Tíminn - 19.02.1984, Page 11

SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1984
II
■ Stórsöngvarinn ásamt Ástu systur sinni.
Pegar Ari kom til Hamborgar hóf
hann söngnám hjá Iffert, einum þekk-
asta söngvara sinnar tíðar. Hann hlaut
mikinn frama á söngferli sínum og söng
við allar hinar helstu óperur í Evrópu.
Hann var sérstakur hirðsöngvari Þýskal-
andskeisara allan feril sinn og mikill
vinur drottningarinnar, sem sést á því að
hún sendi heiðurssveig að kistu hans
þegar hann lést; eins og Jórunn sagði
Gunnari Hall og fram kemur í þeirri
frásögn"
Fósturlaunin
„Það er misskilningur, sem upp mun
hafa komið á sinni tíð, að Ari Johnson
sem hann fluttist til Kaupmannahafnar.
Hann mun hafa lifað mjög einangruðu
lífi og lítt haft sig í frammi, enda voru
nú flestir ættingar hans látnir eða á
Islandi. Mest umgekkst hann Iversen.
Ari lést í júní 1927, en Jórunn ekki fyrr
en-1973."
„Já þú spyrð hvernig á því hafi staðið
að ég fór að safna samart ýmsu um Ara
og þessa ættingja mína. Um þennan
frænda minn hafði ég heyrt næstum frá
því er ég man eftir mér, enda var Jórunn
ömmusystir mín jafnan með annan fót-
inn úti í Kaupmannahöfn hjá frændfólk-
inu. Varð dálítið atvik til þess að ég
komst í samband við það fólk og hefði
ég gaman af að segja hér frá því.
■Daniel Arason Johnsen, storkaupmaður og Anna Guðrún Duus, kona hans,
hins vegar Önnu Guðrúnu Duus, dóttur
Peters Duus, kaupmanns í Keflavík.
Móðir Önnu Guðrúnar var Ásta Tómas-
dóttir Bech frá Sjávarhólum á Kjalarn-
esi, söðlásmiðs í Reykjavik, Björnsson-
ar, sýslumanns í Þingeyjarsýslu, Tómas-
sonar.
Þau Daníel og Anna áttu tvö börn,
Ara Maurus, söngvara og Ástu. Ari
fæddist 30. maí 1860 í. Neðsta-kaupstað
á ísafirði, en flyst ungur með foreldrum
sínum til Hafnarfjarðar. Var það vegna
þess að þótt Daníel væri kaupmaður
bæði á ísafirði og á Eskifirði, þá var
sambandið ætíð mjög náið á milli foreld-
rahúsanna og barnanna. María Einars-
dóttir lifði mann sinn og fylgdist ætíð vel
með barnabörnunum og þau síðar hvort
með öðru. Þannig hefði Ari Johnson
aldrei getað týnst.“
Erasmus Willardsen
„María Einarsdóttir, kona Ara Jóns-
sonar, var dóttir Einars Hannessonar,
snikkara, á Eyrarbakka og í Reykjavík,
og seinni konu hans Önnu Vette Áam-
undsen frá Bergen. María var ásamt
fjölmörgum öðrum íslendingum afkom-
andi Erasmusar Villardsen, sem kom frá
Jótlandi á sextándu öld til. Skálholts.
Hann var prestur og kenndi Islendingum
fyrstur manna að syngja diskant. (Páll
Eggert Ólason) Þvi nefni ég þetta, að í
grúski mínu hef ég tekið eftir því að
margir afkomendur hans voru vel að sér
í söng.
Ari fer til Kaupmannahafnar, þegar
Daníel faðir hans ákveður að flytjast af
landi brott og er Ari þá um 10 ára aldur.
Hann er alinn upp í Danmörku í faðmi
íslenskrar og danskrar fjölskyldu sinnar
þar, en frændur ltans höfðu flutt út líka.
