Tíminn - 04.04.1984, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 4. APRIL 1984
á vettvangi dagsins
Snorri Stefánsson, loðdýratæknir:
Sannleikurinn er sár — en sagna bestur
■ Skrif Jónasar Jónssonar, búnaðar-
málastjóra í Tímanum fimmtudaginn
15. mars 1984, „Falin er í illspá hverri,
ósk um hrakför sínu verri". er tileinkuð
viðtali við mig þann 8. mars 1984 í sama
blaði og langar mig því að koma á
framfæri nokkrum athugasemdum.
Jónas finnur fyrst að orðum mínum
um dreifingu loðdýrabænda hingað og
þangað um landið og að síðan hafi
bændur verið að kollkeyrast vegna þess
að ýmist nái þeir ekki í fóður eða þá að
verðið sé allt of hátt og mikið fyrirtæki
að nálgast það.
Jónas ségir: „Þetta er mjög villandi.
Að sjálfsögðu hefur verið hugsað um
það í fullri alvöru að koma upp fóður-
stöðvum á öllum loðdýraræktarsvæðum
þar sem þær voru þá ekki fyrir þegar
refaræktin hófst. Þetta hefur verið eitt
aðalviðfangsefnið". Og hann segir
jafnframt: „En til að víkja beint að
fóðurstöðvamálum þá skipaði landbún-
aðarráðherra Pálmi Jónsson hinn 28.
júlí 1982 svonefnda „fóðurstöðvanefnd"
er falið var „að gera tillögur að skipulagi
og uppbyggingu fóðurstöðva fyrir loð-
dýrabú.“
Ég vil í framhaldi af þessu minnast
orða Jóns R. Björnssonar, framkvæmda-
stjóra Sambands ísl. loðdýrabænda í
Tímanum fimmtud. 23. des. 1982, í frétt
undir fyrirsögninni: „Vcrið ákaflega
bjartsýnn og bláeygur í mörgum tilfell-
um". en þar segir:
„Það verður að viðurkenna að sá
áróður sem rekinn hefur verið fyrir
refaræktinni hér hefur verið ákaflega
bjartsýnn og bláeygur í mörgum tilvik-
um“, er Tíminn spurði hann hvort ekki
væri hætta á að menn fari heldur geyst í
þá fjölgun refabúa sem nú á sér stað og
sem enn fleiri vilja þó stofna. Pótt góður
aðgangur að fóðri sé t.d. talinn afar
mikilvægur berast samt fréttir af refabú-
um óravegu frá öllum sjávarplássum.
„Menn hafa verið of gjarnir á að halda
að málið sé fyrst og fremst það að ná sér
í nokkra refi og svó megi henda í þá
nánast hverju því sem fyrir hendi er.
Byrji kannski með litla hakkavél og
steypuhrærivél og svo sé bara að bíða
eftir peningunum. En auðvitað er þetta
ekki svona einfalt. Þetta er alvörubú-
grein, og sé hún ekki rekin af fyllstu
hagkvæmni, þá stendur hún einfaldlega
ekki undir sér. Það er einfalt mál.“
Að dómi Jóns hefur fóðurmálum því
ekki verið nægur gaumur gefinn í upp-
hafi, þó svo fóðrið hafi verið álitinn
grundvöllurinn fyrir samkeppni okkar
við hin norðurlöndin, þ.e. mikið og gott
hráefni til staðar sem var ódýrt.
Jónas segir: „Nú er í undirbúningi að
koma upp fullkomnum fóðurstöðvum í
sameign bænda, einni á Dalvík fyrir allt
Eyjafjarðarsvæðið og annarri á Selfossi
fyrir Suðurland. En það mun vera á
Suðurlandssvæðinu sem „fjaðrirnar
féllu" er urðu að heilu hænsnabúi í
fréttaviðtalinu. Þar var rekin fóðurstöð
af einstaklingi í Þorlákshöfn er bændur
skiptu við. Þeir urðu því höndum seinni
að koma á félagsrekstri og uggðu ekki að
sér fyrr en sá sem Þorlákshafnarstöðina
rak hætti því á s.l. hausti."
