Tíminn - 29.01.1988, Blaðsíða 2

2 Tíminn
Föstudagur 29. janúar 1988
Dr. Hjalti Hugason, prestur og lektor:
Þjóðkirkjan enn föst í
starfsháttum 19. aldar
fslenska þjóðkirkjan er presta- og sunnudagakirkja með stofnanalegu
yfirbragði og hafa starfshættir hennar ekki breyst frá síðustu öld. Þjóðkirkjan
býr við of einfalda starfshætti og frávik frá störfum við kirkjuathafnir
prestsins eru undantekningar sem ekki lúta markaðri stefnu. Kirkjan
einkennist af félagslegu misgengi milli hákirkjunnar og þjóðarinnar og eru
skýringarnar a.m.k. tvær. Annaðhvort hefur íslenska þjóðkirkjan þróast
hægar en samfélagið að öðru leyti og þessi hlutfallslega stöðnun hennar leitt
til misgengisins, eða þá að kirkjan hefur þróast öðru vísi en samfélagið. „Þó
hallast ég að fyrri skýringunni,“ sagði dr. Hjalti Hugason, lektor og
vararektor Kennaraháskóla íslands í niðurlagi erindis á Málstofu í guðfræði,
sem hann nefndi „Samband kirkju og þjóðar á íslandi með sérstöku tilliti til
upplýsingartímans“.
Misgengi samtímans er jafnframt
ólíkt því sem varð á upplýsingartím-
anum og á öld siðbótarinnar, að
mati Hjaita, en þá þróaðist fámenn-
ur hópur embættis- og mennta-
manna, sem myndaði hákirkjuna,
hraðar en þjóðfélagið að öðru leyti.
Telur Hjalti m.a. að ályktun Jóns
Helgasonar, biskups, frá byrjun
þessarar aldar standi enn í fullu
gildi. Á hann þar við að íslenska
þjóðin sé vinsamleg í garð kirkjunn-
ar en sá trúarlegi áhugi sé ekki nema
að litlu leyti kirkjulega ákvarðaður.
Trúnaðartengsl
Tíminn innti hann frekar eftir
skoðun hans á þjóðkirkju samtím-
ans, stjórnunarbyggingu og starfs-
háttum. „Niðurstaða mín á stuttri
nútímalegri greiningu er sú að kirkj-
an er ekki í nánum persónulegum
trúnaðartengslum við íslensku þjóð-
ina á þann hátt sem kirkja ætti að
vera: Fólk leitar ekki til kirkjunnar
með vandamál sín, trúarleg eða ekki
trúarleg, í þeim mæli sem vert væri,
vegna þess að kirkjan gæti gefið
'margháttaða hjálp," sagði Hjalti.
Það sama sagði hann gilda um annað
kirkjulegt starf. Fólk sækir ekki
guðsþjónustur reglulega, eða tekur
reglubundið þátt í öðru safnaðar-
starfi, nema því starfi sem ætlað er
fyrir mjög takmarkaða hópa, t.d.
börn, unglinga, kvenfélög og þess
háttar. Þessir hópar eru jafnframt
tiltölulega litlir.
Ég velti því fyrir mér hvernig
standi á þessu. Niðurstaða mín er á
einhvern hátt sú að íslenska þjóð-
kirkjan sé mjög stofnunarleg í eðli
sínu. Það er kirkjustofnunin sem
hugsanlega hefur nokkuð styrka
stöðu í þjóðfélaginu, en kirkjan sem
söfnuður er miklu óljósari stærð á
einhvern hátt. Þá er að velta því fyrir
sér hvernig standi á því að kirkjan
fær þetta stofnunarlega yfirbragð
þrátt fyrir að kirkjan er í grunneðli
sínu eitthvað allt annað: Samfélag
fólks um ákveðna trúarsamfæringu. “
Einfaldir starfshættir
Á Málstofu í guðfræði á þriðjudag
varpaði hann m.a. fram þeim
skýringum að í kirkjunni væri tiltölu-
lega einföld stjórnunarbygging, sem
byggði að verulegu leyti á embættis-
mönnum og prestum. Þar hafi leik-
fólk tiltölulega lítil áhrif þótt þau
fari vaxandi.
„Starfsmannauppsetning kirkj-
unnar er mjög einföld. Kirkjan hefur
raunverulega bara presta í þjónustu
sinni. Ef við berum þetta saman við
nágrannakirkjurnar sjáum við að
þar eru ýmiss konar aðrir starfsmenn
að verki úti í söfnuðunum. Þar er
sérhæfingin miklu meiri og kirkjan
hefur öðru vísi starfsmönnum á að
skipa. Þetta fólk er með allt aðra
menntun og allt annan bakgrunn en
presturinn.
