Tíminn - 23.10.1986, Qupperneq 13

Fimmtudagur 23. október 1986
Tíminn 13
Ingólfur Davíðsson:
Nokkrir hagalagðar
I. „Eins dauði er annars líf“
Harðindavetur einn var svo
komið fyrir mörgum á útmánuðum
að þeir voru komnir í heyþurrð og
fellir framundan. Jón ríki átti þó
nóg hey og hugði gott til glóðarinn-
ar. Dag einn var barið að dyrum
hjá Jóni. Hann fer til dyra og talar
við gestinn stutta stund áður er
hann kallar glaðlega: Heyrðu
kona, skammtaðu honum Bjössa
strax í stóra nóa, hann kemur með
góð tíðindi. Almenn harðindi
manna á milli og þeir eru farnir að
bjóða kú með kú!
Nói var nafn á aski, fyrrum
algengu mataríláti. Menn sátu með
askana á hnjánum, lyftu lokinu og
mötuðust. Sagt var um þröngsýna
menn að þeir hefðu asklokið fyrir
sinn himinn. Og ekki verður bók-
vitið látið í askana!
II. Var ekki vel boðið?
Jón og Guðrún voru vinsæl efna-
hjón. Þeim þótti þó nokkuð á
vanta þar eð þau voru barnlaus.
Jón hafði verið kvæntur áður, en
einnig það hjónaband var barn-
laust. Bestu vinir þeirra Palli og
Sesselja voru bláfátæk, en áttu
mörg efnileg börn, hið sjöunda
nýfætt. Þá kemur Guðrún í heim-
sókn og býðst til að taka ungbarnið
í fóstur. Við þráum barn, segir hún
og skulum annast það sem okkar
væri, við Jón. Sesselja hugsar sig
dálítið um og segir síðan: Þetta er
vel boðið, en við Palli getum ekki
hugsað til þess að láta barn frá
okkur. En, bætti hún við íhugandi,
Ég skal lána þér hann Palla!!
III. „Sjaldan hef ég
flotinu neitað“
Alkunn er þjóðsagan um mann-
inn sem sat á krossgötum og stóðst
öll freistandi tilboð vættanna, uns
flot var í boði. Þá féll hann fyrir
freistingunni. Unga kynslóðin skil-
ur ekki þessa sögu og telur fjar-
stæðu eina, nú á dögum allsnægt-
anna. Afar okkar og ömmur skildu
þetta aftur á móti mætavel og skal
nefnt dæmi.
Á kotbæ frammi í Eyjafirði, bjó
öldruð einsetukona fyrir um það
bil einni öld. Á fögrum vetrar-
kvöldum léku krakkar sér oft á
skautasvelli rétt hjá.
Gömlu konunni var vel við börn-
in og vildi gera þeim eitthvað til
glaðnings. Hún rétti þeim stundum
„namm, namm" út uni gluggann
og stakk upp í þau. Var þetta
kannski kandísmoli? Nei, ónei,
það ar flotbiti með smjöri ofan á!
Og þetta var vel þegið.
Baðstofurnar voru flestar kaldar
á þeim tíma. Oft engin upphitun
nema af fólkinu sjálfu. Þá þótti
feitur matur hollur og góður í
kuldanum, jafnvel nauðsynleg
kuldavörn. Og gamla þjóðsagan
um flotið skiljanleg.
Nú eiga langflestir heima og
vinna í hlýjum húsakynnum. Lík-
amlegt erfiði miklu minna en áður.
Nú hæfir því betur fitulítið léttmeti
og skera burt blessaða fituna af
ketinu. Raunar maka margir
„magra matinn" í feitum sósum og
eta ósköpin öll af sætindum!! Hver
verður þá útkoman? Og í fæði
barna hefur kóka kóla o.fl. Þess
háttar drykkir í alltof miklum mæli
leyst mjólkina af hólmi.
Séra Davíð Guðmundsson, faðir
Ólafs, var skapríkur maður en
kunni vel að hemja skap sitt.
Rigningasumar eitt kom loks lang-
þráður þurrkur og létu menn þá
hendur standa fram úr ermum á
bæjunum. Heyskaparfólkið á Hofi
var eitthvað svifaseint þennan
ntorgun, svo séra Davíð sárgramd-
ist og gekk út þegjandi. Þcgar
fólkið hafði drattast á stað til að
snúa heyinu, sér unglingspiltur að
prestur stcndur við bæjarþilið,
hristir það og segir: „Sá sem stjórn-
ar geði sínu er meiri en sá sem
vinnur borgir."
VI. Veðurlýsing
Sunnlenskur kaupmaður á bæ
frammi í Eyjafirði, leit til veðurs
og sagði: Æi, hann er si svona, si
svona. Hann er með „vindskýjun-
um og gluggaglýjunum og rennur
ræpan eftir fjöllunum." Hvernig
var veðurútlitið?
Um aflabrögð á Hornslrönduni.
„Hann Benedikt í Vík reri með
volga görn norður og niður á
fulldýpi - og þ.að brá ekki síli."