Þar lærði hann til verslunarstarfa. Hvort
hann fór í skóla veit ég ekki. því það var
nóg að vera á „Börsenum" í þá daga, þar
sem frændi hans var „grosser". Jafnframt
því sem hann vann á „Börsen" stundaði
hann söngnám og eftir tvítugt er það sem
hann fer til Hamborgar til söngnáms. Til
Danmerkur kemur hann ekki nema sem
gestur upp frá því, uns hann flytur
alkominn til Kaupmannahafnar eftir
fyrri heimsstyrjöld.“
Glæstur söngferill
„Af föður Ara, Daníel Arasyni, er
það að segja að sögn ættingja minna í
Kaupmannahöfn að hann ánetjaðist spil-
afíkn og mun hafa sólundað efnum
sínum í slíkt þar úti. Lést hann nærri
aldamótum. Systir hans, Ásta, lifði hins
vegar til 1923 og rak hún lengi barnahei-
mili í Kaupmannahöfn við góðan
orðstír.
En þegar á fyrstu árum sínum ytra
hefur Ari komist í náin kynni við lista og
menningarlíf borgarinnar, þar sem náfr-
ænka hans Inger Haug var gift þáverandi
skrifstofustjóra „Konunglega leikhúss-
ins“ Vilhelm Haug og hefur hann átt
greiðan aðgang að sýningum þar og öllu
sem þar fór fram.
hafi dáið í fátækt. I fyrsta lagi var hann
lærður í verslunarfræðum og reglusamur
í hvívetna. Enn naut hann styrks frá
frænda sínuin herra Jörgen Iversen og er
nú rétt að skýra frá hvernig á því stóð.
Systurdóttir Maríu Þórðardóttur,
konu Ara Jónssonar í Hafnarfirði, hét
Hcnríetta. Hún giftist dönskum manni,
Jörgen Iversen, sem var verslunarstjóri
á Grænlandi. Hann lést þar úr berklum
og voru tvö börn þeirra Jörgen og systir
hans, í fóstri hjá Maríu í Hafnarfirði
eftir það. Iversen yngri var auðugur
maður, gjafmildur og hrókur alls fagnað-
ar. Launaði hann Maríu síðar fóstur-
launin með því að ánafna nokkrum
ættingjum sínum árlegan styrk síðar.
Þannig fékk ömmusystir mín, Jórunn
Þórðardóttir, árlegan lífeyri, 1200
danskar krónur, til dauðadags eftir að
Jörgen Iversen lést, 1923. Sama lífeyri
hlaut Ari Johnson meðan hann lifði, og
hefur þetta eflaust komið sér vel, þótt
Ari væri síður en svo neinn þurfalingur,
enda var styrkurinn engin ölmusa.
Var jafnan náin vinátta milli Ara og
Jörgens Iversen alla tíð og sem dæmi um
það er kort sem ég á og Ari hefur ritað
Iversen á hátindi frægðarferils síns í
Þýskalandi. Kortið ritar hann til að
þakka fyrir jólagæs sem Iversen hefur
sent honum sem vinargjöf. Þetta hefur
verið árið 1908.
Ari hafði hins vegar orðið fyrir því að
tapa öllum eigum sínum og pappírum
eftir heimsstyrjöldina fyrri og var það þá
Það var þegar Jórunn ömmusystir mín
lá banaleguna, að hún kallaði á mig og
bað mig að senda frímerki til lítils
frænda síns í Kaupmannahöfn. Spurði
ég hana þá hvort ég ætti ckki að segja
þeim eitthvað frá henni sjálfri og gaf hún
mér þá þetta einkennilega svar: „Nei, ég
geri það seinna sjálf."
Ég dró nú eitthvað að gera þetta.