Þá er það mjög sláandi hvernig
starfshættir þjóðkirkjunnar eru
bundnir við athafnir, eins og guðs-
þjónustuna og aðrar kirkjulegar at-
hafnir, skírn, greftrun, fermingu og
hjónavígslu. Þessir einföldu starfs-
hættir hanga auðvitað mjög saman
við starfsmannauppbygginguna. Þar
starfa prestarnir sem leiðtogar í
þessum athöfnum. Auðvitað hafa
þeir síðan sína viðtalstíma, en veru-
legur hluti þeirra tengist þessum
athöfnum á einn eða annan hátt.“
Einsogá 19.öld
Þess vegna leggur Hjalti áherslu á
þá skoðun sína að þjóðkirkjan sé
einhvers konar presta- og sunnu-
dagakirkja, en bætir við að það segi
hann auðvitað á mjög slagorða-
kenndan hátt. „Hún er einfaldlega
eins og hún hefur raunverulega verið
á öldinni sem leið til dæmis. Þess
vegna ségi ég dálítið djarft að hún
hefur lítið breyst í eðli sínu og að
kirkjustarf í Reykjavík í dag er mjög
líkt því sem var á öldinni sem leið, í
raun og veru. Það er enginn bylting-
arkenndur munur á starfseminni í
Reykjavík í dag og á 19. öldinni til
sveita. Prestarnir eru enn að störfum
sem prestar við athafnir," sagði
Hjalti Hugason.
Mistök síðustu ára
Nefndi hann síðan dæmi um mis-_
heppnaðar tilraunir til að auka
breidd í starfi kirkjunnar. Aðstoðar-
prestarnir voru þar efstir á blaði,
enda gerði starf þeirra ekki annað en
að styrkja embætti prestsins og auka
gildi prestsins í söfnuðinum. „Nú sjá
menn að þetta var ekki vel heppnuð
tiiraun."
Þá ræddi hann í samtali við Ttm-
ann að umræður um fjölgun biskupa
væri líklega af svipuðum toga. Þar
með væri verið að auka mistýringar-
vald biskupsins án þess að kerfið
breyttist á nokkurn hátt til hins
betra.
Framkvæmdanefndir
En til hvaða ráða hafa nágrannar
okkar gripið til að gera stjórnbygg-
ingu kirknanna virkari og nútíma-
legri?
„í Danmörku er t.d. mjög svipað
uppi á teningnum. Þar hefur reyndar
verið mörkuð sú stefna að söfnuðirn-
ir hafa mest um eigin mál að segja
sjálfir. Þar hefur miðstýringunni ver-
ið hafnað á markvissan hátt. Þar
hefur því miður ekki náðst neinn
árangur sem ég vildi sjá að verði hér.
Danska kirkjan er einfaldlega mjög
flöt um þessar mundir og að mínu
mati ekki mjög samhæfð.
í Svíðþjóð hefur verið komið upp
nútímalegra kerfi framkvæmda-
nefnda, sem er eiginlega til hliðar
við starfsmannabygginguna. Þessar
framkvæmdanefndir eru oft nokkuð
sérhæfðar í störfum sínum. Þær gefa
út efni til að vinna úr í söfnuðunum
og á efri stjórnstigum kirkjunnar og
þeim er ætlað að starfa óháð stjórn-
kerfinu, en því til aðstoðar og
aðhalds. Með þessu móti er málun-
um ekki endilega bjargað til fram-
búðar, en þessi nýi starfsþáttur gerir
gamla starfshætti kirkjunnar virkari.
Auðvitað hefur þetta sætt nokkurri
gagnrýni á þá leið að talað hefur
verið um sérfræðingavaldið í nefnd-
unum, en það er mjög lærdómsríkt
að kynnast því.“ Taldi hann að hér
væri mikið verk óunnið fyrir alla þá
sem vildu leggja hönd á plóginn til
uppbyggingar kirkjunni og eflingar
kristni í landinu. KB
Herra Pétur Sigurgeirsson biskup íslands:
Þarfar ábendingar
Herra Pétur Sigurgeirsson. biskup
íslands.