Hvernig voru aflabrögðin? (Ey-
firskir hákarlamenn sögðu frá).
VII. Heyrt og séð.
Hvar?
Öskur, barningur, lendavagg,
læti, linnulaust kroppadill, sárlaus
kundakæti!
Hvað er iðnaðarpopp-og rokk?
Biddu fyrir þér! brokk og skokk
og sjokk!
Mynd sýnir borðað með gömlum
hornspæni úr um 140 ára gömlum
svarfdælskum aski.
IV. Komið úr kaupstað
Síðdegis stóð ég, 6 ára barn, í
hlaðvarpanum á Ytri-Reistará og
'starði undrandi á ríðandi mann
sem fór fetið út þjóðveginn. Mað-
urinn sneri öfugt á hcstinum og
■ hélt í reiðann! Þetta er bara hann
Ellindur gamli, sagði vinnukonan.
Karlinn er að koma góðglaður frá
, Akureyri og veit að hesturinn ratar
heim. Nokkru síðar var rjálað við
útidyrahurðina á Reistará seint á
dimmu haustkvöldi. Úti fyrir stóð
maður, sem tautaði eitthvað um
gistingu og rétti fram lúkurnar með
grænsápuböggli í hálfrifnum
pappír. Maðurinn kom frá Akur-
eyri og var á leið út á Strönd til
gistingar, en komst ekki lengra í
bráðina. Hann hafði farið af baki á
Reistarármelum til að létta á sér og
sofnað. Fann svo hvorki reiðhest
né klyfjahest og hafði týnt öllum
varningnum nema grænsápu-
bögglinum! Bæði hestar og góss
fundust morguninn eftir..
Það var mikið drukkið í þá daga;
það er að segja karlarnir drukku
alloít, en þá sást varla nokkur kona
né únglingur með víni. Þetta var
því skömminni skárra en nú. Engin
fíkniefni.
V. Vasaklútur Ólafs
Davíðssonar o.fl.
Sagan gerðist á Garði í Kaup-
mannahöfn fyrir löngu. Kunningi
Ólafs ætlaði á ball, en sér á seinustu
stundu að hann vantaði vasaklút
og leitar til Ólafs. Jú, sjálfsagt.
Ólafur lánar honum klút. Daginn
eitir kemur kunninginn sárgramur
og kveður Ólaf hafa brugðist sér
illa, lánað sér óhrcinan tóbaksklút.
Nú hvað cr þetta, svarar Ólafur,
klúturinn varnýmulinn! Ólafurgat
veriö smáglettinn.
Einu sinni sátu þeir Stefán kenn-
ari og Ólafur yfirgóðum veigum og
bar margt skcmmtilegt á góma.
Segir þá Stcfán hlæjandi: Er ég
ekki fjarskalega góður maður?
„Ekki ertu maður heldur ertu
menni". Já.góðmcnni segirStefán.
Nei skítmenni! Bæta má því við,
að þeir Ólafur og Stefán voru
góðkunningjar og mátu hvor annan
ntikils bæði fyrr og síðar.
Garöbúar íslenskir sátu á léttu
hjali og ræddu um hvað mönnum
þætti best í lífinu. Voru skoðanir
ærið skiptar og misgóðar undirtekt-
ir. Einn kvað sér líða best í faðmin-
um á unnustu sinni og var klappað
fyrir því. En þá segir Ólafur: Ég
hcld rnér þyki best að míga og
skíta, þegar mér er brátt!!
Askurinn er svarfdælskur, frá um 1850 að talið er. Hornspónninn er frá
þessari öld.
Fiskeldi:
Birtir til á laxamörkuðum Norðmanna
Þær fréttir flytur septemberblað
Norsk Fiskeoppdrett, að sala á laxi
hafi byrjað að vaxa í síðustu viku
ágústmánaðar eftir að hafa verið f
„botni" 2-3 mánuði þaráður. Þannig
tóku vel við sér markaðir í Þýska-
landi, Frakklandi og Englandi, en
salan í september tvö til þrefaldaðist
frá því sem hún hefur verið í sumar.
Laxasölum virtist sem að léttara
væri nú undir fæti með afsetningu á
laxinum og á góðu verði. Markaðir
bæði austan og vestan hafs væru að
komast í eðlilegt horf að nýju.
í norska eldisblaðinu er haft eftir
framkvæmdastjóra hjá fyrirtækinu
Norfood Group að horfur séu á, að
erfiðleikar gætu orðið með að skaffa
lax fram að jólum. Birgðir af laxi í
frysti væru orðnar litlar og því sá
birgðavandi leystur. Nú væri þegar
byrjað að slátra laxi úr nýjum ár-
gangi og menn merktu aukna eftir-
spurn og gerður ráð fyrir hækkandi
verði.
Reglur um lágmarksverð
gefa góða raun
Meðan laxaverðið var í botni,
reyndu ýmsir að losna við lax á lægra
verði en reglur um lágmarksverð
kváðu á um. Til þess að komast í
kringum reglurnar í Noregi, buðu
menn t.d. frían flutning á fiskinum á
sölustað.