Hérna þykir mér Jónas ráðast all
harkalega að þessum einstaklingi í Þor-
lákshöfn, því ekki veit ég betur en að
forsvarsmaður Búnaðarfélags íslands í
loðdýrarækt hafi gengið í broddi fylking-
ar við að hætta viðskiptum sínum við
þetta fyrirtæki og setti hann á fót sína
eigin fóðurstöð. Spurningin er hvort
forsvarsmenn Búnaðarfélags íslands hafi
staðið nægilega vel að því að leysa úr
þeim hnút sem myndaðist á Suðurlandi
í sumar?
Hversu margir hafa farið til náms í
loðdýrarækt sem styrktir hafa verið af
B.I.? Hefur tekist að virkja einhvern
jreirra til fræðslu? Nú er verið að mennta
ráðunauta sem sinna eiga leiðbeiningum
í loðdýrarækt. því ekki veitir af mönnum
til leiðbeiningarstarfa og ekki er hægt að
ætlast til að einn maður geti komist yfir
að sinna rúmlega 100 loðdýrabændum
svo einhver mynd sé á. En þegar þessir
aðilar segjast (eins og kom fram á fundi
á Flúðum 16.-17. febr. s.l.) mega fara og
kynna sér loðdýrarækt, en eiga þó að
sinna því sem hálfs dags vinnu eða
minna, þá vakna efasemdir. Ég held að
B.Í. spari ekki með því að draga úr
leiðbeiningum til bænda. Það er ekki
nóg að byrjandi fái aðeins heimsókn
einu sinni á ári. Best er að kenna rétt
handbrögð í upphafi í stað þess að þurfa
líka að leiðrétta röng vinnubrögð. Þú
ættir að vita að þessi atvinnugrein er á
mjög viðkvæmu stigi og við þurfum að
taka Norðurlandaþjóðirnarokkur meira
til fyrirmyndar.
I grein sinni segir Jónas:
„Það er að sjálfsögðu hægt að gagn-
rýna alla hluti og leyfisveitingar til
loðdýraræktar eru þar alls ekki undan-
skildar. En það er fráleitt að halda því
fram að bændum hafi verið att út í hluti
eins og loðdýraræktina og að þeim hafi
aðeins verið kynntar björtu hliðarnar en
„láðst“ hafi að kynna þeim þær dekkri,
hvað þá að reynt hafi verið að vinna að
loðdýraræktinni með „blekkingum“.
Það er einnig misskilningur að leið-
beiningaþjónustan hafi ekki lagt áherslu
á mikilvægi þess að framleiða góð skinn.
Á það hefur alltaf verið bent að arðurinn
af loðdýraræktinni fer ekki hvað síst
eftir því hve eðlisgóð, velverkuð og
velmeðfarin skinnin eru."
Ég vil spyrja Jónas hvort það hafi
verið samþykkt að flokka dýr til lífs sem
voru dekkri en „medium"? Ég veit ekki
betur en að loðdýrabændur hafi fengið
bréf þess efnis að ekki þyrfti að bera í
flokkunarmenn dekkri dýr en „medium"
vegna þess að markaðurinn var hagstæð-
ari í Ijósari litum. Ef hins vegar er litið
á söluskýrslur síðasta árs er greinilegt að
hérna þarf að taka hlutina föstum tökum
því okkar refaskinn eru mjög dökk. Ef
þetta hefur verið gert í haust, var það þá
til að mæta eftirspurn eftir lífdýrum þó
vitað væri að lakara verð fengist fyrir
skinn af dökkum refum?
Ég vil setja út á flokkunarkerfi B.í.
sem er hluti af því að við getum ekki náð
þeim árangri sem mögulegt væri að ná.
