Tíminn - 04.03.1984, Qupperneq 5

SUNNUDAGUR 4. MARS 1984
5

■ Tíbetskir munkar safnast saman við Bodh Gaya, en þar er tréð sem Búddha sat undir, þegar hann fékk fyrstu uppljómun sína.
kynsloð utlegðarmnar
hans. Eftirlíkingar af öllum þessum
munum voru einnig lagðar á borðið.
Heilagar ábendingar
Þegar barnið var beðið um að velja
annað af svörtu talnaböndunum, þá tók
það hið rétta, án þess að hika og setti
það um háls sér. Eins fór um gulu
talnaböndin rétt á eftir. Nú var göngu-
stafurinn borinn fram. Fyrst fitlaði barn-
ið við rangan staf, en sleppti honum svo
og tók þann rétta. Þetta þótti sérlega
merkilegt, því gamli Dalai Lama hafði
notað „ranga" stafinn í stuttan tíma, en
gaf hann þá vini sínum. Síðast var það
trumban. Sú ranga var fagurlega skreytt
og útflúruð, en hin rétta var óbrotin að
allri gerð. Enn valdi drengurinn rétt.
Þá fór fram líkamsskoðun, en á
drengnum áttu að finnast átta einkenni,
sem hinn gamli Dalai Lama hafði haft og
greindu hann frá öllum mönnum öðrum.
Það voru stór eyru, löng augu, augna-
brúnir sem sveigðust upp í endann, rákir
líkt og á tígrisfeldi fótunum og munstur
sem á eftir skel á öðru handarbakinu.
Var barnið nú afklætt af mestu gætni og
fundust öll þau merki sem um var rætt.
Einn munkurinn sagði: „Við vorum utan
við okkur af hamingju og gleði og tár
hrundu niður vanga okkar". Munkurinn
sagði enn: „Við gátum varla haldist við
á mottum okkar eða komið upp nokkru
orði. „Nú var ekki lengur neinn vafi.
Þessi drengur, sem var á þriðja ári, var
óumdeilanlega sá rétti Dalai Lama.
Nú var drengurinn fluttur til Potala,
hallarinnar sem gnæfði yfir Lasha, en
þaðan skyldi hann stjórna öllu Tíbet. En
í október 1950 réðust kínversku
kommúnistarnir inn í landið. Vegna
tengsla landsins við gamla keisaraveldið
kröfðust þeir nú að það sameinaðist
alþýðulýðveldinu Kína. Dalai Lama
hlaut takmörkuð völd þegar hann var
oröinn 15 ára, en stuttu síðar varð hann
að flýja her Kínverja og settist að í
borginni Yatung á landamærum Ind-
lands og Tíbet. Með fóru meira en
þúsund burðardýr og bar hvert þeirra
um 60 kíló af ýmsum fjársjóðum. Farið
var með þetta til grannríkisins Sikkim.
Var þetta til þess gert að eiga til einhvers
að grípa ef dvöl Dalai Lama erlendis
yrðí mjög löng. Fjörutíu múídýr báru
gull, en sex hundruð báru silfur. Hin
báru eldgamla mynt.
Fjársjóðurinn
í ein tíu ár var þessi tiltölulega litli
hluti af auðæfum Dalai Lama falinn á
góðum stað og hans gætti vörður, sem
ekki vissi um hvað það var er hann gætti.
Felustaðurinn var gamalt hesthús undir
konungshöllinni í Gangtok, höfuðborg
Sikkim. Það var ekki fyrr en fjársjóður
þessi hafði verið færður í bankahólf í
Calcutta að upp komst um leyndarmálið.
Spunnust þá miklar furðusögur um
þennan ævintýralega auð, sem menn
hugðu vera. Um það bil einnar milljónar
dollara virði var varið til að stofna sjóð
til hjálpar nauðstöddum og kom það sér
vel þegar landflótta Tíbetar voru að
koma undir sig fótunum.
Þótt auðnum hefði verið komið úr
landi, þá sneri Dalai Lama eigi að síður
aftur til Tíbet. Þar reyndi hann að
komast að samkomulagi við hin nýju
kínversku yfirvöld, en með litlum ár-
angri. Loks var gerð uppreisn í landinu
gegn Kínverjum og breiddist hún til
Lasha. Þar sem Dalai Lama mátti eiga
von á að gripið yrði til hefndaraðgerða
gegn honum vegna ófriðarins, þá tók
hann nú þann kostinn að flýja land.
