungar og líklega verður
að flokka þann öðlingsmann sem hér verður
fjallað um í þann hóp, en sá er Friðrik sjöundi.
Hann kom til valda árið 1848, þegar ríkið var
að sigla inn í mikla kreppu og styrjöld yfirvof-
andi og þegar hann lést, 1863, var enn stríð
í uppsiglingu. Samt sem áður átti það fyrir
þessum síðasta afspreng Aldinborgarættar-
innar að liggja að afnema erfðaeinveldið, sem
komist hafði á á dögum Friðriks þriðja og
sitthvað fleira gerðist í hans stjórnartíð sem
horfði í frjálslyndisátt. En þótt kóngur væri
fremur góðgjarn og hæglundaður, sem áður
segir, þá fór því samt f jarri að ekki gustaði um
hann í stjórnartíð hans og orsakirnar til þess
voru ekki síst tengdar einkahögum hans, eins
og nú verður sagt frá.
■ Frá brúðkaupi Fríðriks sjöunda og Cariotte Maríane af Mecklenburg.
Hún fékk fljótt nóg af hjúskapnum eins og fyrri konan, Vilhelmína
Friðriksdóttir.
■ Frú Danner. Kristján áttundi sagði að hún væri „hræðilega Ijót", en aðrir
kölluðu hana „fagra og konunglega".
hátignarinnar úti í horni, líkt og ástmær
Friðriks 6., frú Dannemand hafði gert.
Louise Rasmussen hafði ekki til einskis
staðið í flóði Ijósanna á sviði Konunglega
leikhússins. Hún naut þess að koma
fram opinberlega og kunni bæði að velja
sér föt og bera sig höfðinglega. I útliti
var hún ekki sérlega aðlaðandi, þótt það
kunni að hafa verið of mikið sagt sem
Kristján gamli 8. eitt sinn sagði um hana
að hún væri „hræðilega ljót.“ Listmálar-
inn Kristian Zahrtmann sagði að fram-
ganga hennar væri „fögur og konung-
leg“. En hún var mjög viðkvæm fyrir
sjálfri sér og lét sér annt um að sér væri
næg virðing sýnd og metorðagirndin var
óseðjandi. Hún gerði sér mikið far um
að bæta sér upp litla kunnáttu í tungu-
málum og almennri menntun. „Hún
getur það sem hún vill“, sagði konungur-
inn. Hann var ákaflega stoltur af að láta
sjá sig við hlið hennar og það gerði hann
It'ka í tíma og ótíma. Sjaldan lét hann
hjá líða að segja við gesti sína: „Má ég
ekki kynna yður fyrir konunni minni?“
Og hver gat neitað slíku boði?
í hylli bændanna
Þó voru þeir til sem fögnuðu komu
Danner greifynju. Það voru danskir
bændur og foringjar þeirra sem litu á
hana sem varnarmúr í kring um konung-
inn gegn ófrelsisöflunum og tryggingu
fyrir frjálslyndisanda stjórnarskrárinnar.
Frá því árið 1850 skipulögðu bændavin-
irnir árlegar ferðir konungshjónanna út
um sveitir og aldrei brást að konungs-
hjónunum væri þar tekið með kostum og
kynjum, sem var alls ólíkt því sem
tíðkaðist í höfuðborginni og meðal fína
fólksins. Hvar sern þau komu var búið
að reisa blómum skrýdd heiðurshlið,
kvæði voru ort og sungin þeim til heiðurs
og ræður fluttar. Þegar prestur einn í
þessum ferðum fór að flytja tölu sína um
gleði sóknarbarnanna yfir komu kon-
ungsins, gerðist það að kýr baulaði í
grenndinni. Sagði þá Friðrik konungur:
„Uss! Bara einn í einu." Hæð nokkur í
Jyske Ás í Vendsyssel var skírð eftir
greifynjunni og nefnd „Dannerhæð."
Samt var það svo að mörg þeirra
skálda sem létu Ijós sitt skína við þessi
tækifæri höfðu fyrirfram þegið laun fyrir
ómak sitt frá Berling. Væri þóknunin of
lítil kom það fyrir að skáldin söðluðu um
og ortu níð um konungshjónin. Eitt
þessara níðskálda var svo dónalegt og
áleitið að greifynjan varð sjálf að greiða
því fé, svo það færi úr landi.
