Tíminn - 16.03.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 16. mars 1988
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 465,- pr.
dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Hjá ríkissáttasemjara
Ekki fer milli mála að óvissa ríkir um hvernig
kjarasamningum vindur fram í þeirri lotu sem nú
er hafin.
Staðan, sem nú er uppi í þeim málum, minnir
óneitanlega á hversu óheppilegt það var að forystu-
sveit Verkamannasambandsins var gerð afturreka
með þá samninga sem hún hafði gert. Pá niður-
stöðu má allt eins túlka sem vantraust á forystuna
sem frá almennu sjónarmiði sýnist ekki geta orðið
til þess að treysta samheldnina í samtökunum,
heldur leiði til sundrungar eða geri a.m.k. alls óvíst
hvernig takast muni að gera samræmda kaupsamn-
inga í frjálsum viðræðum þar sem heildarsjónar-
miða er gætt.
Sú harka, sem leiddi af því að samningar
forystumannanna voru felldir, hefur auk þess
orðið til þess að samningaviðræðurnar fara nú ekki
milliliðalaust fram milli aðilja vinnumarkaðarins.
Ríkissáttasemjari hefur verið kvaddur til að ganga
á milli í samningunum. Par sem fræðilega er gert
ráð fyrir frjálsum samningsrétti á vinnumarkaði,
þá er það alvarlegur hnekkir slíkri kenningu að
embættismaður hins opinbera skuli þurfa að skipta
sér af þessum málum. Embætti ríkissáttasemjara
er öryggisventill í samningakerfinu, sem ekki
reynir á, fremur en aðra öryggisventla, fyrr en illt
er hlaupið í gangverkið.
Samningsaðiljar eiga ekki annars úrkosti eins og
komið er en að láta ríkissáttasemjara ráða ferðinni
í öllum höfuðatriðum. Miðað við allar aðstæður fer
best á því að ríkissáttasemjari hafi sem mest
frumkvæði um lausnir og samningsaðiljar séu þá
ekkert að dylja traust sitt á honum í því sambandi.
Það er hin mesta nauðsyn að komist verði hjá
frekari verkföllum. Skoðanir hinna reyndu forystu-
manna Verkamannasambandsins, um að verkföll
nú séu vafasöm leið í kjarabaráttunni, eru í fullu
gildi. Þótt hart sé barist, er ekki ástæða til að líta
svo á að nú ríki tími örþrifaráða í baráttunni.
Hitt er einnig ljóst að ríkisvaldið getur ekki setið
hjá þegar leitað er lausna á kjaradeilunni. Ríkis-
stjórnin verður að vera við því búin að greiða fyrir
samningum að sínu leyti. í því sambandi skal bent
á þau almennu sannindi að lífskjörin ráðast ekki
að litlu leyti af stjórnvaldsákvörðunum. Par kemur
m.a. til greina stefnan í verðlagsmálum orkustofn-
ana. Sú stefna, sem nú ræður í þeim efnum,
þarfnast endurskoðunar, ekki síst sá mikli ójöfnuð-
ur sem viðgengst í húshitunarmálum.
Það sjónarmið verður einnig að ríkja að kjara-
samningar leiði ekki til frekari verðbólguþróunar
og kostnaðarhækkana af þeim sökum. Hvernig
sem á er litið er ljóst að ekki er hægt að tryggja
lífsafkomu heimila ef verðbólgunni er hleypt
lausri, og hagur útflutningsfyrirtækja ræðst alger-
lega af því að verðbólgan hjaðni að því marki sem
gerist í viðskiptalöndum okkar. Hvorki heimilis-
hald né atvinnurekstur þolir vaxandi verðbólgu.
GARRI

Guðbrandur og Örlygur
Morgunblaðið var með leiðara í
gær þar sem fjallað var meðal
annars um endurrcisn Hóladóm-
kirkju. I því sambandi rifjaði blað-
ið upp nokkur atríði úr kirkju- og
menningarsögu Hóla, og vék þar
að bókaútgáfu Guðbrands Þor-
lákssonar biskups, meðal annars
að útgáfu hans á íslenskrí þýðingu
Biblíunnar. Um hana sagði Morg-
unblaðið:
„ Máske rís hæst, ef grannt er
gáð, útgáfa Guðbrandarbiblíu
1584. Sennilega hefur enginn betrí
eða árangursríkarí varnarmúr ver-
ið reistur um móðurmálið, íslensk-
una. Pá eins og oft síðar var að
henni höggvið með utanaðkom-
andi máláhrifum. Hvaðan kemur
móðurmálinu „Guðbrandarbiblía“
á öld tækni, Ijósvaka og gervi-
tungla? Oft var þörf en nú er
nauðsyn!“
Aldrei þessu vant er Garri sam-
mála Morgunblaðinu. Guðbrandur
heitinn vann mikið og merkilegt
starf á sinni tíð, einmitt til varnar
því að erlend máláhrif næðu að
kaffæra íslenskuna. Hann var líka
réttur maður á réttum stað og
tíma, og að makleikum hefur hon-
um löngum verið þakkað það að
íslenska kirkjumálið varð íslenska
en ekki danska.