Meðan 10 þúsund manns voru drepnir
í Lasha einni, ferðaðist Dalai Lama
næstu daga í fylgd tíbetskra uppreisn-
armanna til Indlands, þar sem hann
vonaðist eftir að fá landvistarleyfi. Nærri
landamærunum fékk hann lungnabólgu
í leku tjaldi er hann hafðist við í og lá
hann milli heims og helju. Þá bárust Iroð
um að Kínverjar sæktu fram og þrátt
fyrir veikindi sín lagði Dalai Lama enn
upp, borinn á börum. Var hann þá í
móki af hita og þreytu „og óhamingju-
samari en ég fæ með orðum lýst“, eins
og hann Síðar sagði.
Að kvöldi hins 31. mars 1959 var
komið inn í stórt rjóður. Þar hafði vérið
reist stórt hátíðarhlið úr bambusviði og
sveit Gurkáhermanna í breskum stígvél-
um og með lina hatta bauð flóttamann-
inn velkominn t'il Indlands. Á næstu
mánuðum heppnaðist 100 þúsund Tíbet-
um að sleppa frá Tíbet og fylgja leiðtoga
sínum. „Um skeið hefur drfcgið fyrir sól
og mána í Tíbet“, sagði hafm við fylgis-
menn stna. „En það mun birta á ný og
við munum aftur endurheimta land
okkar. Nú ríður mest á að vernda
trúarbrögð okkar og menningu".
Útlagaríkið
Nú var næsta verkefnið að stofna
útlagaríkið en það eignaðist samastað
þar sem Bretar höfðu áður verið með
herstöð í Dharmsala. Fyrsta þrepið var
að mynda nýja ríkisstjórn og deildu
ráðherrar þeir er komið höfðu frá Tíbet
nú með sér verkum. Sett var á laggirnar
mennta og trúmálaráðuneyti, innanrík-
isráðuneyti, utanríkisráðuneyti, fjár-
mála og öryggismálaráðuneyti. Þá var
komið upp skrifstofu í Nýju Delhi, sem
annast skyldi öll samskipti við indversku
stjórnina og ýmsar alþjóðlegar stofnanir,
sem hjálpa vildu flóttamönnunum. Sam-
einuðu þjóðirnar samþykktu þrívegis að
fordæma yfirgang Kínverja í Tíbet og
stuðningur kom hvaðanæva að. Dalai
Lama og ýmsir ráðgefandi lögfræðingar
tóku til við að semja fyrstu lýðræðislegu
stjórnarskrána fyrir landið.
Nýskipanin var mikilvægasta viðfangs-
efnið. „í byrjun“, sagði Dalai Lama,“
voru tvö sjónarmið er hæst bar. Hið
annað var það að Tíbetar skyldu allir
búa í Norður-Indlandi, en hitt það að
ekki skipti máli hvar við settumst að, svo
fremi að við gætum varðveitt tíbetska
trú og menningu. Ég var fylgjandi hinu
síðara sjónarmiði". Það varð á endanum
ofan á. Þrátt fyrri að Norður-Indland
hefði þann kost að það var nærri heima-
högunum í Tíbet, þá var þar ekki mikið
af ónotuðu landi. Bauð Nehru forsætis-
ráðherra Indverja nú fram strjálbýlt
svæði í suðurhluta Indlands. Var það í
héraðinu Karnataka, skógi vaxið og
heimkynni fjölda af fílum. Um óbyggðir
þessar lá aðeins einn vegur og meðfram
honum nokkur þorp. Hvað Tíbetar gátu
gert sér úr þessu landi varð að vera
þeirra höfuðverkur.
Ný heimkynni
Það var hópur 666 manna sem fyrstur
fór frá búðunum í norðri og suður á
bóginn. Á eftir komu flokkar fimm
hundruð manna með sex mánaða milli-
'öili. En þótt jarðvegurinn væri frjó-
samur, þá var akuryrkjan ekki auðveld
viðfangs. Sáð var og gróðursett fyrir
tóbaki og baðmull í 28 ekrur og uppsker-
an varð harla rýr. Fólkið var vant
skilyrðunum í hálendinu og kunni lítt til
verka. Hungursneyð skall á og hundruð
manna dóu. Líkt og Dalai Lama hafði
veikst á leið í útlegðina, eins veiktust
fylgismenn hans nú. Þá vantaði og
mótstöðuafl gegn mörgum þeirra sjúk-
dóma sem voru í nýju heimakynnunum
og voru óþekktir í hálendinu.
En smátt og smátt fóru menn að
afreka það að framkvæma dálítið efna-
hagsundur. Svissneskir landbúnaðar-
ráðunautar léðu hjálp við að skapa það.