Jórunn lést í október og gerðist það svo
um jólin að til mín kemur ung stúlka,
sem kom stundum til okkar. Var hún í
mestu vandræðum og vissi ekki hvað
hún skyldi segja, þar hún taldi að enginn
mundi trúa sér. Kvaðst hún.vera með
kveðju til okkar og spurði hvort ég hefði
skrifað bréf fyrir Jórunni. Ég sagðist
ekki vera búin að því en hafa ætlað að
gera það. Þá sagði stúlkan: „Mig
dreymdi nefnilega hana Jórunni. Hún
var í fallega bláa kjólnum sínum og sagði
við mig: „Skrepptu nú yfir á 2 og skilaðu
sérstakri kveðju til hennar Ásu fyrir
bréfið.“
Skrifaði ég nú þessum ættingjum
hennar, sem ég hafði aldrei séð. Til þess
að ég gæti gert grein fyrir mér varð ég að
minna þau á Henríettu. Urðu þau himin-
lifandi er þau fengu bréfið frá mér, en
þau mundu vel eftir því að Jórunn
ömmusystir mín hafði sent þeim pakka
í stríðinu. Sú kona sem ég hafði samband
við var fædd 1927 og þékkti því ekki
sögu Ara Johnson af eigin raun, en
foreldrar hennar höfðu sagt henni af
glæstum frægðarferli hans. Ekki höfðu
foreldrar hennar þó séð hann nema við
Hann var ráðinn þar, þegar' Enrico
Caruso kom til Vínar og söng þar sem
gestur. Mun Caruso ekki hafa komið þar
fram nema einu sinni, því hann fékk þar
slæma dóma og sýningin í heild. En
einum dóminum lauk með því að sagt
var að „Skandinavinn Johnson" hafði
bjargað sýningunni. í æfisögu Caruso er
raunar getið um það að hann hafi sungið
í eitt skipti á þýsku og einmitt í
Vínarborg og er hann sagður hafa heitið
að gera það aldrei aftur. Við það mun
hann hafa staðið.
Annar stórviðburður mun einnig hafa
átt sér stað á söngferli Ara, að sögn
Benedikts. Það var eftir að Albert prins,
maður Viktoríu Englandsdrottningar
lést, að efnt var til árlegra minningartón-
leika um hann í Albert-Hall, hinni miklu
tónleikahöll. Fengu þeir síðar nafnið
„Royal Command Performances." Til
þessara tónleika var eingöngu boðið
bestu tónlistarmönnum heims og var
■ Krístinn Hallsson: „Þeir áttu
ekki nógu hástemmd lysingarorð,
til þess að hrósa Ara....“
Ara boðið að syngja á einum slíkum.
Sagði Benedikt eftir Ara að hann hefði
fengið mjög háa greiðslu fyrir og var
greiðslan í hollenskum gulldúkötum."
Tveir nemendur Ara
■ „Eins og ég sagði, þá þekkti ég tvo
af nemendum Ara Johnson. Þeir voru
Óskar heitinn Norðmann, stórkaupmað-
ur, og Kjartan heitinn Ólafsson, raka-
rameistari. Þeir voru frábærir
söngmenn, sem margir af eldri íslending-
um könnuðust við og er söngur Óskars
til á nokkrum plötum.
Hjá Ara lærði Óskar er hann var við
verstunarnám, en Kjartan, þegar hann
var við nám í iðngrein sinni. Þegar ég
ræddi við þá áttu þeir ekki til nógu
hástemmd lýsingarorð, til þess að hrósa
Ara.
Óskar sagði mér sem dæmi um frægð
og álit Ara, að eitt sinn þegar hann kom
í tima var þar fyrir annar nemandi. Sá
ræddi við Ara um framtíð sína og sagði
Ari þá eitthvað á þá leið að hann ætlaði
að skrifa Hamborgaróperunni og segja
þeim þar að ráða þennan nemanda.
Óskari mun hafa fundist þetta djarflega
mælt, og fylgdist því með gangi mála.
Gekk það eftir að hinn ungi maður var
ráðinn við Hamborgaróperuna. Svo
sagði Óskar frá.“
Kristinn Hallsson sagðist að vísu ekki
geta staðfest eitt né neitt af því sem
áðurnefndir menn sögðu honum af ferli
Ara Johnson, en hann minnti á að allir
hefðu þeir verið ákaflega glöggir og
greinargóðir menn. Taldi Kristinn Halls-
son að forvitnilegt gæti verið að skoða
prógröm Vínaróperunnar frá þessum
tíma, sem öll ættu að vera til, svo og
blaðadómar. Sömuleiðis taldi Kristinn
að umsagnir um þátttakendur í „Royal
Command Performances" ættu enn að
vera til.
jólaboð og sérstök tækifæri önnur, þar
sem hann hafði sig lítt í frammi síðustu
árin, sem áður segir. En þau vissu ekki
til annars en hann hefði búið við góð
kjör.
