Tíminn - 18.11.1987, Page 9

Miðvikudagur 18. nóvember 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR

Sigurgeir Ólafsson:
Atlaga að landbún
aðarrannsóknum
Rannsóknastofnun landbúnað-
arins er falið samkvæmt lögum að
annast almennar landbúnaðar-
rannsóknir. Til þess að slíkar rann-
sóknir nýtist landsmönnum í heild,
en ekki eingöngu innan tak-
markaðs svæðis, þarf að gera til-
raunir við mismunandi jarðvegs-
og veðurfarsskilyrði. Tilraunir þarf
því að gera í ýmsum landshlutum.
Við búfjárrannsóknir er nauðsyn-
legt að hafa aðstöðu til að gera
tilraunir með hópa búfjár, hvort
sem um er að ræða kynbætur,
fóðrunartilraunir eða aðrar tilraun-
ir með búfé. Til þess að ná því
markmiði sem henni er ætlað hefur
Rannsóknarstofnun landbúnaðarins
miðstöð sem staðsett er á Keldna-
holti, bútæknideild, sem staðsett
er á Hvanneyri og tilraunastöðvar
úti á landi. Rannsóknastarfið mið-
ast við að þessi aðstaða sé fyrir
hendi.
Tilraunaaðstaðan úti um landið
er lykilatriði í uppbyggingu stofn-
unarinnar. Hún gerir henni m.a.
kleift að meta ræktunarhæfni ým-
issa stofna og afbrigða nytjajurta
við mismunandi ræktunarskilyrði
og út frá samanburði á harðbýlli og
veðursælli stöðum að meta áhrif
kólnandi og hlýnandi veðurfars á
þessa ræktun.
Á Keldnaholti er verið að koma
upp aðstöðu til fóðurgerðar og
nákvæmnistilrauna með búfé. Þar
verður lögð áhersla á fóður úr
innlendu hráefni fyrir allar tegund-
ir búfjár. Nauðsynlegt er í fram-
haldi af slíkum rannsóknum að
gera tilraunir með stærri hóp búfjár
á tilraunastöð.
Tilraunastöðvarnar eru þannig
afgerandi hlekkur í þeirri aðstöðu
sem Rannsóknastofnun landbún-
aðarins hefur til að sinna hlutverki
sínu. Rekstur þeirra hefur löngum
verið erfiður og nýting á þeim tii
rannsókna ekki fullnægjandi vegna
ónógrar uppbyggingar. Stjórn
stofnunarinnar hefur á undanför-
um árum gert tilraun til að auð-
velda rekstur stöðvanna með því
að taka upp samvinnu við heima-
menn um rekstur þeirra. Samtök
heimamanna sjá þá um búrekstur-
inn en Rala um tilraunastarfið.
Slíkt fyrirkomulag er í gildi á
Möðruvöllum í Hörgárdal, Skriðu-
klaustri í Fljótsdal og á Stóra-Ár-
móti í Hraungerðishreppi, en síð-
astnefndu stöðina á og rekur Bún-
aðarsamband Suðurlands. Of
snemmt er þó að segja til um ágæti
þessa fyrirkomulags.
Tilraunastöðvunum
fómað?
Samkvæmt tillögum til fjárlaga
fyrir árið 1988 virðist eiga að leggja
allar tilraunastöðvar Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins niður að
einni stöð undanskilinni. Ef þetta
gengur eftir er ljóst að starfsemi
stofnunarinnar mun raskast að mjög
Það er verið að byggja
upp nýjar búgreinar í ís-
lenskum landbúnaði og
aðlaga hinar hefðbundnu
greinar innanlandsþörf á
þeim afurðum sem þær
gefa af sér. Á þessum
viðkvæmu tímum má
ekki brjóta niður rann-
sóknir og leiðbeiningar
með fálmkenndum
pennastrikum.
verulegu leyti. Ýmis mikilvæg rann-
sóknarverkefni leggjast niður, segja
verður upp reyndum starfsmönnum
og í raun er grundvellinum kippt
undan stofnuninni sem rannsókna-
stofnun í landbúnaði. Ákvörðunin
um að leggja stöðvarnar niður er
tekin í fjármálaráðuneytinu án
nokkurs samráðs við landbúnaðar-
ráðuneytið eða stjórn Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins. Á bak
við þessa ákvörðun fjármálaráðu-
neytisins liggur ekki fyrir neitt fag-
legt mat á gildi einstakra tilrauna-
stöðva.