því það tekur upp undir mánuð að
flokka öll dýrin í landinu. Norskur bóndi
sem kom hingað til lands síðustu viku
októbermánaðar 1983 sagði þá að ekki
mætti felda dýrin öllu seinna, vegna þess
að feldurinn væri að verða ofvaxinn,
þ.e.a.s. vindhárin fá ekki lengur stuðn-
ing af þelinu. Sagði hann það aðeins vera
dagspursmál hvenær refirnir væru í
„réttum feldi" - hver dagur eftir það er
því rýrnun á afkomunni vegna aukins
fóðurkostnaðar og lakari afurða. Hér
finnst mér liggja í augum uppi að leggja
hefði átt áherslu á að byrjendum væri
kennd undirstaða þess að velja og felda
dýrin á réttum tíma. Hefur það verið
gert? Kannski er enginn tími til þess
þegar flokkað er? Ég vil benda á
auglýsingu í Tímanum 14/11 1983, sem
ég álít að tali mínu máli um flokkunar-
reglur B.í.
Refabændur ath.
Úrvals refahögnar til sölu. Meðalvigt á
flokkuðum högnum 9,7 kg.
Einnig fáeinar refalæður'
Meðalvigt á flokkuðum læðum 8,5 kg.
Hvort tveggja shadow eða blárefur.
Vera má að kíló séu mælikvarði fyrir
þá bændur sem hafa frnmleitt kjöt. en
þetta er mjög villandi i*sambandi við
refarækt þarsem þungi segirekki allt um
stærð dýranna og leiðbeinendur vita að
feit dýr skapa vandamál í ræktuninni
(við got og feldskipti). Erum við að
rækta kjöt eða skinn í loðdýraræktinni?
í haust rakst ég á marga bændur sem
tóku refina óhikað upp með ryðguðum
töngum í flokkuninni, hvert einasta dýr.
Hérna álít ég að leiðbeiningaþátturinn
hafi svikið, þar sem leiðbeinendur ættu
að vita að ryð er óhrcinindi sem aldrei
nást úr skinnum og leiða til verðlækkun-
ar á skinnunum.
Jónas segir ennfremur:
„Enn skal það undirstrikað að loð-
dýrarækt er vandasöm atvinnugrein eins
og öll búfjárrækt - hún verður hvorki
kennd eða lærð í einu vetfangi - þar
verður reynsluskólinn að kenna ótelj-
andi atriði. Því getum við ekki vænst
besta árangurs í upphafi. Við höfum nú
aðeins stigið fyrstu skrefin. Þau hafa
ekki verið áfallalaus með öllu, enda þess
ekki að vænta. En um hitt er meira vert
hve margt lofar góðu. Menn ættu því að
spara sér hrakspárnar en leggjast á eitt
með að styðja að framgangi þessarar
nýju búgreinar bæði með orðum og
athöfnum."
Það er fjarri mér að vera með neinar
hrakspár um framfið loðdýraræktar á
íslandi. Égvil taka undirorðJónasarum
að loðdýrarækt sé vandasöm atvinnu-
grein, að hún verði ekki kennd eða lærð
í einu vetfangi og að menn ættu að
leggjast á eitt með að styðja að fram-
gangi þessarar nýju búgreinar bæði með
orðum og gerðum.
Oft finnst mér þó bera á orðum en
ekki á gerðum, því ekki vcit ég betur en
að B.í. hafi skrúfaðfyrjrallafjárveitingu
til SÍL sem og alla samvinnu á sviði
leiðbeiningarmála. Allir gcrum við
mistök.. og þau cru til að leiðrétta. En
fyrst er auðvitað að viðurkenna mistökin
áður en framfarir geta hafist.
Sannlcikurinn er sár, en sagna bestur.