í leiðara Norsk Fiskoppdrett er
fjallað um þetta mál og þar segir, að
slík vinnubrögð byðu upp á þá hættu
að erfiðleikatímabilið f laxasölunni
lengdist. Reglur um lágmarksverð í
Noregi á laxi hafa verið í gildi í mörg
ár og gefið góða raun segir ennfrem-
ur f leiðara blaðsins. Það eru fi-
skeldismenn sem hafa komið sér
saman um þessa stefnu og þeim ber
því að fylgja henni. Hins vegar hafa
margir fiskeldismenn brugðið á það
ráð að fara í kringum reglurnar og
hlaupið þannig frá ábyrgðinni, sem
þeir tóku á sig, segir þar ennfremur.
I fyrrgreindum leiðara er einnig
fjallað um gæði eldisiaxins og undir-
strikað hversu mikilvægt það sé, að
framleiða góða vöru. Þess hafi orðið
vart að ýmsir hafi slegið slöku við í
þessu efni í velgengninni undanfarin
ár. Þetta geti ekki gengið lengur því
nú sé svo komið að fleiri og fleiri
kaupendur spyrji um framleiðanda
laxins, sem þeir hyggjast fá, og þá
njóti þau merki góðs, sem þekkt séu
fyrir gæðavöru.
Fimm nýjar seiðaeldis-
stöðvar á Finnmörku
Við höfum áður getið þess hér í
blaðinu að Norðmenn keppi nú að
því að verða sjálfum sér nógir um
laxaseiði til eídis í sjókvíum. Á
Finnmörku í Noregi hefur Þróunar-
sjóður byggðarlagsins veitt fjár-
stuðning til fimm nýrra seiðaeldis-
stöðva. Heildarframleiðslugeta
stöðva þessara er um 3,1 milljón
„smolt" eða gönguseiði. Fyrir voru
tvær seiðaeldisstöðvar í héraðinu,
sem Þróunarsjóðurinn hafði veitt
stuðning, og framleiðslugeta þeirra
stöðva 800 þúsund gönguseiði. Um
það bil 30 aðrir umsækjendur á
Finnmörku stefna að því að byggja
seiðaeldisstöðvar. Gert er ráð fyrir
að fram til 1990 rnuni eftirspurn eftir
gönguseiðum verða 3 millj. g. seiða.
Röng stefna að miða
við framleiðslumagn
Takmörkun á stærð eldisstöðvar í
Noregi tengd framleiðslumagni er
röng stefna, segir danskur fiskeldis-
maður í samtali við Norsk Fiskoppd-
rett. Takmörkun þessi á að vera
bundin við fóðurmagn, sem nota má
í stöðinni. Það er K.I. Dahl Madsen
sem heldur þessu fram og hann
segir, að í Danmörku gildi einmitt sú
regla, og hún varði einnig fóðrið
sjálft, þ.e. hvort það sé ríkt af
eggjahvítuefni eða fitu. Nánast sé
grundvöllurinn tengdur hitaeining-
um fóðursins. í Danmörku sé að
meðaltali notað um 1,8 kíló af fóðri
til að framleiða eitt ktló af fiski og
hjá kvíaeldismönnum sem eru út-
sjónarsamir með fóðrun fer fóður-
notkun til að ná einu kíló í fiski
minnkandi. Hins vegar detti þeir
eldismenn, sem ekki ná árangri á
þessu sviði, út úr greininni því að
reksturinn verður þcim ofviða þar
sem fóðrið er stærsti kostnaðarliður-
inn.
Madsen hinn danski lýsir yfir
mikilli aðdáun á þeim góða árangri,
sem Norðmenn hafi náð skjótt í
sjókvíaeldinu og hversu vel þeim
hafi tekist að samhæfa framleiðsluna
markaðnum. í öðrum löndum hafi
slíkt ekki tekist fyrr en eftir nokkrar
misheppnaðar atrennur.
Ofsetning seiða og
sóun á fóðri
Það er margs að gæta í fiskeldi.
Þannig vekur Madsen einnig athygli
á því, hversu óheppilegt það sé
þegar tilviljunarkennd vinnubrögð í
eldi ráði ferð. Hann bendir í því
sambandi á eldismenn sem séu með
of mikinn seiðaþéttleika í eldinu og
noti of mikið fóður. Hætt sé við að
slíkt ráðslag haldi áfram meðan að í
gildi séu reglur um lágmarksverð.
Menn hagnist vel hvernig svo sem að
verki sé staðið. f velþróuðu
markaðskerfi, cins og því danska,
gætu slíkir hlutir einfaldlega ekki
gerst, segir Dahl Madsen að lokum
í viðtali við hið norska fiskeldisblað.
- Á þessu má sjá, að skoðanir eru
skiptar um stjórnun fiskeldismála og
á fyrirkomulagi við sölu á laxi.
eh.