Það er spurning um stíl...
Viðleitni til að draga úr ríkisút-
gjöldum er lofsverð. Allan ríkis-
rekstur þarf stöðugt að endurmeta
og það á ekki að vera sjálfsagður
hlutur að fé sé veitt til ákveðinnar
starfsemi eingöngu vegna þess að
það hefur verið gert árum saman.
En það er svo sannarlega ekki sama
hvernig að slíku endurmati er staðið.
Með fullri virðingu fyrir starfsmönn-
um fjármálaráðuneytisins þá verð ég
samt að viðurkenna að ég treysti
þeim ekki til að ákveða hvernig
rannsóknum og leiðbeiningum í
landbúnaði skuli háttað í framtíð-
inni. Ég vil trúa því að ráðuneytinu
hafi gengið það eitt til að óska
réttlætingar á útgjöldum til landbún-
aðarrannsókna og að hlustað verði á
þau rök er fram verða færð.
Það er verið að byggja upp nýjar
búgreinar f íslenskum landbúnaði
og aðlaga hinar hefðbundnu greinar
innanlandsþörf á þeim afurðum sem
þær gefa af sér. Á þessum viðkvæmu
tímum má ekki brjóta niður rann-
sóknir og leiðbeiningar með fálm-
kenndum pennastrikum.
... eða vönduð vinnubrögð
Á fslandi er veitt hlutfallslega
minna fé til rannsókna en í ná-
grannalöndum okkar. Ég vil því
ekki viðurkenna að draga þurfi úr
fjárveitingum til rannsókna. Þótt
offramleiðsla sé á vissum landbúnað-
arafurðum er það mikil skammsýni
að álykta að þar með þurfi að draga
úr landbúnaðarrannsóknum.
Landið, sjórinn og fólkið í landinu
eru þær náttúruauðlindir sem gera
okkur kleift að lifa í þessu landi í
velmegun. Landbúnaðurinn mun
áfram gegna þýðingarmiklu hlut-
verki. Slysið í Tsjernobyl kenndi
okkur að við verðum að geta treyst
á innlenda matvælaframleiðslu.
Loðdýr og alifiskur eiga eftir að afla
okkur mikilla gjaldeyristekna. Með
stöðugum rannsóknum og leiðbein-
ingum sækjum við fram, aukum
hagkvæmni og fjölbreytni í fram-
leiðslu. Mikilvægt er að rannsóknir
fari á undan eða samhliða uppbygg-
ingu nýrra búgreina.
Sé það stefna ríkisstjórnarinnar
að draga úr fjárveitingum til Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins, er
það þá ósanngjörn krafa að leitað
verði samráðs við stjórn stofnunar-
innar og starfsmenn, um hvernig
hægt sé að hagræða án þess að
mikilvægustu verkefni raskist?
Undanfarin ár hefur farið fram tals-
verð umræða á stofnuninni um
hvernig skerpa megi hana, bæði
faglega og rekstrarlega. Menn eru
því opnir fyrir breytingum sem gert
gætu stofnunina að kraftmeiri rann-
sóknastofnun og hagræðingum sem
leitt gætu til sparnaðar. Eg treysti
því að alþingismenn sjái til þess að
starf stofnunarinnar verði ekki skert
nema að undangengnu faglegu mati

BÓKMENNTIR ||l!ll!Hl!ll!IUIII!!l!!IIIIÍilllll!lll llllll!lll!ll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllll!l!l
UÓDRÆN ERÓTIK
Nina Björk Árnadóttir:
Móðir Kona Meyja,
Forlagið, Rv. 1987.
Nína Björk Árnadóttir á sér þann
feril sem ljóðskáld og leikritahöf-
undur að hjá því fer ekki að ein
saman útkoma fyrstu skáldsögu
hennar veki athygli. Og þess frekar
sem hún fer hér út á slóðir sem til
þessa hafa óneitanlega verið heldur
lítið ræktaðar hér í bókmenntunum,
það er að segja erótíkina eða þá
grein fagurbókmennta sem snýr að
því að fjalla tiltölulega hispurslaust
um þá ánægju sem heilbrigðir ein-
staklingar geta fengið út úr kynlífi.