Hinir mega ekki gleymast
En þrátt fyrír mikið og gott starf
Guðbrands Hólabiskups má ekki
gleyma þvi að ýmsir aðrír hafa í
áranna rás unnið verk sem kannski
reynast ekki síður heillavænleg í
sömu átt þegar upp er staðið.
Vissulega mætti tína ýmis nöfn til
og ræða um árangur einstakra
manna. En eitt dæmi, nýlegt, verð-
ur þó óhjákvæmilega ofarlega í
huga manna þegar um þessi mál er
rætt. Það er útgáfa ensk-íslensku
orðabókarínnar, hinnar stóru, sem
Örlygur Hálfdánarson bókaútgef-
andi gekkst fyrir af mikilli ósér-
hlífni og einstæðum dugnaði fyrir
ekki mörgum árum.
Svo vill til að sá er hér rítar hafði
á dögunum tækifæri til þess af öðru
tilefni að blaða örlítið í gegnum
ritdóma og aðrar umsagnir sem vel
dómbærír menn létu frá sér fara
um það bil sem þessi orðabók var
að koma út. Athygli vakti að þessir
menn nefndu Guðbrand Hólabisk-
up og málvemdarstarf hans hvað
eftir annað ■ þessum skrifum og
líktu því saman við það afrek sem
unnið hafði verið með samningu
og útgáfu þcssarar nýju ensk-ís-
lensku orðabókar.
Enskan sækir nú orðið meira á
íslenskuna en nokkurt annað
tungumál. Varla getur þá fræði-
grein eða sérfræði þar sem menn
styðjast ekki meira og minna við
bækur frá enskumælandi löndum,
og vinna með hugtök sem þarlendir
sérfræðingar nota í skrifum sínum.
Hættan af þessu er hvarvetna sjá-
anleg og kemur fram í þvi að menn
vantar íslensk heiti yfir ensku orðin
sem þeim em orðin töm. Þá liður
venjulega ekki á löngu áður en þeir
em farnir að nota cnskuna óbreytta
í daglegu máli sínu og skrifum, og
er dæmi um þetta að finna allt í
kríngum okkur.
I.fka er þess að gæta að enska og
íslenska em að mörgu leyti ólík
mál að því er varðar byggingu og
orðaröð. Slík áhríf læðast víða inn,
og er ofnotkun nafnorðastíls og
eignarfalls þekktasta dæmi þcirra.
Varnarmúrar
Varnarmúrar nútímans, svo
gripið sé upp orðalag Morgun-
blaðsins, gagnvart ásókn enskunn-
ar eru handbækur, fyrst og fremst
orðabækur. Framkvæði og afrek
Örlygs Hálfdánarsonar fólst í því
að hann réðist einn til atlögu við
verkefni sem fyrírfram mátti kall-
ast óframkvæmanlegt einum
manni. Þar var um að ræða verk
scm flestir hefðu víst talið rétt setja
á stofn opinbera stofnun til að
vinna og ætla henni áratugi til.
Árangurinn varð hins vegar sá
að í dag hafa menn stóra og
ýtariega orðabók til þess að ieita í
þcgar þá vantar íslenskar þýðingar
á ensku orðafarí, og sem dugar
yfirlcift býsna vel, jafnvel þótt
töluvert hörð sérfræði sé á ferð-
inni. Öllum, sem kynnst hufa, ber
saman um að þessi bók sé af þeim
stærðar- og gæðaflokki að jafnandi
sé til þess besta sem gerist með
öðram þjóðum.
Hér er annars síður en svo
ætlunin að fara að efna til persónu-
dýrkunar á mönnum sem enn eru í
fullu fjörí mitt á meðal okkar. En
það er á hinn bóginn heldur engin
ástæða til að láta virðingu fyrír
löngu gleymdum sæmdarmönnum,
jafnvel Guðbrandi Hólabiskupi,
skyggja cndalaust á þá menn sem
era kannski að gera alveg jafngóða
hluti allt í kringum okkur, og þess
má Morgunblaðið gjarnan minn-
ast. Hér um gildir það fornkveðna
að þess ber að geta sem vel er gert.
Garri.
VÍTTOG BREITT
lliilil

Minnissljóir dollaraprinsar
„íeð dollara i tösku
kaupa beir bifreiðar
Á sama tíma og framleiðsluat-
vinnuvegirnir eru að stöðvast og
sjúkrahús að loka deildum vegna
fjárskorts gleyma íslenskir at-
hafnamenn að þeir ganga með 700
þúsund dollara í vösunum og muna
fyrst eftir lítilræðinu þegar tollarar
í erlendri flughöfn biðja þá í mestu
vinsemd að gera einhverja grein
fyrir fúlgunni.
