Tíminn - 01.11.1983, Síða 9

ÞRIÐJUDAGUR 1. NÓVEMBER 1983
9
á vettvangi dagsins
Fjárlögin verða að vera það
stjómtæki sem þeim er ætlað
Ræða Guðmundar Bjarnasonar vid 1. umræðu fjárlagafrumvarps
■ Hér fér á eftir meginhluti ræðu sem
Gudmundur Bjurnasun flutti við fyrstu
umræðu um fjárlagafrumvarpið. Þess
ber að gæta víða er sleppt úr köflum þar
sem Guðmundur svarar þeim sem á
undan hunum tuluðu en vonandi slítur
það ckki samhengi meginmáls ræöunn-
ar.
Guðmundur Bjarnasnn á sæti i Ijár-
hagsnefnd ug ber málflutningur hans
þess glngg nierki að hann er þcini
hnútuni kunnugur sem hann fjallar um.
Fjárlagafrv. það sem hér er til með-
ferðar er á ýmsan hátt sérstætt og
frábrugðið í uppbyggingu þeim fjárlaga-
frumvörpum sem lögð hafa verið fvrir
hv. Alþingi undanfarin ár. í fyrsta lagi
er það lagt fram við óvcnjulegar og
erfiðar aðstæður í-þjóðfélaginu. Mikill
samdráttur hefur orðið í þjóöartekjum,
sem t'yrst og fremst stafa af minnkandi
sjávarafla. Þetta hefur leitt til verulega
samdráttar í þjóðfélaginu almennt, sem
síðan hefur sín áhrif á frv,- gerðina og
setur sinn svip á uppbyggingu þess.
í ööru lagi má nefna að frv. tekur mið
af efnahagsstefnu ríkistj. á næsta ári og
viðleitni hennar til að draga úr ríkisum-
svifum án þess þó aö skerða mikilvæga
félagslega þjónustu. í þriðja lagi er gerð
tilraun til þess að setja fram fjárlög, sem
taka mið af raunverulegum ríkisútgjöld-
um og gcti á þann hátt orðið það
stjórntæki, sem þeim ber að sjálfsögðu
að vcra. Fleira mætti nefna en lítum
aðeins nánar á þessa þrjá þætti.
í fyrsta lagi eru það ríkjandi aðstæður.
Það erfiða ástand sem nú cr í þjóðfélag-
inu stafar fyrst og fremst af verulegum
samdrætti þjóðartekna. Þjóðarbú-
skapurinn hefur hreppt mikinn andbyr
og orðið fyrir áföllum. Munar þar að
sjálfsögðu mest um stórlega minnkandi
þorskafla á sl. ári og enn þá meiri
samdrátt afla það sem af cr þessu.
Vandséð er hvernig leyst verða þau
stóru vandamál, sem nú eru að skapast
í sjávarútveginum. Þá brást loðnuvertíð-
in sem hefur að sjálfsögðu einnig stór-
kostleg áhrif á þjóðarhag. Á sama tíma
og þetta gerðist óx allur innlendur kostn-
aður vegna mikillar verðbóglu. Veru-
legur halli varð á viðskiptum við útlönd,
þar scm þjóðartekjur drógust saman og
útflutningstekjur minnkuðu. Ljóst var
því að grundvöllur atvinnuveganna var
mjög ótryggur við þessar erfiðu aðstæður
og þar með atvinnan í landinu. Því gripu
ný stjörnvöld til mjög róttækra efnahags-
aðgerða til að sporna við vandanum.
draga úr skuldasöfnunninni við útlönd.
lækka verðbólguna og treysta grundvöll
atvinnulífsins. Þetta hefur vissulega leitt
til tímabundins samdráttar í þjóðfélag-
inu. Þensla hefur minnkað með minni
verðbólgu og rýrnandi kaupmáttur hefur
einnig haft það í för með sér að neysla
hefur minnnkað, dregið hefur úr inn-
flutningi og þar með viðskiptahalla. en
þá að sjálfsögðu cinnig úr tekjum ríkis-
sjóðs.
Áður en til þessara aðgerða var gripið
var atvinnuörygginu veruleg hætta búin
og erfitt að gera sér í hugarlund, hvert
ástandið væri nú ef t.d. laun hefðu
hækkað um 22% í júní og verðbólgan
þar með tekið nýtt stökk upp á við. Ljóst
er þó að nú þegar hefði fjöldi fyrirtækja
verið kominn í strand, sveitarfélög t.d.