Snorri Stefánsson
loðdýralæknir
byggt og búid f gamla daga
390
Korn Indíána
■ Þegar Spánverjar komu til heitra
landa Vesturheims árið 1492, og fóru
víða um þar vestra næstu áratugina,
hittu þeir fyrir sér marga þjóðflokka
Indíána, sem sumir stóru á háu menn-
ingarstigi í ýmsum greinum. Nægir að
nefna Azteka í Mexíkó, Maya í Mið-
Ameríku og Inka í Perú. Spánverjar
sáu mörg mannvirki: Stórar, vandaðar
byggingar, jafnvel pýradída, (að
nokkru í stíl við hina egypsku), miklar
áveitur og áveitustalla í hlíðum, leir-
kerasmíði, myndverk og vefnað með
listfengu handbragði. Jarðrækt var
mikil. Indíánar höfðu frá fornu fari
(líklega í þúsundir ára) ræktað ýmsar
plöntur til margvíslegra nota, þar á
meðal nokkrar, sem Evrópumönnum
var ókunnugt um, en eru nú alkunnar
víða um neim. Má nefna kartöflur,
tómata, tóbak, ananas, kakótré og
kínatré (sem er suðuramerískt þrátt
fyrir nafnið) og kortegundina maís.
Allt þetta sáu Evrópumenn nú í fyrsta
sinn, og hagnýttu síðar reynslu Indíána
óg juku smám saman við.
Maís er eina upprunalega korntegund
Ameríku, kölluð þar einfaldlega korn.
Villimaís hefur ekki fundist, og vita
menn því ekki af hvaða stofni ræktað-
ur maís er runninn. En af honum eru,
bæði frá fornum tíma og vorum
dögum, til fjölmörg afbrigði og „hrein-
ar línur“. Indíánar höfðu ræktað maís
óra lengi, gert áveitur hans vegna og
reist stórar kornhlöður.
Maísjurtin er langstórvaxnasta korn-
tegundin 2-4 m. á hæð, oft 2-3 m.
Stráið er ekki holt eins og á flestum
grösum, heldur mergfyllt. Blöð stór og
sverðlaga. Rótin er öflug mjög, og
stundum vaxa eins konar skástífur í
jörð frá neðsta hluta stöngulsins. Er
því maísjurtin rammlega tjóðruð
niður.
Ef þú kemur að maísakri virðist
hann rísa sem grænn múr, eða þétt
kjarr, sem maður hverfur alveg í ef
gengið er inn á akurinn. Blóm maís-
jurta eru einkynja og karlblóm og
kvenblóm aðskilin. Karlöxin eru í
toppnum, löng og mjó, en kvenöxin
stór og gildvaxin, sem kólfur með
hulsturblöðum, vaxa út úr miðjum
stöngli. í þeim myndast vitanlega
kornið. Uppskorið er á ýmsum tímum.
Á norðurhveli jarðar blómgast maís
frá júlí og fram á haust, en í desember
til mars á suðurhveli t.d. í Argentínu.
Indíánar áttu sér komræktargyðju
(sbr Ceres hjá Rómverjum) og eru til
fornar myndir af henni með maískólfa
á báðum öxlum. Maískólfar finnast oft
í gömlum Indíánagröfum, lagðir með
hinum framliðna til heilla og nota á
síðustu vegferðinni.
Maís kom til Evrópu í byrjun 16.
aldar og var fyrst aðeins ræktaður í
görðum. Frá Evrópu barst hann til
Asíu og Afríku. í Evrópu er maísrækt
aðallega á Pósiéttunni og í löndum við
neðanverða Dóná. En hann er ræktað-
ur sem grænfóður miklu lengra norður,
jafnvel á sunnanverðum Norður-
löndum. f Afríku varð maísrrækt
smám saman mjög mikilsverð jarð-
yrkjugrein og efldi akuryrkjuna; leysti
sums staðar veiðimennsku og hirsirækt
af hólmi. En langmest er maísræktin í
Ameríku; hún er þar aðalkorntegund
ásamt hveiti.
Maís þarf góð vaxtarkjör
Ef sagt er að maís þrífist vel einhvers
staðar, er áreiðanlegt að þar er heitt,
sólríkt og hæfilegur raki. Maís þarf
gott sumarveður í 5 mánuði til að ná
góðum þroska. Ekki má vera stöðug
væta, en helliskúrir öðru hvoru hag-
kvæmir.
