Tíminn - 11.10.1987, Blaðsíða 7

Sunnudagur 11. október 1987
Tíminn 7
Ég hcf verið á sjó í 37 ár, en fyrst
fór ég í túr á togara 1948. Ég er sem
sagt af þeirri kynslóð sem varð að
læra sjómennskuna „the hard way“,
eins og við segjum, byrjaði
sem léttadrengur og vann mig svo
upp. Þetta var erfitt í þá daga,
maður reyndi að taka allar aukavakt-
ir sem buðust, bæði sem kyndari og
í fiskilest og þegar maður varð
fullgildur háseti stóð maður stýr-
isvaktir eins og þolið ieyfði. Það var
svo sem enginn leikur. f þá daga var
engin sjálfstýring og maður þurfti að
leggjast á stýrishjólið af fullum
þunga. Væri snúið of skart í stjór
eða bak átti maður á hættu að brúin
fylltist af gufu, því þetta voru vitan-
lega gufuskip.
En brátt breyttust tímarnir. Ég
gerðist háseti á einum fyrsta verk-
smiðjutogaranum sem smíðaður
var, skipi frá Salveseon í Aberdeen
og það voru mikil viðbrigði. Það var
árið 1952. Við fiskuðum einkum við
Grænland, Spitzbergen og New Fo-
undland, (Nýfundnaland) en ekki
við íslandsstrendur. Veiðin var oft
góð og ég man eftir túr árið 1956,
þegar við veiddum 600 tonn af
flökuðum fiski á þrem til fjórum
vikum. En ekki var veiðin alltaf svo
góð og þegar frá leið fóru túrarnir að
gerast lengri en góðu hófi gegndi,
tóku stundum allt að sex mánuði.
Og tekjurnar voru stundum litlar.
Úr hófi keyrði eitt sinn þegar ég bar
ekki úr býtum nema 61 pund eftir 21
viku túr! Þá hætti ég um hríð.
En 1961 gerðist ég háseti á nýjum
frystiskipum í Hull og síðar fór ég til
sjós á verksmiðjuskipum sem veiddu
til flökunar hjá útgerðarfyrirtækinu
Seafridge. Þau voru byggð í Noregi
og voru mjög fullkomin og ég starf-
aði á þremur þeirra. Þessi sæla stóð
þó ekki nema í fjögur ár. Þá voru
skipin seld til Noregs og ekki til
fiskveiða, heldur sem flutningaskip
fyrir olíuborpallana, að því er ég
best veit.
Þetta voru ill umskipti. Ég fór nú
aftur á gömlu síðutogarana, gamla
kláfa, þar sem fiskurinn var unninn
á dekki í öllum veðrum, en ekki
undir þiljum, eins og maður hafði
vanist á nýju skipunum. Og ekki
aðeins það. Þarna var vinnuharkan
gífurleg. Þegar bilanir urðu, sem
voru tíðar, fóru allar viðgerðir fram
um borð. Hásetar og vélstjórar áttu
aldrei frí, stöðugt var verið í ein-
hverju viðhaldssnatti. Fyrir kom að
menn stóðu við þetta í tvo eða þrjá
sólarhringa. Yrðu stærri bilanir var
viðgerð látin bíða uns komið var til
Englands á ný. Það gat dregist, því
skipstjórarnir vildu enga mínútu
missa og héldu sjaldnast í var, þótt
verstu veður geysuðu. Heilu dægrin
var áhöfnin að þræla við að höggva
ís í vetrarveðrum. Nei, alvarlegar
bilanir stöðvuðu skipin ekki. Þetta
var oft stórhættulegt, því stundum
var spilið í ólagi og hefði maður fest
í vírnum, eins og kemur fyrir, var
slys eða dauði vís.
En það þýddi ekki að mögla.
Framboð á vinnuafli var meira en
nóg og engar forsendur fyrir að
krefjast mannsæmandi launa eða
hvíldartíma. Stundum var komið í
land klukkan þrjú á nóttunni og
farið út aftur strax morguninn eftir.
Árið 1982 varð ég að fara í land
og næstu þrjú árin var ég atvinnu-
laus. Það var erfiður tími. Ég átti
fallegt hús utan við Hull, sem ég
hafði lagt mikið á mig til þess að
eignast. Þetta hús varð ég nú að selja
og kaupa lítið hús niðri í borginni.
En það dugði ekki til. Mismunurinn
eyddist óðum og ég sá fram á
fullkomna fátæklingstilveru. At-
vinnuleysisstyrkurinn fyrir okkur
hjónin var aðeins 41 pund á viku og
menn geta gert sér í hugarlund hvað
eftir mundi verða, þegar við hefðum
greitt öll eðlileg útgjöld.
