Tíminn - 19.02.1984, Síða 6

■ Reshevsky 1922
■ Reshevsky 1984
■ Það gerðist í pólska smábænum
Ozerkov. Fyrri heimsstyrjöldin stóð sem
hæst og Þjóðverjar höfðu setulið í
Ozerkov og héraðinu umhverfis. Nýr
yfirmaður setuliðsins hafði verið skipað-
ur, hershöfðingi að tign, og það spurðist
út að hann hefði áhuga á skák. Frá
sínum sjónarhóli frétti hershöfðinginn
að í Ozerkov byggi svolítill strákhnokki,
á að giska sex ára gamall, sem væri
sannkallað undrabarn í skáklistinni. Það
fylgdi sögunni að hann hefði nokkru
áður teflt fjöltefli við marga reynda
skákmenn úr nágrenninu og enginn
þeirra staðist honum snúning. Hershöfð-
inginn fylltist forvitni. Hann lét kalla
drenginn fyrir sig og bauð honum að
tefla. Drengurinn var óhræddur við
einkennisbúning Þjóðverjans og féllst á
boðið. Innan skamms rauk hcrshöfðing-
inn á fætur og reytti hár sitt og skegg í
ofboði. Hann hafði verið mátaður í
fáeinum leikjum og taldi sig þó engan
græningja við manntaflið. Stráksi lét
uppnám hershöfðingjans ekkert á sig fá,
leit einungis kotroskinn á hann og sagði:
„Sie spielen Krieg. Ich spiele Schach.“
Þessi drengur var Samuel Reshevsky.
Reshevsky er nú orðinn tæplega sjötíu
og þriggja ára en ennþá tcflir hann skák
og lætur aðra um hinn raunverulega
stríðsleik. Hann á að baki einhvern
lengsta og glæsilegasta skákferil sögunn-
ar og er nú mættur til leiks á ellefta
Reykjavíkurskákmótið. í fyrstu umferð-
unum hefur hann og sýnt að hann er enn
stórhættulegur við skákborðið.
Eins og að framan var getið, þá var
Reshevsky undrabarn í skák, sennilega
hið mesta sem skáksagan kann frá að
greina. Hann lærði mannganginn þriggja
eða fjögurra ára gamall og var ekki
nema fimm ára þegar hann hélt fjöltefli
það í heimabyggð sinni sem þýski hers-
höfðinginn frétti af með fyrrgreindum
afleiðingum. Um það bil sem heimsstyrj-
öldinni lauk hóf hann að fara í leiðangra
hingað og þangað um Evrópu, að sjálf-
sögðu undir eftirliti fullorðinna, og tefldi
fjöltefli við allsterka skákmeistara. Þó
ekki væri Sammy hár í loftinu rúllaði
hann andstæðingum sínum upp. Átta
ára að aldri var hann aukin heldur farinn
að tefla blindskákir.
Eins og að líkum lætur vöktu afrek
stráks mikla athygli og spurðust langt út
fyrir hinn tiltölulega þrönga hóp skák-
áhugamanna. Vísindamenn komu á vett-
vang með tól sín og mælitæki og vildu
finna út hvaða hæfileikar væru að verki
í stráknum, en varð lítið ágengt. Sammy
Reshevsky reyndist hafa stærðfræðigáfu
dálítið yfir meðallagi en það var þó
ekkert til þess að gera veður út af. Að
öðru leyti fannst ekkert sem greindi
hann frá öðrum strákum innan við tíu
ára aldur. Vissulega var hann bæði skýr
og sjálfsöruggur en þáð eru fleiri en
undrabörn í skák. Rétt eins og andstæð-
ingar Sammys yfir skákborðinu urðu
sérfræðingarnir að játa sig sigraða.
Skákgáfan virtist eiga sér mjög ein-
angraðan bústað í heilanum og fannst
ekki, þrátt fyrir mikla leit.