„Erindi dr. Hjalta Hugasonar
var mjög athyglisvert og margar
þarfar ábendingar komu þar.fram,
en hins vegar er mjög erfitt að
alhæfa nokkuð í þessu sambandi,-1
sagði herra Pétur Sigurgeirsson.
biskup íslands. „En hver sem flettir
t.d. árbók þjóðkirkjunnar hlýtur
að sjá aö kirkjan hefur mjög mörgu
og starfhæfu fólki á að skipa, þó að
það starf fari hljótt eðli síns
vegna.“
Benti hann á að lil dæmis störf-
uðu hátt á þriðja hundrað sóknar-
nefndir með um 1.200 manns til
sarnans. Þá væri um 1,5% þjóðar-
innar starfandi við kirkjukóra
landsins og kvenfélög og bræðra-
félög störfuðu vtða af miklum
krafti. „Þetta starf fer ekki mjög
hátt og því bendi ég á það hér sem
dætni um starf sem unnið er á
vegum kirkjunnar af leikmönnum.
Þá er einnig rétt að skýra frá því
mikla starfi sem unnið er af leik-
mönnum og prestum í sameiningu
í tengslum við héraðsfundi og inn-
an prófastdæmanna,“ sagði bisk-
upinn.
„Árið 1986 var tekin upp sú
nýbreytni að leikmenn af öllu land-
inu kæmu til árlegra funda í fornii
leikmannastefnu og það er einnig
dæmi um það starf sem innt er af
hendi við hliðina á sóknarprcstum
þjóðkirkjunnar. Alla jafnaerusvo
starfandi nefndir og hópar manna
er fjalla um ákveðin málefni kirkj-
unnar í heild og málefni einstakra
sáfnaða.“
Herra Pétur Sigurgeirsson lagði
einnig áherslu á að öllurn þeim
kirkjulegu athöfnum sem prestur-
inn stýrði fylgdi ákveðinn ramnti í
lífi sóknarbarnanna. Öllu þessu
starfi fylgdi sálusorgun ogpersónu-
leg tengsl sem hann hefði mikla og
góða reynsiu af á Iöngum prests-
ferli sínum.
„Það er miklu meiri leiktnanna-
þjónusta í kirkjunni en menn gera
sér almennt grein fyrir. Ég held að
það stafi fyrst og fremst af því að
þessir hópar vinna kyrrláta þjón-
ustu sem er ákaflega mikilvæg.”
Sagði hann að auðvitað væri mjög
einstaklingsbundið hvernig pers-
ónulegu sambandi væri háttað milii
presta og safnaða. „Það horfir líka
á annan hátt við í strjálbýli en
þéttbýli. Presturinn cr þó oftast sá
leiðtogi hclgihaldsins scm heldur
utan um líf safnaðarins og tekur
þátt í gleði og sorgum einstakling-
anna,“ sagði biskupinn.
„í kirkjunni er víða blómlegt
barna og æskulýðstarf og á síðari
árum hcfur verið unnið markvisst
að öldrunarþjónustu. Ég er þeirrar
skoðunar að preststörf séu í nánari
tengslum við fólkið en fyrr á tímum
þegar meiri stéttaskipting var milli
alþýðunnar og hinna iærðu emb-
ættismanna. Hvaða fjöldahreyfing
eða flokkastarfsemi gæti safnað
fólki saman viku eftir viku, ár eftir
ár og öld eftir öld í sama mæli og
kirkjan gerir? Þetta stafar ekki af
öðru en því að náin tengsl eru milli
kirkjunnar og fólksins og það sést
best þegar á reynir. í sorg og gleði
leita menn kirkjunnar sem hclgar
gleðina og huggar 1 sorginni.
Ég vil annars nota tækifærið og
þakka Guðfræðistofnun H.í. fyrir
þessa og aðrar málstofur þar sem
hægt hefur verið að hlusta á vekj-
andi fyrirlestra og gagniegar um-
ræður.“ KB
Klippið hér
n
I
l
I
Tímiiui
□ ER ÁSKRIFANDI
□ NÝR ÁSKRIFANDI
Dags.:
BEIDNI UM MILLIFÆRSLU
ÁSKRIFTARGJALDS
Kortnr.: OönOöötZICIIIZItZIIZIIZlIZlCIIIZllZI
Gildir út:

Nafnnr.:
Undirritaður óskar þess að áskriftargjaid
Tímans verði mánaðarlega skuldfært á
VISA-greiðslukort mitt
UNDIRSKRIFT.
ASKRIFANDI:...............................................
HEIMILI:..................................................
priqTNR — PTAHl IR- ciÍMl- SENDIST AFGREIÐSLU BLAÐSINS
FUblNH. STAÐUR...................... SIMI................. SÍÐUMÚLA 15, 108 REYKJAVÍK