sem hafa fasta tekjustofna sem ekki
hækka með aukinni verðbólgu hefðu
einnig orðið að hætta við nánast allar
sínar framkvæmdir og fjöldaatvinnuleysi
tneð öllum sínum hörmungum væri
skollið á. Ráðstafnirnar í maílok bættu
hins vegar stöðu atvinnulífsins veru-
lega. T. d er Ijóst að rekstrarstaða
útflutnings- og samkeppnisiðnaðar hefur
sjaldan verið betri en í kjölfar þessara
aðgerða. Vissulega er hætt við að sam-
dráttur tekna og eftirspurnar leiði til
samdráttar í ýmsum þjónustugreinum,
sem starfa fyrir innlendan markað. Þó
má geta þess og er full ástæða til að
benda á það hér, að samkvæmt nýlegri
verðkönnun Verðlagsstofnunar, sem sagt
var frá í fréttum útvarps í gær, eru
íslenskar vörur, sem á boðstólum eru í
verslunum, mikið ódýrari en innfluttur
varningur. Munar þar yfirleitt um meira
en helming, í mörgum tilfellum enn
meira. Er því full ástæða til að þakka
Verðlagsstofnuninni fyrir þessa upplýs-
ingastarfsemi og nauðsynlegt að 'hvetja
alla landsmenn til að gefa þessu gaum og
hegða sér í samræmi við það, því að ekki
er víst að öllum hafi verið ljósar þessar
staðreyndir. Má þá gera ráð fyrir að
samdrátturinn beinist meira að innflutn-
ingnum en innlendri framleiðslu. Væri
það vissulega af hinu góða og liður í því
að gera atvinnuáhrif aðgerðanna já-
kvæðari.
Um stundarsakir eða þar til við höfum
rétt úr kútnum og getum bætt lífskjörin
með raunverulegri aukningu þjóðar-
tekna hefur ástandið mikil áhrif á tekjur
ríkissjóðs og þar með gerð og uppbygg-
ingu fjárlagafrv. Heildarskatttekjur
ríkisins verða verulega lægri á næsta ári
sem hlutfall af þjóðarframleiðslu en var
t.d. á seinasta ári, jafnvel minni en
áætlað er á verði nú í ár. Skýrist það m.a.
af minni skatttekjum ríkisins af innflutn-
ingi óg neyslu og svo af þeim skattalækk-
unum sem ákveðnar voru í sumar sem
liður í efnahagsaðgerðum ríkisstj. svo
sem lækkun tekjuskatts, hækkun barna-
bóta, lækkun aðflutningsgjalda og fleira,
sem oft vill gleymast þegar rætt er um
þessar aðgerðir og hrópað er um einhliða
árás á launin í landinu. Gert er ráð fyrir
því í frv. að skattalækkun sú sem orðin
er haldist á næsta ári og skattbyrði
þyngist ekki miðað við greiðsluár.
Til að geta gert sér sem gleggsta grein
fyrir heildarfjármáladæmi ríkissjóð og
þjóðarbúsins alls var lögð rík áhersla á
að leggja hér fram fjárfestingar- og
lánsfjáráætlun fyrir komandi ár um leið
og fjárlagafrv. væri til meðhöndlunar í
þinginu. Þetta hefur því miður ekki
alltaf tekist en ber að gera og ánægjulegt
að það tókst að þessu sinni, því að í því
felst markvissari og samstilltari stjórnun
efnahasgsmála.
Meginstefnan í fjárlagafrv. ogfjárfest-
ingar- og lánsfjáráætluninni er að stilla
saman viðunandi jafnvægi í viðskiptum
við útlönd, áframhaldandi hjöðnun
verðbólgunnar, viðleitni til að fjárfesta í
arðbærum framkvæmdum, sem best
munu tryggja atvinnu til frambúðar og
gæta þess jafnframt, að margumræddur
samdráttur tefli ekki atvinnuástandi í
tvísýnu. Þetta er vandasamt verk og
mikils um vert, að ákvarðanir séu ábyrg-
ar og teknar af fyllsta raunsæi.
Ríkisstj. leggur mikla áherslu á at-
vinnuöryggi og mun fylgjast vandlega
með þróun atvinnumála um allt land,
sagði hstv. fjmrh. í ræðu sinni áðan. Það
er ekki vafi á því að á undanförnum
árum hefur ríkt töluverð umframeftir-
spurn á vinnumarkaði og enn mun
nokkurrar spennu gæta, einkum hér á
höfuðborgarsvæðinu umfram það sem
er víða úti á landi, en þar er fremur farið
að gæta samdráttar sem þó einkum mun
enn sem komið er koma fram í bygging-
ariðnaðinum. Að þessu verður ríkisstj.
að gæta vandlega og bregðast við í tæka
tíð og á réttan hátt, ef verulegra breyt-
inga eða misræmis fer að gæta í atvinn-
ástandinu. Einnig þarf að hafa þessi
atriði í huga þegar skipt verður því
takmarkaða framkvæmdafjármagni,
sem frv. gerir ráð fyrir. Þá tel ég að þurfi
mjög að gæta að því að atvinnulífið verði
eins treyst eins og mögulegt er með þeim
aðgerðum og fjárveitinum, sem fjárlag-
afrv. og fjárfestingar- og lánsfjáráætlun-
in gera ráð fyrir.