Árið 1920 fluttist Reshevsky búferlum
til Bandaríkjanna ásamt foreldrum
sínum. Hann hætti þá skákkiðkunum að
mestu í heilan áratug og einbeitti sér að
skólanámi, rétt eins og önnur börn. Þó
er rétt og skylt að segja frá skákmóti sem
hann tók þátt í árið 1922 en aðrir
þátttakendur voru fimm öflugir skák-
meistarar, allt fullþroska menn. Sammy
Reshevsky var þá ellefu ára gamall en
hann stóð rækilega upp í hárinu á hinum
fullorðnu og vel það. Að lokum hafnaði
hann um mitt mót, hlaut 2.5 vinning af
fimm mögulegum og varð á eftir Edward
Lasker og Charles Jaffe en á undan bæði
Janowski og Bigelow. Sammy sigraði
Janowski sem þá var að vísu tekinn að
eldast en hélt enn miklum styrkleika í
skáklistinni.
Þýðingarlaust er að velta fyrir sér
hvort Reshevsky hefði náð ennþá lengra
en raun varð á ef hann hefði ekki gert
þetta hlé á skákferli sínum, einmitt
þegar flestir aðrir skákmeistarar taka út
mestan þroska. Það verður að kallast
líklegt en á hinn bóginn má bcnda á að
mjög fáum undrabörnum hefur tekist að
halda yfirburðum sínum yfir jafnaldrana
er þau eldast. Það kom hins vegar í ljós
er Reshevsky hóf að tefla á ný að slíkt
gilti ekki um hann. Hann skipaði sér
undireins í hóp sterkustu skákmeistara
Bandaríkjanna og þar með heimsins alls.
Fjórði áratugurinn var mikill upp-
gangstími fyrir skáklistina í Bandaríkj-
unum. Gamla Ijónið, Frank J. Marshall,
var vissulega tekinn að lýjast nokkuð en
hann gat þó enn bitið duglega frá sér
þegar svo bar undir og yngri mönnum
gekk illa að tryggja sér óumdeildan sess
sem sterkasti skákmaður Bandaríkj-
anna. Framan af fjórða áratugnum var
Kashdan þó sá öflugasti og hann tefldi á
efsta borði Bandaríkjanna á fjórum
ólympíuskákmótum, fyrir ofan
Marshall. Um miðjan áratuginn kom
svo fram geysilega sterkur skákmaður,
Reuben Fine að nafni (fæddur 1914), og
lét ófriðlega. Hann skaust áður en varði
fram úr bæði Marshall og Kashdan en
fékk ekki að njóta sigurvímunnar lengi.
Um svipað leyti fór Reshevsky nefnilega
á skrið á nýjan leik.
Reshevsky lauk háskólaprófi í endur-
skoðun árið 1932 og tefldi mikið næstu
árin. Hann gengdi hins vegar oftast nær
föstu starfi viðvíkjandi sfnu fagi og gat
því aldrei talist raunverulegur atvinnu-
maður í skák. Eftir að hann kvæntist og
stofnaði fjölskyldu 1944 varð brauðstrit-
ið enn meira aðkallandi og langar glopp-
ur eru á skákferli Reshevskys af þeim
sökum. Hann naut því aldrei sambæri-
legra kjara og til dæmis sovésku skák-
meistararnir sem hann atti kappi við
síðar meir, en þeir gátu allir helgað sig
skáklisitinni einvörðungu.
Síðari hluta fjórða áratugarins ríkti
mikil spenna um það hver yrði eftirmað-
ur Alekhines á heimsmeistarastóli.
