Tíminn - 08.04.1986, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 8. apríl 1986
VETTVANGUR
Tíminn 7
Aðalsteinn Halldórsson:
Framleiðslustjórnun í 40 ár
Að undanförnu hafa hafa farið
fram miklar umræður um mjólk-
urframleiðsluna í landinu. Tilefnið
er hinn margumtalaði kvóti. sem
bændum barst í hendur þegar 5
mán. voru liðniraf mjólkurtímabil-
inu. Bænduroghreppsnefndirhafa
haldið fundi með alþingismönnum
og ráðamönnum í landbúnaði. Á
fundum þessum hefur sitt sýnst
hverjum. Klögumálin hafa gengið
á víxl. Það hefur farið meiri tími í
að ásaka hverjum ástandið er að
kenna, heldur en hvernig á að
bjarga sér út úr því. Ef okkur er
hrint í sjóinn, byrjum við á að
bjarga okkur úr sjónum. Aftur á
móti treystum við þeim ekki of vel
í framtíðinni, sem hrintu okkur í
sjóinn. Eins er það með þcnnan
vanda. Við verðum að cinbeita
okkur að því að bjarga okkur.
Standa þar sem einn maður.
Tilgangur
Greinarkorni þessu er ætlað það
hlutverk að sanna að mjólkurfram-
leiðslu hér í Norðfjarðarhreppi
hefur verið stjórnað í yfir 40 ár.
Þegar svo mjólkurmagnið er skorið
niður um 47000 lítra, setur menn
hljóða. Svona útreið fengu engir
aðrir bændur í landinu. A tímum
offramleiðslu í Evrópu, hafa
stjórnendur í landbúnaði á íslandi
sett Evrópumet.
Annað atriði, sem ég vildi færa
rök fyrir er að það eru engir aðrir
færir um að þjóna markaðnum í
Neskaupstað, en bændur í Norð-
fjarðarhreppi og engin önnur
mjólkurstöð fær um að þjóna þeim.
Einu sinni var
Allir, sem komnir eru yfir miðj-
an aldur, muna mjólkurframleiðslu
í Neskaupstað.
Árið 1939 voru 79 kýr í bænum,
en aðeins ein árið 1971. Á þessu
tímabili fjölgaði kúm í Norðfjarð-
arhreppi í réttu hlutfalli við fækk-
unina í bænum. Hver man ekki
eftir því að hver bóndi átti sína
kaupendur og sendi þeim mjólkina
á hestkerru og átti þá hver kaup-
andi sinn skammt í brúsa eða
flösku.
Með ýmsum breytingum á dreif-
ingunni er því hægt að tala um
sjálfvirka stjórnun fram á sjötta
áratuginn.
Þessu breytti stjórn
Búnaðarsambands
Austurlands án þess
að við okkar deild væri
haft samband. Þetta
flokkast undir stjórnar-
afglöp. Þetta er sið-
ferðilegt brot á lýð-
ræðisreglum.
í vikublaðinu
Austurlandi 1953
er þess getið að gerilsneyðingarvél-
ar hafi nú legið heilt ár ónotaðar.
Blaðið spyr: Hvað tefji? Svar finn
égekki í Áusturlandi. Seinna þegar
ég spurði Guðröð kaupfélagsstjóra'
um jrctta mál.svaraöi hann því til að
ráðamenn syðra hafi vcrið trcgir til
að leyfa byggingu mjólkurstöðvar
í Neskaupstað og í fyrstu hafi þeir
hlegið að honum og spurt: Utan
um hvað ætlar þú, Guðröður, að
fara að byggja mjólkurstöð? Þetta
var ekki í eina skiptið, sem Guð-
röður þurfti að setja hnefann í
borðið. í sláturhúsmálum okkar
þurfti hann þess líka. Mjólkurstöð-
in var byggð, enda gengu í gildi
lög, sem bönnuðu dreifingu óger-
ilsneyddrar mjólkur árið 1950 og
aðlögunartíminn herti á bygging-
arframkvæmdum.
Ábyrgur gerða sinna
Rekstrarþættir mjólkurstöðvar
eru margir og lítil reynsla að byggja
á: Fjámagnskostnaður, vinnulaun,
orka, stjórnun og mjólkurkaup á
aðra hlið. Á hina hliðina: Mjólkur-
sala og þóknun fyrir gerilsneyö-
ingu, sem er hluti af niðurgreiðslu.
Aðeins tveir þáttanna standa þarna
föstum fótum: Bændur þurftu að fá
ákvæðisverð fyrir mjólkina og
niðurgreiðslan var viss aurafjöldi á
líter.