Til að fyrirbyggja allan misskilning
er kannski rétt að taka fram að það
er stór munur á erótík og klámi; hið
fyrr nefnda snýst um fegurðina í
ástarleiknum, meðan hið síðar
nefnda afskræmir hann, leggur
áherslu á það grófa og Ijóta í honum.
Ég tek líka fram strax að í þessu
sýnist mér höfundur hér hafa náð að
sigla nokkuð farsællega milli skers
og báru.
Það fer líka ekki á milli mála að
meginatriðið í þessari sögu er
persónulýsing stúlkunnar Helgu
Björnsdóttur. í sögubyrjun er hún
sextán ára gömul, á barn í lausaleik
og losar sig síðan við fóstur eftir að
hafa orðið ófrísk í annað sinn. Hún
fer svo suður, árið 1958, og ræður sig
í vist í fínu húsi í Reykjavík, hjá
þingmanni og konu hans, vinkonu
móður sinnar. Þar kynnist hún piltin-
um Villa, verður ófrísk í þriðja
skipti eftir hann, á það barn og gefur
þingmannshjónunum, en síðan
kosta þau hana til náms í útlöndum.
Nú er það svo að naumast getur
hjá því farið að við lestur þessarar
sögu rifjist upp fyrri kynni af annarri
stúlku að norðan. Hún hét Ugla,
réði sig líka í vist hjá þingmanni í
Reykjavík, og hét sá Búi Árland, og
varð hún raunar einnig barnshafandi
í vistinni. Það verður að segjast eins
og er að trúlega hefði það farið betur
í bók Nínu Bjarkar að nota ekki
söguþráð sem svo áberandi minnir á
Atómstöð Halldórs Laxness. Hefði
kannski ekki þurft meira til en að
láta stúlkuna til dæmis vera af
Suðurlandi og húsbóndann útgerð-
armann. Þó að báðar bækurnar séu
góðar, hvor með sínu móti, þá er
það nú einu sinni svo að fáir standast
Halldóri snúning, og ný og endur-
bætt gerð af Atómstöðinni er þetta
alls ekki.
Hér er með öðrum orðum ekki
um að ræða þjóðfélagslegt
ádeiluverk, heldur fyrst og fremst
sögu sem dregur upp mynd af ungri
og viðkvæmri stúlku á mótunar-
skeiði. Hún er aukheldur mikil kyn-
vera og fljót að verða barnshafandi.
Kynhvatir hennar eru sterkar, og
ástar sinnar nýtur hún án þess að
nokkurt hálfkák sé þar á. Þetta eru
meginatriðin í sögunni, en hitt skipt-
ir svo út af fyrir sig talsvert minna
máli að svo vill til að Villi er
afbrotaunglingur, sem og félagi
hans, Siggi bróðir Helgu.
Þá er raunsæi sögumyndarinnar
ekki heldur sérlega vel styrkt með
því að láta þingmannshjónin hvort
um sig vakna til sinnar eigin kynferð-
islegu vitundar fyrir tilverknað
Helgu, líkt og hér gerist. Þó að það
verði svo til að bæta heldur brösótt
hjónaband þeirra, þá veldur þetta
atriði því að sagan fær á sig nokkurn
svip af ævintýrum fyrir vikið, og á ég
þar við verk sem byrja á karli og
kerlingu í koti en kóngi og drottn-
ingu í höll og enda svo vel og allir
þekkja.
Aftur á móti er hlutur tveggja
gamalla kvenna, þeirra Sínu og
Settu, verulega sterkur í bókinni.
Þessar tvær systur í kjallaranum hjá
þingmanninum verða Helgu raunar
sá bjargvættur sem dugir þegar á
reynir, og ekki fer á milli mála að þar
er íslenska þjóðarseiglan komin
bráðlifandi upp í fangið á okkur.
Lýsingar þeirra eru einfaldar en
svipsterkar, og sem andstæður við
frúna í húsinu ná þær að skerpa
mynd sína verulega í sögunni.