Euwe vann að vísu heimsmeistaratitilinn
í tvö ár en tapaði honum síðan aftur og
sýnt var að nýjan mann þurfti til að
hrifsa frá Alekhine krúnuna. Það skorti
heldur ekki áskorendur. Enn var stöku
sinnum rætt um að efna til nýs einvígis
Alekhines og Capablanca, en athyglin
beindist þó aðallega að yngri mönnum:
Flohr frá Tékkóslóvakíu, Kéres frá
Eistlandi, Bótvinnik frá Sovétríkjunum,
og Fine og Reshevsky frá Bandaríkjun-
um. Á fyrsta alþjóðlega skákmóti sínu
utan Bandaríkjanna sannaði Reshevsky
að hann átti erindi í þennan hóp. Það
mót var haldið í Margate á Englandi
1935 og Reshevsky varð í efsta sæti, með
7.5 vinninga af níu mögulegum. Hálfum
vinningi neðar kom José Paul Capa-
blanca og sigraði Reshevsky Kúbumann-
inn í stórglæsilegri skák sem því miður
er ekki pláss til að birta hér.
Næstu árin einbeitti Reshevsky sér að
tvennu. Annars vegar að verða óum-
deildar leiðtogi bandarískra skákmanna,
en hins vegar að nálgast heimsmeistara-
titilinn. Fyrra markmiðinu náði hann
andspyrnulítið. Fram til ársins 1936
höfðu jafnan farið fram einvígi um
titilinn skákmeistari Bandaríkjanna og
Marshall haldið titlinum áratugum sam-
an án þess að verja hann. Hann gaf titil
sinn svo frjálsan 1936 og var þá ákveðið
að efna til mótafyrirkomulags eins og
tíðkaðist í öðrum löndum. Reshevsky
gerði sér lítið fyrir og vann sigur á fyrstu
fjórum skákþingum Bandaríkjanna, en
þau voru haldin á árunum 1936-42. Á
fimmta skákþinginu tefldi hann ekki
(Denker vann!), en 1946 varð hann svo
í fimmta sinn skákmeistari Bandaríkj-
anna. Á þessum vettvangi hafði Reuben
Fine ekki roð við honum.
Á alþjóðaskákmótum var mjórra á
munum. Reshevsky vann nokkur sterk
skákmót, svo sem Kemeri 1937 og
Hastings 1937-38 (á undan Alexandér
og Kéres), og hann tók að sjálfsögðu
þátt í þremur öflugustu skákmótunum
sem haldin voru fyrir stríð. í Nottingham
1936 unnu Bótvinnik og Capablanca
sigur en hálfum vinningi á eftir þeim
voru Reshevsky, Euwe og Fine. Á
mótinu í Semmering og Baden ári seinna
vann Kéres sigur, fékk níu vinninga af
14, Fine kom vinningi neðar en Reshev-
sky og Capablanca hálfum vinningi á
eftir honum. Á AVRO-mótinu í Hol-
landi 1938 unnusvo Kéres og Fine sigur,
hlutu báðir 8.5 vinning af 14, Bótvinnik
var í þriðja sæti með 7.5 en Reshevsky
fékk sjö vinninga ásamt Euwe og Alek-
hine. Þá ber einnig að geta þess að
Reshevsky tefldi á efsta borði fyrir hina
geysisterku bandarísku skáksveit á ól-
ympíuskákmótinu í Stokkhólmi 1937.
Sú sveit - Reshevsky, Fine, Kashdan,
Marshall og varamaðurinn Horowitz -
vann auðveldan sigur.
Þráteflið um arftaka Alekhines féll
svo vitanlega í skuggann af síðari heims-
styrjöldinni - hershöfðingjarnir léku
stríðsleiki í Evrópu meðan Reshevsky
tefldi skák heima í Bandaríkjunum.
1946 lést Alekhine, saddur lífdaga, og
eftir miklar vangaveltur ákvað FIDE að
efna til sérstaks móts til að skera úr um
heimsmeistarann. Reshevsky var að
sjálfsögðu boðið til leiks en aðrir kepp-
endur voru Euwe, Kéres, Smyslov og
Bótvinnik - Fine hætti við þátttöku. Mót
þetta var haldið í Haag og Moskvu árið
1948 og vísindaskákmaðurinn Bótvinnik
íigraði örugglega og varð heimsmeistari.
Smyslov lenti í öðru sæti (hann er enn
að), en Reshevsky og Kéres deildu
þriðja sætinu, Euwe varð langneðstur.