Vegna þess sem að framan er
getið, var sett upp gerilsncyðingar-
tæki, sem einn maður gat annað.
Allt var miðað við að tiltekinn
lítrafjöldi stæði undir kostnaði.
Það er ckki að orðlcngja það að
með því að.gæta svona hófs í öllu.
tökst samlaginu að greiða bændum
fullt verð fyrir mjólkina. Samlagið
gat tekið á sig flutningskostnaðinn.
Stjórnun og skrifstofukostnaður
var aldrei rciknaður mjólkursam-
laginu.
En bærinn stækkar
Ncysla jókst ár frá ári og til þcss
lágu margar ástæður: Fjóðungs-
sjúkrahúsið, barnaheimilið, hótel,
þrjú togskip. 3 nótaskip. aðkomu-
floti á loönu- og síldarvertíð og
'innkaup brytanna á flutninga-
skipunum, sem sækjast eftir nýju
ntjólkinni á Norðfirði.
Ný mjólkurstöð var knýjandi
nauðsyn og við þcirri þörf var
brugðist. Mjólkurstöðvarhúsið
var endurbætt, nýjar vélar keyptar
og í stað þess að einn maður nægði
gömlu stöðinni, þurfti nú tvo
menn. Nú er framleitt: skyr.
súrmjólk, smjör, júgurt, rjómi,
íitusprengd neyslumjólk og
léttmjólk. Aörar mjólkurvörur
flytjum við að. Skilyrði fyrirgóðunt
rekstri stöðvarinnar er hagkvæmt
magn mjólkur.
Bakgrunnurinn
Mjólkurbúskapurinn í Norð-
fjarðarhreppi hefur tekið miklum
breytingum og mikið mciri brcyt-
ingum en lítrafjöldinn á hverjum
tíma gefur tilcfni til að halda. Af
13 framleiðendum, sem hér voru
1980 voru aðeins 8 eftir 1983. Það
var því full þörf á að hvetja bændur
til að fylla fjós sín og gera allt hvað
þeir gátu til að tryggja næga mjólk.
Fjárhúsin stóðu hálf tóm eftir
riðuveiki. Uppeldið var því flutt í
fjárhúsin. Svo hart var gengið eftir
því að framboð og eftirspurn væri
í jafnvægi, að í tíð fyrri mjólkur-
stöðvarinnar ætlaði ungur maður
að byrja búskap í miðri Norðfjarð-
arsveit. Ekki kom annað til greina
en fjárbúskapur. Fjárbú þctta var
það stærsta í sveitinni. Allir vita þó
að fjárbú er ckki fýsilegur kostur í
miðri þéttbýlli sveit. Riðan al-
ræmda olli því að bóndinn hætti
fjárbúskap, og þar sem svo margir
hættu mjólkurframleiðslu uppúr
1980, var gefið tækifæri til að
skipta yfir. Fjós var byggt með
samþykki allra aðila. Þessi bóndi
var nú einmitt að komast í fulla
framleiðslu, sem hefði getað orðiö
120 þús. lítrar, þegar hann fékk 65
þús. lítra kvóta.
Annar bóndi var búinn að leggja
í tveggja milljón króna stofnkostn-
að með leyfi allra aðila. Fjós hans
hafði verið dæmt ónýtt eftir 40 ára
notkun. Þriðji bóndinn lagði í
fjárfestingu vcgna endurnýjunar,
eflir að heilsutæpir foreldrar höfðu
hætt mjólkurframleiðslu.
Fjórði bóndinn vildi endurbæta
fjós foreldra sinna og fylla það mcð
cigin stofni, vcgna óvissu í sauð-
fjárbúskap.
Fimmti bóndinn var með við-
byggingu og endurbætur á gömlu
fjósi, bæði vegna stækkunar og
hagræðingar. Á þessum brcyting-
um, sést að erfitt cr að alhæfa tölur
í töflu og ckki von til þcss að úr því
fáist eitthvað til að byggja á.
Hvernig gekk stjórnunin?
Þegar Gunnar Guðbjartsson
flutti skýrslu sína á fundi Stéttar-
sambands bænda 1966, lýsti hann
áhyggjum sínum yfir því að frá
árinu 1961 til ársins 1965 hcfði
framleiðsla mjólkur aukist um 40%
ogværi nú 106 milljónir lítra. Norð-
fjarðarbændur framleiddu 428 þús.
lítra árið 1960 og 447 þúsund lítra
1966. Bændur í Noröfjaröarhreppi
áttu því ekki sök á þessum vanda.