Lítt þekktur rneðal
íslendinga
Ari Johnson hefur ekki verið mikið
þekktur á íslandi og er það all furðulegt,
þar sem hann er okkar fyrsti óperusöngv-
ari og kom hingað árið 1901 og hélt hér
tónleika til ágóða fyrir styttu Jónasar
Hallgrímssonar, skálds, sem ekki
ómerkari maður en Hannes Þorsteinsson
þjóðskjalavörður skrifaði um. Hánn
sagði meðal annars:
„Þá er ég illa svikinn ef slíkur söngur
hefur ekki verið sönn list og það ntun
hafa verið einróma álit allra sem á hann
hlýddu. Sérstaklega ér mér minnistæð
mýkt og hrífandi fegurð tónanna og
minntu þau mig einna helst á söng Geirs
Sæmundssonar, þá er honum tókst best
iupp, en rödd Ara var hærri og þróttmeiri
og vitanlega æfðari, svo að hljómfylling
og hljómfegurð héldust þar í hendur....
þar lýsti sér til fulls hinn ntikli styrkur og
þróttur raddarinnar, samfara þýðleikan-
'um og einkar skýrum textaframburði,
sem ég hef ckki heyrt betri hjá nokkrum
söngmanni og hef ég þó hlýtt á all marga,
bæði hér og erlendis."
Þótt Ari hafi gert garðinn frægan á
erlendri grund, þá er hann samt sonur
íslands. Hvers vegna íslendingar hafa
ckki minnst Ara meir skalégekkisegja.
Ég held að það hafi ekki verið nein
tilviljun að svo góður söngvari sem Ari
Johnson var kont frant. Ég hef sjálf þá
skoðun að þjóðin hafi alla tíð átt mikið
af góðu söngfólki og held að Islendingar,
Skotar og S-Þjóðverjar ásamt ítölum
hafi fengið að gjöf rnjög góðar náttúrur-
addir og furðu margir íslendingar ættu
að geta sungið ítalskar aríur eða Mozart
vandalaust, sem þó er ekki á færi nema
góðra söngvara.
Jú, jú, ég hef sjálf sungið nokkuð og
margir í ættinni gera það líka þótt þeir
fari ekki hátt með það. Ég byrjaði að
syngja hjá ntóðurömmu minni, og var
meðal fyrstu nentenda Ingólfs Guð-
brandssonar og var í fyrsta kórnum sem
hann stjórnaði.
Söngur í minni ætt er alls ekki ein-
göngu meðal þeirra sem eiga ættir að
rekja til Erasmusar Willardsen, sem ég
gat um áðan, því það hefur alltaf verið
sungið mikið í hinni grein fjölskyldunn-
ar, sem cr úr Húnavatnssýslunni.
Já, ég held að íslendingar séu gott
söngfólk og að það séu aðstæðurnar sem
ráða því hvort bestu einstaklingarnir
koma fram á sjónarsviðið eða ekki. Ari
var á meðal þeirra og því gæti hver sem
því nennir fengið staðfestingu á ef hann
heimsækir Hamborg, .Berlín, Leipzig,
Vín, London eða Italíu og leitar þar
uppi samtímaheimildir um söngferil
hans árin 1890-1914.
Hann á það skilið að íslendingar haldi
minningu hans á lofti, því eins og
danskur vinur hans ritaði um hann í
Berlingske Tidende þegar hann lést:
„De Venner som blev ham tro vil
bevare Mindet um den Glans han ved sin
Kunst kastede over Islands og Danmarks
Navn ude i den store Verden."
-AM
En Kristinn hafði fleiru við að bæta í
lokin:
Söngur Ara Johnson á
„spolu“?
„Ég rannsakaði það á sfnum tima
hvort nokkurs staðar mundu vera til
spólur með söng Ara, því hann lifði fram
á öld hljóðupptökutækninnar. Mun
hann hafa sungið inn á „spólu" (cy-
linder), samkvæmt því sem Gísli heitinn
Sigurðsson, rakari sagði mér. Var þessi
„spóla“ í fórum Lúthers Lúðvíkssonar,
bónda í Hvalfirði, sem var bróðir Lárus-
ar G. Lúðvíkssonar. Hann mun hafa
hatað Reykjavík og kom þangað aldrei
og hvar þessi „spóla“ liggur er aldeilis
ómögulegt að vita.
Eins hef ég heyrt að Aragata hafi
verið til í Hafnarfirði og hafi hún heitið
eftir afa Ara Johnsen, -hvort sem rétt er
eða ekki.“