Hirðin og
aðallinn
hotnðn
hana,
en konnng-
nrinn og
hændurnir
elskuðu
hana
„Hvers vegna er ég
ekki elskuð“
„Hvers vegna er ég ekki elskuð?"
skrifaði Danner greifynja í dagbók sína
nokkru eftir 1850. Hún skildi ekki að
fortíð hennar, framkoma og pólitísk
sambönd hlutu að valda óánægju og
árekstrum. Barátta hennar fyrir viður-
kenningu af hálfu aðalsins og yfirstétt-
anna var vonlaus barátta, sem því miður
varpaði iðulega skugga á sambúð hennar
og konungsins.
Haustið 1854 fór hún ásamt konungi í
heimsókn til hallarinnarPlön í Holstein.
Öllu heldra fólki í hertogadæminu var
boðið til samkvæmisins, en fyrir-
mennirnir mættu án maka síns í mót-
mælaskyni við nærveru frúarinnar. Kon-
ungurinn reiddist og skipaði lúðrasveit-
inni að spila „Den tapre landsoldat"
með miklum trumbugný svo hátt að
rúðurnar skulfu í gluggunum. Þegar
enginn holsteinsku herranna lyfti glasi
sínu fyrir greifynjunni, gerði konungur-
inn það sjálfur og skömmu síðar voru
borð tekin upp. Ekki gat slíkt orðið til
þess að efla stöðu konungsins í Holstein.
Þegar konungshjónin heimsóttu L.N.
Scheele í Pinneberg hafði Scheele sem
þar var dróttseti konungs gert hvað hann
mátti til þess að gera þeim hjónum
heimsóknina sem ánægjulegasta. Varð
hann eftir það í miklum dáleikum hjá
greifynjunni og margir fullyrtu að hann
væri elskhugi hennar. Það var Scheele
að þakka að íhaldssamri stjórn A.S.
Orsteds var komið frá völdum og nýtt
ráðuneyti kom til sögunnar, þar sem
Scheele varð utanríkisráðherra og ráð-
herra fyrir Holstein og Lauenburg. Hann
naut stuðnings greifynjunnar og í þakk-
lætisskyni sá hann svo um að hún fékk
nafn sitt í árbók evrópska aðalsins, sem
aftur táknaði að sendiherrar í Kaup-
mannahöfn voru skyldaðir til að sýna
henni tilhlýðilega virðingu. Samt urðu
áhrifin ekki þau sem menn vonuðust
eftir. Eina hirðin sem eitthvað vildi
umgangast dönsku konungshjónin var
sú sænska. Tilraunir Scheeles til þess að
gera frú Danner að hertogaynju mis-
heppnuðust alveg. Völd hans við hirðina
og innan ríkisstjórnarinnar fóru líka
dvínandi um þetta leyti af mörgunt
ástæðum.
Berling gerði loks þá skyssu að hann
viðhafði ummæli á þann veg að sænska
hirðin sýndi frú.Danner lítilsvirðingu og
bakaði sér þannig mikla reiði sænskra. I
stað þess að virða óskir Svíanna um að
Berling drægi sig í hlé frá hirðinni,
sæmdi konungurinn hann nú Danne-
brogsorðunni. Fækkaði þannig enn vin-
um konungs og frú Danner og létu
margir svo um mælt að Friðrik 7. yrði að
segja af sér, eða þá að hann deildi
umboði sínu með öðrum. Óvinsældir
Berling urðu svo miklar hjá ríkisstjórn-
inni, að hún sagði af sér um síðir, eftir
að einn ráðherrann af öðrum hafði sagt
ráðuneyti sínu lausu.
Stolið gull og vald
sem var rænt
Ný ríkisstjórn var mynduð 1859, sem
kölluð var „ríkisstjórn greifynjunnar,"
og naut hún stuðnings bændanna. En
þessi stjórn var ekki sterk, vegna allra
þeirra hneyksla sem á undan höfðu
gengið. Forstjóri skemmtigarðsins „Cas-
ino“ lét þýða og færa upp franskan
sjónleik, sem hét „Greifynjan og syst-
kinabarn hennar.“ Þótt það væri Lúðvík
15. sem um var rætt í leiknum, duldist
engum við hvað var átt í vísu sem þarna
var sungin og var á yfirborðinu um frú
Barry:
„Eg hata hana, sem skreið upp úr
undirdjúpunum,
með fyrirlitningu alls landslýðsins á
herðum sér
og ráðskast nú með eitt og allt
með stolið gull og vald sem var rænt.