Enn í dag get ég ómögulega séð að
þeir eigi nokkra sök á hvernig
komið er. í fyrra framleiddu bænd-
ur í Norðfjarðarhreppi 565 þúsund
lítra, scm reyndist of lítið fyrir
markaðinn. Gátu ekki mætt mark-
aðssveiflunt. Þá framleiddi stöðin
okkar 7 tonn af smjöri, en við
notuðum 7/2 tonn. Það eiga ein-
hverjir aðrir smjörfjallið en við.
Nálægð framleiðslunnar
Næsta fjós við stöðina er í 4 km
fjarlægð, en fjósið, scm fjærst er í
10 km. Þctta er einmitt trygging
fyrir góðu hráefni allt árið. Á
vertíðum hefur oft þurft að fara
aukaferðir eftir mjólk, til þcss að
síldar-loðnu,- og togaraflotinn færi
ckki út mjólkurlaus. Þarkemursér
vcl að mjólkin crekki langt undan.
Hvc olt cr mjólkurlaust vegna
ófærðar á Seyðisfirði og Siglufirði?
Hve oft fara vciöiskip ckki mjókur-
hius á vciðar frá þcssum löndunar-
stöðum, svo aðcins dæmi séu
ncínd? Þcssi óvissa að vctrinuiji
réði því að citt sinn cr grasbrcstur
var í Norðfjarðarsvcit. lagði bæjar-
sjóður Neskaupstaðar óbcðinn
pcninga til hcykaupa, svo bændur
kæmust hjá því að fækka gripum.
Leið að marki
Mér skilst að Framlciðsluráð
hafi gcrt sér grein fyrir þcssu
Scrstæða mjólkursvæði og gcrt sín-
ar tillögur. Þær gcrðu ráð fyrir því
að Noröfjörður og Mjóifjörður
væri eitt framlciðslusvæði. (Hvcrs
á Mjóifjörður að gjalda?). Þcssu
breytti stjórn Búnaðarsambands
Austurlands, án þcss að við okkar
dcild væri haft samband. Þctta
flokkast undir stjórnarafglöp.
Þctta cr siðfcrðilcgl brot á lýðræð-
isreglum.
Inn af Ncskaupstað cr blóntlcg
svcit, scm citt sinn var næst mcsta
mjólkursvæöi landsins. miðað við
fjölda framlciðcnda. Þcssi kjör-
sveit cr sú cina, scm fær cr um aö
tryggja framboð á mjólk í Ncs-
kaupstað. Mjólkurstöðin í Ncs-
kaupstað cr, vcgna nálægðar
sinnar, ein stöðva fær um að
tryggja bændum örugga afsetningu
á mjólk. Ekkcrt gctur komið þar í
staðinn. Hér þarf að finna
skynsamlcga lausn. Lausn sem
tryggir hagkvæmastan rckstur
stöðvarinnar og um leiö öryggi
ncytandans. Framlciðandinn á síð-
an að aðlaga sig þeirri útkomu Itvcr
svo scm hún vcröur. Öðru vísi
getum viö ckki orðið samkvæmir
sjálfum okkur.
Aóalsteinn Halldórsson er bóndi á
Kfra-Skálatei}>i 1 i Noróljaróar-
hreppi.
LEIKLIST
Þá hending ræður
Leikfélag Akureyrar sýnir Blóðbræöur
Höf. Willy Russel
Þýð: Magnús Þór Jónsson (Megas)
Leikstj.: Páll Baldvín Baldvinsson
Leikmynd: Gylfi Gíslason
Lýsing: Ingvar Björnsson
Buningar: Freygerður Magnúsdóttir
Hljómsveitarstjóri Roar Kvam
Söngleikurinn Blóðbræður er
lokaverkefni L.A. á þessu leikári.
Blóðbræður hafa verið á verkefna-
skrá leikhúsa víðs vegar um Evrópu,
allt frá því að hann var frunisýndur
í London 1983 og fékk viðurkenn-
ingu sem besti söngleikur ársins.
Söngleikurinn greinir frá 25 ára
æviferli tvíburabræðranna Mikka og
Edda, sem búið hafa aðskildir og í
gjörólíku umhverfi állt frá fæðingu.
Móðir þeirra sem er bláfátæk og á 7
börn fyrir. er í vist hjá ríkri óbyrju.