Næstu árin tefldi Reshevsky ekki sér-
lega mikið en hélt þó styrkleika sínum.
v 1950 var haldið áskorendamót í Búda-
pest og þar átti Reshevsky þátttökurétt
og var til alls líklegur. Þá stóð kalda
stríðið hins vegar sem hæst og banda-
ríska utanríkisráðuneytið neitaði honum
um vegabréfsáritun til Ungverjalands.
(Fine fékk einnig synjun, en hann hætti
reyndar að tefla um þær mundir.) Res-
hevsky varð því að bíða með að etja
kappi við sovésku stórmeistarana, og
einbeitti sér því að berja niður hættuleg-
an andstæðing sem komið hafði fram í
Ameríku. Miguel Najdorf var reyndar
ekki Argentínumaður, fremur en Res-
hevsky var Kani. Þeir voru báðir pólskir
Gyðingar og næstum jafnaldrar, Najdorf
var þó aðeins eldri - fæddur 15. apríl
1910 en Reshevsky 26. nóvember 1911 -
en hafði sest að í Argentínu eftir að
síðari heimsstyrjöldin braust út. Najdorf
vann fræga sigra eftir stríðið og bar hæst
sigur hans á mjög sterku móti í Amster-
dam 1950, en næstir á eftir komu Res-
hevsky og Svíinn Stahlberg. Til þess að
ganga í eitt skipti fyrir öll úr skugga um
hver væri sterkari skákmaður heims
utan Sovétríkjanna var efnt til einvígis
þessara tveggja pólsku útlaga 1952. Res-
hevsky vann mjög sannfærandi sigur, 9.5
gegn 5.5, og í öðru einvígi þeirra ári
seinna reyndist hann aftur sterkari -
vann þá 9.5-8.5. Reshevsky hafði þá
tryggt sig í sessi á Vesturlöndum og beið
þess nú í ofvæni að reyna sig við
heimsmeistaratitilinn.
Næsta áskorendamót var haldið í
Sviss 1953 og Reshevsky fékk sérstakt
boð, þurfti ekki að tefla á millisvæða-
móti. Þetta var geysilega langt og erfitt
mót, fimmtán keppendur tefldu tvöfalda
umferð og Reshevsky barðist eins og
hetja. Hann átti þó við ofurefli að etja.
í bandarískum blöðum var bent á það að
Reshevsky hefði mætt til leiks með konu
sína og tvö börn en engan aðstoðar-
mann, en sovésku keppendurnir níu
höfðu hins vegar sautján aðstoðarmenn
og báru níu þeirra stórmeistaratign.
Með tilliti til þessa var frammistaða
Reshevsky frábær, en hann lenti í 2.-4.
sæti ásamt Bronstæn og Kéres. Þeir
hlutu allir 16 vinninga, en Smyslov varð
efstur með 18. Gremja Reshevskys
vegna þess hversu honum fannst sér
mismunað gagnvart sovésku skákvélinni
var svo mikil að hann hætti þátttöku í
heimsmeistarakeppninni næsta áratug-
inn, og tók ekki til við hana að nýju fyrr
en hann var farinn að dala nokkuð.
Huggun harmi gegn var það að þegar
haldin var skákkeppni Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna 1955 tókst Reshevsky
að sigra Bótvinnik heimsmeistara í
innbyrðis einvígi þeirra, fékk 2.5 vinning
gegn 1.5.
Reshevsky stóð einnig í ströngu heima
fyrir. Ný og kraftmikil kynslóð banda-
rískra skákmeistara kom fram á sjónar-
sviðið á sjötta áratugnum, en Reshevsky
átti þó ekki í teljandi vandræðum með
að sanna yfirburði sína. Hann sigraði
Lombardy, Bisguier og Donald Byrne í
einvígjum, sem og Benkö (aðfluttan
Ungverja). Á þessum árum var hins
vegar afar sjaldan keppt um bandaríska