Tíminn sagði í gær frá tveimur
slíkum sem stoppaðir voru af í
flughöfn í Bandaríkjunum. Þeir
voru að koma frá íslandi og láðist
að taka fram á þar til gerðu plaggi
að þeir væru með meira en 10 þús.
dollara í reiðufé, sem er hámarks-
upphæð sem koma má með inn til
Bandaríkjanna í þarlendri mynt.
Málin skýrðust á þann veg að
erindi landans var að kaupa notaða
bíla til að hafa með sér heim. Þegar
þeir höfðu fullvissað yfirvöld um
að aurana ætti að nota til að losa
Amerikana við gömlu bíiana þótti
ekki ástæða til að meina þeim það
þjóðþrifaverk og fengu mennirnir
að halda dollurunum handa banda-
rískum bílasölum og notuðu bíl-
arnir fengu greiða ferð til íslands.
Rasssíðir ferðaiangar
Notaðir bílar og flóðabílar
keppa við innflutninginn á bílum
sem innflytjendur kaupa beint af
færibandinu og sama er hve mikið
er flutt inn, bílahungrið er ómett-
andi.
Umboðsfyrirtækin reisa hvert
glæsihúsið af öðru til að auglýsa
veldi sitt og sýningarsalirnir gefa
Listasafninu lítið eftir að ytri glæsi-
leik. Verðlag á varahlutum getur
kannski skýrt þau miklu auraráð
sem þarf til að smíða yfir umboðs-
sölurnar.
Bílasalar sem versla með notaða
bíla gera sér tíðar ferðir til útlanda
og dæmi er um að þeir hreinlega
gleyma að þeir eru með 30 millj.
kr. í vösunum til að kaupa fyrir.
Á hálfu öðru ári hafa 7 þúsund
notaðir bílar verið fluttir til
landsins. Einhvern tíma hafa burð-
armenn dollara og marka verið
rasssíðir þegar þeir stauluðust
gegnum tollaeftirlit með gjaldmiðil
handa kollegum sínum, útlendum
bílabröskurum.
Bankarnir eiga svo digra gjald-
eyrissjóði, að þá munar ekkert um
að afhenda verslunarmönnum,
með notaða bíla sem sérgrein,
tugmilljónafúlgur gegn loforði um
að innflutningsskýrslur komi eftir
að kaup eru gerð. Sjálfsagt munar
bankana heldur ekkert um að lána
andvirðið, ef þess er þá nokkur
þörf.
Fá aðrir dollaraklyfjar?
Vel má vera að það sé hagkvæmt
að flytja inn notaða bíla í stórum
stíl. Þeir sem þá iðju stunda halda
því fram að þetta séu dýr og
vönduð farartæki, sem fæstir hafa
ráð á að kaupa beint úr verksmiðj-
um en afföll séu mikil á verði ef
þeir eru keyptir nokkurra ára
gamlir.
En það breytir ekki því að
maður verður hissa að frétta af
þeim siðvenjum sem stundaðar eru
í viðskiptum með notaða bíla. En
bílasalar kalla ekki allt ömmu sína
þegar þeir þjónusta viðskiptavin-
ina. Kannski er það líka viðtekin
venja bankanna að klyfja heildsala
gjaldeyri til að þeir geti gert hag-
kvæm innkaup á uppboðsmörkuð-
um erlendis? En verð á vörunni
hingað kominni bendir að vísu
ekki til að svo sé.
Öll eru þessi viðskipti sjálfsagt
lögleg og siðleg og aðeins óheppni
að bílakaupmenn skuli ekki muna
eftir að þeir eru úttroðnir af 700
þúsund dollurum þegar þeir stíga á
erlenda grund og eru beðnir að
gera grein fyrir svo óvenjulegum
farangri, ef hann er þá nokkuð
sjaldgæfur þegar íslenskir athafna-
menn eiga í hlut?
Annars er bílavæðingin komin á
það stig að erfitt er að sjá hvernig
eybyggjar eiga að komast yfir að
aka öllum þeim bílum sem þeir eru
búnir að kaupa og enn er ekkert lát
á innflutningi. Það hlýtur óhjá-
kvæmilega að fara að koma að því
að farið verði að hefja útflutning á
notuðum bílum og gaman verður
að sjá hverrar þjóðar þeir kaupa-
héðnar eru sem tilkynna við komu
sína til landsins að þeir séu með
nokkra tugi milljóna króna í
vasanum sem þeir ætla að kaupa
gamla bíla fyrir og flytja heim til
sín. OÓ