En sterkasta formseinkenni allrar
bókarinnar er hins vegar án efa sú
ljóðræna hennar sem hér má segja
að sé allsráðandi. Sá er helsti munur-
inn á ljóðum og breiðum bóksögum
að ljóðin eru oftar fíngerð og fjalla
frekar um innhverfar tilfinningar
fólks. Bóksagan er hins vegar form
sem betur á við flóknar mannlýsing-
ar og margþætta atburðarás.
Sannleikurinn er sá að í lýsingu
Helgu hér sé ég marga eiginleika
góðra ljóða. Hún er ungog brothætt,
og manni óar næstum því tilhugsunin
um hvað hefði getað gerst ef hún
hefði ekki náð að komast þarna
undir verndarvæng góðra manna.
En hún er líka heilbrigð og sterk,
jafnt í veraldlegum viðhorfum sínum
sem hinni óbeisluðu kynhvöt sem
beinlínis virðist geisla út frá henni.
Nína Björk Ámadóttir.
Ekki skal ég kveða upp úr um það
hvort stúlkur eins og Helga eru
fjölmennar hér á götunum, með
öðrum orðum hvort lýsing hennar sé
raunsæ eða ekki. í heildina virðist
mér Helga vera öllu meira af ætt
einhverrar draumkenndrar ímyndar
eða hugsjónar en beinlínis af holdi
og blóði. En í þessu atriði má þó
virðast að ljóðrænan í lýsingu hennar
felist.
Og það vekur svo spurninguna um
það hvort þessi ljóðræna veiki bók-
ina eða styrki. Þar hygg ég að
hvortveggja eigi við að vissu marki.
Veikleikinn felst vísast helst í því að
söguþráður og allur heimur sögunn-
ar er nokkuð draumkenndur og
samræmið við veruleikann úti í borg-
arlífinu í Reykjavík laust fyrir 1960
ekki eins öflugt og ella. Þar fer
raunar ekki á milli mála að höfundur
hefði getað bætt bókina með meiri
yfirlegu og umhugsun, því að sann-
ast sagna er að hún ber það nokkuð
með sér að vera skrifuð í innblæstri
ogekki nægilega fáguð í verkslokin.
Styrkleikinn af völdum Ijóðræn-
unnar kemur hins vegar fram í því
að þessi aðferð til að nálgast lýsingu
aðalsögupersónunnar veitir höfundi
óneitanlega visst aukalegt svigrúm
til að takast á við innri tilfinningar
Helgu Björnsdóttur, bera þær á
borð og kannski afhjúpa þær fyrir
lesendum. í þeim leik eru handbrögð
ljóðskálds hér á ferðinni, miklu
fremur en skáldsagnahöfundar.
Og inn í þennan ljóðræna ramma
eru svo felldar hinar erótísku lýsing-
ar sem sýnast vera megintilgangur-
inn í sögunni. Allur kjarninn í þeim
er vissulega tilfinningalegs eðlis, og
þar með vel til þess fallinn að fjalla
um hann í Ijóðrænu formi. 1 heildina
verður því ekki annað sagt en að
höfundur hafi hér náð að búa þessum
lýsingum býsna rökréttan ramma,
og vel til þess fallinn að koma þeim
skipulega til skila.
Én eigi að síður skal ég engu um
það spá hvort hér er komin fram ein
af metsölubókunum núna fyrir jólin.
Oft er sagt að við mörlandar séum
kaldlyndir, og má það til dæmis vera
ein skýringin á því að erótískar
lýsingar hafa ekki blómstrað í skáld-
skap okkar með sama hætti og hjá
ýmsum suðlægari þjóðum. Reynslan
verður sem sagt að skera úr um það
hvort þetta fellur í kramið hjá ís-
lenskum lesendum.
En hitt fer ekki á milli mála að
Nína Björk Árnadóttir hefur hér
sýnt af sér bæði kjark og frumkvæði
til þess að brjóta ísinn fyrir nýjan
efnisþátt í bókmenntum okkar. Og
hvað sem öðru líður eru þess háttar
kjarkur og frumkvæði einmitt þeir
eiginleikar skálda sem á hverjum
tíma þoka bókmenntunum áfram.
Fyrir það á hún hrós skiiið.