Ástandið hjá sjómönnum í Hull
var orðið hræðilegt. Robert bróðir
minn, sem hefur fullkomnustu vél-
stjóraréttindi, fékk enga vinnu á
togurum. Hann fékk ekki leyfi hjá
tryggingaraðilum togaraútgerðar-
innar, þótt allir hans pappírar væru
í ágætu lagi og menntun hans í
faginu löng og traust. Þeir sögðu
hann vera orðinn of gamlan - fertug-
an manninn! Hann hefði hins vegar
getað fengið full réttindi á farskipi,
en sú reynsla sem hann hafði af
togarsjómennsku frá unglingsaldri
var einskis metin. Þetta lýsir kjörum
togaramanna í Hull núna.
Útgerðarmenn seldu skipin til út-
landa og allar áhafnir togaranna
stóðu uppi án vinnu. Það fengust
engar bætur, eins og siður er í
Englandi, þegar fólk verður atvinnu-
laust vegna rekstrarstöðvunar. Til
dæmis fá námamenn háar upphæðir,
þegar námum er Iokað, hafi þeir
unnið svo sem tuttugu og fimm ár.
Eins er með hafnarverkamenn, en
fjöldi þeirra missti vinnuna með
gámaflutningunum. En okkur tog-
aramönnum var sagt að við værum
„lausafólk," og það þótt við hefðum
aldrei við annað starfað alla ævina.
Fyrir þessu réttlætismáli höfum við
nú barist í tíu ár. Ég var sjálfur í
nefnd þeirri sem að þessu vann fyrir
okkur sjómennina og þekki því vel
til þessa. En það hefur ekkert fengist
fram. Þó berjumst við áfram. Við
erum eins og hundur með bolta í
hvoftinum, sem hann vill ekki
sleppa.
Ég var nýlega heima í Hull og ég
er ekki frá því að það sé að færast
agnar líf í sjávarútveginn aftur. En
hvar eru reyndu mennirnir? Þeir eru
dreifðir út um allt, út um allan heim.
Ungu mennirnir hafa enga reynda
starfskrafta sér til halds og trausts.
Sonur minn, Paul, er líklega einn sá
síðasti sem lærði sjómennsku á ensk-
um togurum, eins og ég gerði. Hann
.byrjaði sextán ára og er nú orðinn
tuttugu og sex ára. Hann er hér með
mér nú.
Núna er ríkisstjórnin í Englandi
að veita ógrynni fjár í að koma upp
útgerð á Falklandseyjum. Því eru
útgerðarmenn nú að kaupa gömlu
skipin sín aftur fyrir hlægilega lágt
verð og hljóta stóra styrki. En það
er ekki hægt að bæta okkur sjó-
mönnunum upp okkar missi.
Svona er nú ástandið heima núna
og því var það að er ég frétti af þeim
möguleika að koma til íslands og fá
vinnu, að ég ákvað að skoða rnálið.
Það var sumarið 1985.
Þetta atvikaðist þannig að ég var
að drekka te, er ég heyrði sagt í
útvarpinu frá því að íslenskur at-
vinnumiðlari væri staddur í Hull og
vildi fá góða flakara. Þessi maður
var Pétur Jónsson og með honum
var framkvæmdastjóri Glettings í
Þorlákshöfn. Ég fór og ræddi við þá
og það varð úr að við fórum þrír til
íslands, tveir frá Hull og einn frá
Grimsby.
Þegar ég kom var fiskirí heldur
dræmt og félagi minn frá Hull hélt
senn heim, en ég ákvað að þrauka.
Dvalarleyfið mitt rann út og ég varð
að fara til Glasgow í minnst 24 tíma
og koma svo aftur, til þess að fá það
endurnýjað. En ég gat notað ferðina
til ávinnings fyrir fyrirtækið, því
meðan ég var úti svipaðist ég um
eftir fleira fólki. Árangurinn varð sá
að mér tókst að útvega Glettingi sex
stúlkur, sem komu til íslands til
vinnu í hálft ár. Þær reyndust vel og
tveimur vikum áður en þær fóru
heim kannaði ég hvort einhverjar
þeirra vildu koma aftur. Nokkrar
voru viljugar til þess og þær gengu
fyrir sem fyrri reynslu höfðu. Þessu
hef ég svo haldið áfram og nú eru 12
stúlkur hjá Glettingi og sex karlar,
en þetta er 75% alls vinnuafls hjá
fyrirtækinu.
Ég hef líka útvegað fleiri frystihús-
um fólk. Þó fór miður þegar ég
útvegaði sex ágætis menn til Bakka-
fjarðar. Ég hafði sagt þeim að þeir
gætu haft sem svaraði 150 pundum á
viku og helmingi meira með yfir-
vinnu. Þeir komu til landsins á
föstudegi, unnu á laugardegi, en
neituðu svo að vinna á mánudegi.