Við fæðingu tvíburanna gefur móð-
irin húsmóður sinni annan tvíbur-
ann, og sver við helga bók að enginn
fái nokkru sinni vitneskju um upp-
runa drengsins. Inní þetta blandast
hjátrú þess efnis, að ef tvíburabræö-
ur sem ókunnugt er um skyldleika
sinni. uppgötvi sannleikann, muni
báðir deyja. En margt fer öðru vísi
en ætlað er, og þeir bræður sverjast
í fóstbræðralag þrátt fyrirólíka þjóð-
félagsstöðu. Mæðurnar reyna allt
livað þær gcta að stía þeim í sundur,
en hvað eftir annað grípa örlögin í
taumana og leiða þá saman á nýjan
leik.
Það er í raun hending sem ræður
að það er Eddi scm gefinn er, og fær
allt upp í hendurnar. Eddi fær í raun
allt upp í hendurnar. og þarf lítið
fyrir lífinu að hafa. Hann cr ma.
kostaður í langskólanám og fær gott
starf á meðan Mikki fær sáralitla
skólagöngu, og þarf ungur að fara að
vinna fyrir sér á lúsarlaunum. Óneit-
anlega vaknar sú spurning hvort
Mikka hefði vcgnað jafn vel, eða
kannski betur ef hann hcfði búið við
sömu kjör.
Blóðbræður virðast mjög gott
verk frá höfundarins hendi. Það er
samið á ensku, og mikill blæbrigða-
munur er á málfari hástéttar og
lágstéttar. Slíkur munur á málfari
stétta er vart merkjanlegur á íslandi,
en hins vegar hcfur Megas leyst það
vandamál á skemmtilegan hátt.
Hann leggur sumsé lágstéttinni í
munn alls kyns slanguryrði og mál-
villur, á meðan hástéttin þérast af
miklum móð og notar orð scnt nú
eru að verða sjaldgæf í íslensku máli.
Leikmynd Gylfa Gíslasonar cr
flókin í cinfaldlcik sínum. Hún lætur
ckki mikið yfir sér, cn cr hugvitsam-
lcg gcrð og nýtir hvcrn krók og kima
á sviöinu. Alls kyns aukahlutir, scm
ýmist er rcnnt inn á sviðið, eða
skotið upp úr gólfinu breyta sviðinu
á svipstundu.
Lýsing Ingvars Björnssonar cr
ckki síður vönduð cn sviðsmyndin
og mcð lystilegri beitingu og litum,
magnar hún oft á tíöum upp
skcmmtilega spcnnu. Það má segja
að samspil sviðsmyndar og lýsingar
gcfi sviðinu aukna vídd. Hljómsvcit-
in undir stjórn Roars Kvam var
mjög góð, cn á stundum var styrkur-
inn helst til mikill á kostnaö
söngsins.
Lcikarar standa sig allir mcð stakri
prýði. Erla Skúladóttir lcikur móður
tvíburanna. Stórt hlutvcrk ogátaka-
mikið, sem sveiflast á milli gleði og
sorgar, örvæntingar og ofsagleði
augnabliksins ef eitthvað rofnar til í
eymdarbaslinu. Erla þarf einnig
mikið að syngja, og allt þetta fcrst
henni vcl úr hcndi. Helst mætti að
Tvíburabræðurnir á ströndinni, ásamt stúlkunni scm þeir clska báðir, en
aðeins annar fær. (Barði, Kllert, Vilborg Halldórsdóttir.)
persónusköpuninni finna að föngu-
lcgur vöxtur lcikkonunnar stingur í
stúf við þá staðrcynd aö hún á að
túlka 9 barna móöur, og í gcgnum
allt basliö cldist hún afskaplega vcl.
Barði Guðmundsson og Ellcrt A.
Ingimundarson lcika tvíbura-
bræðurna. Þcir fara báðir á kostum,
og skila bræðrunum með sóma hvort
heldur þcir cru börn cða unglingar
eða fullorðnir. Þráinn Karlsson leik-
ur nokkur smáhlutverk, og er sögu-
maöur. Hlutvcrk sögumannsins cr í
eins konar véfréttarstíl. Sögumaður-
inn magnar á skcmmtilegan hátt upp
spennu í .leikritinu, og skilar Þráinn
þcssu öllu vel.
Blóöbræður cru mjög gott lcik-
húsvcrk. Það líður ckki í gegn cins
og lognmolla, hcldur vekur áhorf-
andann virkilcga til umhugsunar, og
það er ekki gleymt og grafið um lcið
og gengið er út úr leikhúsinu. Það
má vcra meiri steingervingurinn senr
ckki lifir sig inn í þessa sýningu
Leikfélags Akureyrar. Enda ætlaði
lofataki frumsýningargesta seint að
linna, og má hreinlega segja að
lcikararnir hafi vcrið orðnir hálf
vandræðalegir yfir öllum þessum
fagnaðarlátum.