Með frekju treður hún niður dýrustu
eign okkar:
heiður nafns okkar og hið göfuga blóð.
Með hjálp sauðtryggra leiguþjóna
myndar hún hring um fótskör
hásætisins.“
Friðriksborg brennur
Aðfaranótt 17. descmber 1859 brann
Friðriksborgarhöll, eftirlætisaðsetur
hirðarinnar. „Menn segja að eitthvað
skuggalegt og dularfullt hafi gerst í
höllinni,“ segir háttsettur stjórnmála-
maður einn í dagbók sinni um atburðinn.
Orsök brunans var þó aðeins sú að
greifynjan hafði gefið skipun um að
kynda skyldi sérstaklega vel að þessu
sinni, svo ekki slægi að konunginum, þar
sem hann sat og sýslaði nteð fornmuni
sína. Eldurinn komst inn í loftræstikerf-
ið. Vatn allt við höllina var harðfrosið og
slökkviliðið var í lamasessi. Höllinni
varð ekki bjargað. Á eftir var sagt að
greifynjan hefði haft meiri hug á að
bjarga myndinni af Scheele og krínól-
íukjólunum sínum, en einstæðum sögu-
legum gersemum og listmunum í höll-
inni.
Meðan á brunanum stóð hafði Berling
fallið og meiðst í tröppum, en meira fall
varð það þó þegar konungurinn varð
skömmu fyrir áramótin að svipta hann
öllum ábyrgðarstöðum og vísa honurn
frá hirðinni. Nú gcrðist skammt stórra
högga á milli: í febrúarbyrjun 1860 dó
forsætisráðherra „ríkisstjórnar greifynj-
unnar“ og við tók ný stjórn með Hall í
broddi fylkingar, en hann tilheyrði
Frjálslynda þjóðarflokknum (nationall-
iberale). Þar með var Danner greifynja
svipt pólitískum völdum sínum endan-
lega.
Til hinstu stundar
Eftir sem áður var hún þó trúfastur
fylgjunautur konungsins og fylgdi hon-
um á ferðum hans. I síðustu feröinni sem
þau fóru saman árið 1863 var cfnt til
móttökuhátíðar í Christiansfeld. Við
það tækifæri sagði konungur við suður-
jóska bændur: „Fyrst þið haldið svo
mikið upp á mig, þá verðið þið að halda
upp á konuna mína líka... Þið eigið það
henni að þakka að ég skuli ckki fyrir
löngu vera búinn að snúa tánum uppí-
!oft.“
Danner greifynja lifði eiginmann sinn
í tíu ár. Sá auður sem konungurinn lét
henni eftir átti eftir að koma að góðu
gagni. Hún var einkaerfingi seturs þeirra
að Jægerpris og þar lét hún stofna
uppeldisstofnun fyrir fátækar stúlkur,
sem fárra kosta áttu völ. Mælti hún svo
fyrir að þær fengju þar uppeldi og
kennslu sem miðaði að því að þær gætu
orðið „duglegar þjónustustúlkur." Þann-
ig má segja að minning Dannergreifynju
sé einnig göfguð nokkrum Ijóma.
Konungur lést árið 1863 og það voru
þá aftur ófriðarblikur á lofti í stjórn-
málaheiminum og stríð í uppsiglingu.
En þessum hægláta og einkennilega
manni var vægt við áhyggjum af þeim.
Hann dó í Glúkborg, áður en til átaka
kom, þegar þau frú Danner voru þar í
heimsókn og með honum dó líka út sjálf
Aldinborgarættin á konungsstóli Dana.
Nýi konungurinn var einmitt kenndur
við Glúksborg og hann hlaut nafnið
„Kristján níundi,“ sem kunnugt er.
Þama var nýtt blóð komið til sögunnar
og nýi konungurinn var „hnífréttur
hermaður og aristókrat," sem aldrei
gcrði ráðherrum sínum og hirðinni lífið
leitt með óvæntum uppátækjum og ásta-
samböndum, eins og fyrirrennari hans.
(AM tók saman)