Þeir héldu því fram að þeim hefði
verið lofað meira kaupi. Ekki var
hægt að greiða þeim meira en ís-
lenskum starfsfélögum þeirra, svo
það varð úr að þeir fóru. Er heim
kom sögðu þeir blaðinu Daily Mail
að þeir hefðu verið sviknir og blaðið
birti frásögn þeirra undir fyrirsögn-
inni „Islenski draumurinn um miklar
tekjur hrynur."
Þetta var auðvitað alrangt. Ég
hafði lagt áherslu á að gott kaup gæti
fengist með mikilli eftirvinnu og
næst er ég kom til Hull skýrði ég
málið fyrir þeim hjá Daily Mail. Ég
sagði að þarna væri ekki um íslensk-
an draum að ræða, heldur íslenskan
veruleika. Þannig gerði ég hreint
fyrir mínum dyrum.
Mér hefur fallið vel að vinna á
íslandi. Mér leist strax vel á er ég sá.
ungt fólk, kannske aðeins tólf ára,
vera farið að vinna í fiskinum af
dugnaði og áhuga og fullt vilja til
þess að bjarga sér. Þetta var eins og
ég kynntist hlutunum í mínu ung-
dænii. Ég sá líka menn komna yfir
sjötugt standa og vinna í netum. Á
íslandi er enginn of gamall til þess
að vinna, ef hann getur það.
Þessu er öðru vísi farið í Englandi
nú. Er unglingarnir koma úr skólun-
um sextán ára gamlir fá þeir enga
vinnu, en eru settir á atvinnuleysis-
styrk, 18,75 pund á viku. Þetta
verður til þess að þeir vilja ekki
reyna að bjarga sér. Hitt er auðveld-
ara. Þeirlærat.d. aldrei að sækjaum
vinnu. Og svo er það eldra fólkið.
Menn eru látnir hætta að vinna 65
ára. Ég hef séð menn koðna niður á
tveim til þrem árum og verða að
skari. Þeir missa alla lífslöngun.
Paul sonur rninn hafði verið af og
til á spænskum togurum sem veiddu
við írland, en það var stopult og ekki
mikið upp úr því að hafa. Ég benti
honum á að hér væri örugga vinnu
að fá og hann lét slag standa og ætlar
að vera hér áfram. Robert bróðir
minn hafði verið niðri við Persaflóa
í vinnu, en var nú kominn heim því
hann á konu og börn í Englandi.
Einnig honum útvegaði ég starf hér.
Hann vill hins vegar halda heim á
ný, enda bindur hann fleira en okkur
hin. Þó er dóttir hans hér með
honum nú.
Já, okkur líkar vel hér, þótt oft
komi lélegar vikur. Samanburður á
kaupinu hér og í Englandi er ekki
með öllu auðveldur. Einn þeirra
manna sem komu hér frá Hull fyrir
mitt tilstilli var vanur að fá 67 pund
í kaup fyrir vinnu sína, en hann
þurfti að aka 50 mílna veg á hverjum
degi í vinnuna og þegar dreginn er
frá sá kostnaður sem slíku fylgir sést
að kaupið skerðist mikið vegna bens-
íneyðslu, trygginga og annars. Hér
er stutt í vinnuna og héðan hafa
stúlkur haldið heimleiðs með 3000
pund í reiðufé eftir dvöl sína.
Margir og margar vilja koma til
íslands. Það byggist auðvitað á því
hvað verkalýðsfélögin segja hvort
fjöldinn eykst enn. Mér er leikur
einn að fá fólk, ekki aðeins frá Hull,
heldur alls staðar að úr Englandi og
Skotlandi. Nógir vilja koma.
Nýlega var sjónvarpsstöðin Yorks-
hire TV hér á ferð og átti viðtal við
mig um þessi efni, og verður þættin-
um sjónvarpað nú fyrsta þriðjudag í
nóvember. Líklegt er að það veki
áhuga margra á Islandi og ekki er
verra að þarna standa þeir hlið við
hlið hjá Bláa lóninu, Róbert bróðir
minn og Guðmundur skipherra
Kjærnested, skipherra á Tý, sem við
Bretarnir kölluðum „the axman" í
þorskastríðinu, vegna klippanna
hans frægu. Róbert var einmitt á
einum þeirra togara sem hann klippti
aftan úr. Úr þessu ætti að verða gott
sjónvarpsefni!
Sheila kona mín og ég hyggjum
því ekki til burtferðar. Ég er nú 58
ára, en hún 56 ára og við unum rónni
og kyrrðinni vel, þótt auðvitað sé
það mikil breyting að flytjast úr all
stórri borg eins og Hull tii Þorláks-
hafnar.
Og við ætlum að halda hér upp á
þrjátíu ára brúðkaupsafmælið okkar
á laugardaginn, þann 10. október.
Þangað verður íslenskum vinum
boðið, en þá eigum við marga.