í sumar hafa fulltrúar stjórnarflokk-
anna unnið með fjni.rh. og fulltrúum
hans í fjmrn. og Fjárlaga- og hagsýslu-
stofnuninni við að leita leiða, sem leitt
gætu til sparnaðar í ríkisrekstrinum. Ég
hef tekið þátt í þessari vinnu fyrir hönd
þingflokkss Framsfl. Hefur fjölmargt
verið athugað og margt af því tekið til
greina við uppsetningu frv. Reynt hefur
verið af fremsta megni að gæta þess að
sá samdráttur bitnaði ekki á nauðsyn-
legri félagslegri þjónustu. En á hitt
verður að líta, að þau ráðuneyti, sem
helst þjóna þessu hlutverki, þ.e. heilbr,-
og trmrn. og menntmrn. fara með 55%
eða meira en helminginn af heildarút-
gjöldum frv. Það er því Ijóst, að útilokað
er að koma við verulegum sparnaði án
þess að það komi að einhverju leyti
einnig við þessi ráðuneyti. Meginatriði
er' líka það að spara og auka hagkvæmni
í rekstri án þess að það komi niður á
félagslegri þjónustu, reyna að ná því
fremur fram í hagræðingu og sparnaði í
rekstrinum.
Mikið hefur verið básúnað um fyrir-
hugaðan spamað í tryggingakerfinu og
m.a. í umr. hér í dag, aðsjálfsögðu, upp
á um það bil 300 millj. kr. Til almanna-
trygginga er áætlað að verja tæplega 4.7
milljörðum, hefðu verið 5 milljarðar að
viðbættum þessum 300 millj. sem áætlað
er að spara eða 28.7% að heildarútgjöld-
um ríkisins. Þessir 5 milljarðar eru
28.7% af heildarútgjöldum ríkisins. 300
millj. eru 6% af þessum 5 milljörðum og
verður því vart trúað, að ekki megi
koma við slíkum sparnaði í öllu því kerfi
án þess að leiði til stórvandræða eða að
það þurfi að bitna á þeim sém síst skyldi.
Ég treysti að till. heilbr,- og trrh. svo og
meðferð fjvn. á þessu rnáli leiði til þess
að við finnum leiðir sent við getum sætt
okkur við í því að ná fram þessum
sparnaði.
1 viðbót við margvíslegan sparnað á
hinum ýmsu útgjaldaliðum er áætlaðað
ná fram heildarsparnaði, sem nemi 2.5%
á launaliðum frv. og 5% á almennum
rekstrarútgjöldum. Um þetta hefur
nokkuð verið rætt einnig í umr. í dag.
Hv. 3. þm. Norðurl. v. taldi reyndar að
það væri nokkuð auðvelt að spara í
almennum rekstrarútgjöldum, þessi 5%,
það ætti að vera hægt, ef menn tækju á
því máli, en erfiðara yrði sjálfsagt að ná
fram sparnaði í launaliðum. Ég tel hins
vegar, að ef okkur ekki tekst að spara í
launaliðnum, þá verði erfitt að spara í
almennum rekstrarútgjöldum. Þaðertil
ítils að hafa vinnandi, eða hafa starfsfólk
sem kannske yrði ekki vinnandi, ef það
hefði engin rekstrarútgjöld til þess að
greeiða það scm þarf til þess að það geti
unnið sitt starf, að hafa starfsfólk á
skrifstofum ef við höfum ekki fjármagn
til að greiða rekstrarkostnaðinn sem
þarf til er einskisvert. Þess vegna verður
þessi sparnaður að fara saman. Við
verðum að geta náð utan um báða þessa
liði og hv. 7. landsk.þm. orðaði það
einnig í sinni ræðu, að það þyrfti að
lækka yfirstjórn í meðförum þingsins
svo að ekki kvíði ég því að við eigum
ekki gott samstarf við þann hv. þm. um
það að ná fram þessum markmiðum.
Hugmyndir hafa verið upp um sparn-
að í mannahaldi á þann hátt, að t.d.
verði ekki samstundis cndurráðið í störf
sem losna. Dregið verði úr ráðningu
vegna sumarafleysingar, reynt verði að
flytja fólk milli starfa til hagræðingar,
dregið verði úr yfirvirinu svo að eitthvað
sé nefnt, þá hefur rn. nú verið ritað bréf
og þau bein um að athuga, hvort þessum
sparnaði mætti koma við á þann hátt að
flytja til milli stofnana, ef ein gæti sparað
meira en önnur og mundi þá fjvn. að
sjálfsögðu flytja um slíkt brtt. Er þetta
gert til að gera þessar sparnaðaraðgerðir
léttbærari og raunhæfari.