Kynbætur hafa gert það að verkum,
að hægt er nú að rækta maís við
breytilegri kjör og þar með á miklu
stærri svæðum en áður.
Maís gefur mesta uppskeru allra
komtegunda og hefur því lagt undir sig
lendur sumra hinna. Framleiðsla á
nýjum hentugum „hreinum !ínum“ í
maísræktinni er heil vísindagrein. í
Mið- og Suður-Ameríku lifa margir
einkum á maís, og fjöldi fátæks fólks,
kannski mest þeldökkra, einnig í
Bandaríkjunum. Enda er maís oft
kallaður „korn fátæka mannsins".
Maís er næringarríkúr, mikil feiti í
honum, einkum kíminu, en einnig
eggjahvítuefni og mjölvi o.fl. Ekki
þykir þó hollt að lifa að mestu leyti á
maís, það er of einhæf fæða og getur
leitt til sjúkdómsins pellagra (húð-
sjúkdómur) vegna vöntunar á B, fjör-
efni.
Lengi neyttu hvítir menn vestanhafs
mikils af maís og átu með góðri lyst
maísgrautinn sinn.
Maísbelti N.-Ameríku er nú afar
Hrísgrjónajurt, maískólfur og hávaxinn maís.
stórt og nær norður í Kanada, en
Bandaríkin eru aðallandið. Maís-
lendur, samfelldar að kalla, ná sunnan
frá Mexíkó og norður eftir Bandaríkj-
unum, endalaus frjósöm slétta, og
óendanlegt maíshaf! Milli Missouri og
Missisippi er einhver mesta maísrækt í
heimi. Maísuppskeran í Bandaríkjun-
um hefur stundum verið meiri en allra
hinna korntegundanna, og mest notuð
í landinu sjálfu. Önnur maíslönd flytja
tiltölulega meira út, t.d. Argentína.
Evrópa kaupir mikið, ekki síst sem
fóður handa svínum o.fl. gripum. Ma-
ísgrautur og maísbrauð er oft blandað'
öðrum korntegundum o.fl. Sagt er í
gamni og alvöru að í Evrópu borði
menn enn maís, hvítir menn í Ameríku
séu hættir því, en Afríkumenn að
komast á bragðið!
„Rauðskinnar gáfu oss gula mjölið,
við gáfum þeim eldvatn og sjúk-
dómsbölið."
Maís var lítið þekktur á íslandi, sem
mannamatur fyrr en í ófriðnum mikla
1914-1918. Þá var skortur á rúgi, en
flutt inn hveiti og maísmjöl frá Amer-
íku. Ég man vel eftir fíngerða gula
maísmjölinu, en var heldur lítið um
það gefið. Etinn var maisgrautur með
skyri og bakað maísbrauð. En maís-
brauðið molnaði og harðnaði auk þess
mjög fljótt. Var reynt að blanda mjöl-
leifum o.fl. í maísdeigið, helst hveiti
því að það var til. Nú eta börn og
unglingar mikið poppkorn, gert úr
maís, eins og kornflögur, sem allmikið
er etið af út í mjólk og skyr. En
aðallega er maís fluttur inn til gripa- og
alifuglafóðurs. í ræktarlöndum er maís
matreiddur á marga vegu og blandaður
ýmsu. Kólfarnir oft etnir hráir, eða
ristaðir nýuppteknir.
Hér hefur eitt afbrigði, sykurmaís
lítillega verið ræktað í gróðurhúsum
og getur vel þrifist, en varla mun borga
sig að rækta hann. Hægt er að nota strá
og hulsturblöð til pappírsgerðar.
Myndin sýnir korntegundir gula og
'rauða mannsins. Hrísgrjónajurt yst
t.v., maískólfur í miðju og maísjurt
með karlblómum efst og ungum
kvenkólfum á miðju strái.
Ingólfur
Davíðsson
skrifar