Þeir gerðu jarðvegsprófanir og ákváðu
að sá fyrir maís og þeir komu með áburð
og útveguðu traktora í staðinn fyrir
uxaplóginn. Gekk maísræktin svo vel að
árið 1966 var nýlendan orðin sjálfbjarga.
Þremur árum síðar var plantað 77 þús-
und ávaxtatrjám, mjólkurbú stofnuð og
kjúklingarækt hafin. Leið ekki á löngu
þar til drjúgur tekjuafgangur fór að skila
sér.
Þá voru komnar til sögu 38 nýlendur
Tíbeta, þar sem um 60 þúsund manns
bjuggu og voru þær í Indlandi, Nepal og
Buthan. Höfðu allir byrjað á óræktuðu
og allslausu landi, sem heimamönnum
var sama um. Sums staðar gekk akur-
yrkjan það illa að menn urðu að hafa
ofan af fyrir sér með ýmsum tíbetskum
heimilisiðnaði, svo sem með því að vefa
teppi. Þúsundir flóttamanna reyndu að
pranga út gulum, rauðum og grænum
peysum, sem framleiddar höfðu verið í
verksmiðjum í Punjab. Á hverjum vetri
mátti sjá þetta fólk á mörkuðum víðs
vegar um Indland með vöru sína. En
heppnin var með þeim og er nálgaðist
árið 1970 mátti segja að „tíbetska peys-
an“ væri komin í tísku um land allt.
Eftir 1970 voru nýlendur Tíbeta orðn-
ar 44 og tengdust þær böndum stjórn-
málalega og trúarlega og litu á Dharm-
sala sem höfuðborg sína. Þær höfðu
komið undir sig fótunum með margvís-
legri alþjóðlegri aðstoð og dugnaði'
landsmanna.
Haldið heim?
Þegar efnahagslegt öryggi var fengið,
mátti segja að traustum stoðum væri
skotið undir menningararfinn. Dalai
Lama hafði enda hlúð að honum frá því
fyrsta. „Við skiptum menningararfleifð
okkar í tvo meginþætti", segir hann.
„Fyrst er að telja það sem nægði að
geyma á bókum og heyrði sögu okkar og
fortíð til. En hinn þátturinn tók til þess
sem við þurftum til þess að geta mætt
kröfum dagsins á hverjum tíma. Við
völdum það úr sem skyldi lifa. Ýmsum
gömlum venjum og siðum vörpuðum við
fyrir róða. Ég ákvað að þetta skyldi
grafið og gleymt. En hinni gömlu handíð
okkar, bókmenntum, vísindum og trú
og þeirri kunnáttu sem þurfti til þess að
afla daglegs brauðs héldum við á lofti og
oft kostaði það mikla baráttu. Við
geymdum með okkur málaralist okkar,
málmsmíðalist, byggingarlist, útskurð
og vefnaðarlist. Við hikuðum ekki við
að taka upp nýjar framleiðsluaðferðir,
þótt það kostaði gjarna mikla fyrirhöfn.
Trúarbrögðin eru uppspretta tíbet-
skrar menningar og þau voru númer eitt
á lista Dalai Lama yfir það sem varðveita
skyldi með öllum ráðum. Búddisminn
dreifðist um Indíalönd fyrir mörgum
öldum, en aðeins Tíbetar hlutu síði hans
og bókmenntir ómengaðar í arf. Þar var
öllum hinum fornu dýrkunarvenjum við
haldið. Búddismanum var að mestu leyti
útrýmt í Indlandi, þegar Múhameðstrú-
armenn gerðu innrás í landið á 11. öld.
Árið 1959 er talið að það hafi verið
600 þúsund Buddha-munkar í Tíbet og
4000 lamar. Aðeins um 7000 munkar og
um 200 lamar sluppu út úr Tíbet, þegar
Kínverjar réðust inn í landið og sluppu
undan þeirri hreinsunarherferð sem
komumenn stóðu fyrir. Þeir sem eftir
urðu voru sviptir „kjóli og kalli", ef svo
má taka til orða.
Ekki er gott að vita til hvaða árangurs
þær viðræður sem staðið hafa við Kín-
verja leiða. Fari svo að Dalai Lama verði
boðið heim að nýju. er það miklum vafa
undirorpið hver leiðtogastaða hans yrði
og þá varla nema sem trúarlegs leiðtoga
sem nærri má geta. Hverjir mundu fylgja
honum heim úr nýlendunum 44 sem
settár hafa verið á stofn utanlatids er líka
óráðin gáta. En hitt er víst að trúin á það
að einn daginn rnuni hin helgu vé heima
endurheimtasf. lifir meðal útlaganna og
leiðtogans.