Tíminn - 02.07.1988, Blaðsíða 2

12
HELGIN
Laugardagur 2. júlí 1988
T
Skop-
teikningar
eins og bindindismálið, en bannlögin
voru í undirbúningi á árunum 1909-
1915. Þekkt ermyndinsem áaðsýna
templara að hvolfa í sig leifunum af
bjór þeim og víni sem til var í
landinu á nýársnótt 1915. Þeir heið-
ursmenn sem þar eru sýndir, ellefu
talsins, eru allir þekktir með nafni.
Fáir menn urðu meir fyrir barðinu á
skopteiknurum framan af öldinni en
templarar.
Björn Jónsson stóð oft í ströngu á
ráðherraferli sínum og það kunnu
háðfuglarnir að nota sér. Gott dæmi
hér um er myndin af ráðherranum á
„höfuðbólinu" og ráðherranum á
„hjáleigunni". Er þar fyrst sýnt er
Björn bugtar sig svo rækilega fyrir
Friðrik konungi áttunda, að kjóllöf-
in standa beint upp í loftið, og á
annan veg er hann flytur löndum
sínum boðskap sinn á „hjáleigunni",
bísperrtur og hinn herralegasli.
Önnur mynd sem beint var gegn
Birni Jónssyni sýnir hann og fylgis-
menn hans að veislu við „kjötpott
landsins". Hér er ráðherra í bjarnar-
líki með skírskotun til nafns hans,
en aðrir á myndinni eru sýndir í líki
svíns, kattar, apa, rottu, sauðar og
höggorms. Þarna er komin gamal-
gróin aðfcrðskopmyndateiknara: að
brcgða fórnarlömbum sínum í allra
kvikinda líki. Þekkjum við hana í
ýmsum útfærslum á okkar dögum.
Póstkortið sem miðill fyrir skop-
teikningar tíðkaðist alvcg fram að
síðari heimsstyrjöldinni og lögðu
ýmsír afliragðs listamenn þar sitt af
mörkum, til að mynda Ríkharður
Jónsson. Langoftast eru þessi kort
þó ómerkt og listamennirnir ókunn-
ir, en nafnleynd hafa skopmynda-
teiknarar gjarna notað sér- sjálfsagt
minnugir þeirra Njálssona og Har-
alds Gormssonar! Reiði voldugra
manna er ekki gott að eiga yfir höfði
sér. „Fylluljóðin“ eftir „Gylfa“
komu út á póstkorti árið 1922 með
mynd af ungum stúlkum í fylgd
danskra dáta og jólakort voru gefin
út með teiknimyndum af ýmsum
þjóðkunnum mönnum, svo scm
Matthíasi Jochumssyni, í jólasveins-
gervi. Þcgar Steinkudys á Skóla-
vörðuholti var rofin, kom út kort
með mynd af Gunnari á Selalæk að
rétta draug þessum blómvönd við
uppstigninguna. Kátleg mynd er til
af lögregluþjónum Reykvíkinga árið
1913, uppábúnum með danskan leð-
urhjálm og belgvettlinga, og enn eitt
kortið sýnir Sigurð Eggerz vaðandi
yfir íslandsála með stjómarskrár-
frumvarpið frá 1911 í líkkistu undir
handleggnum.
Spegillinn
En það var loks árið 1926 sem
íslensk skopmyndagerð komst til
nokkurs vegs og það má tvímæla-
laust tengja nafni eins manns -
Tryggva Magnússonar. Það ár réðst
hann í útgáfu Spegilsins ásamt þeim
Páli Skúlasyni og Sigurði Guð-
mundssyni.
Tryggvi var fæddur að Bæ í Stein-
grímsfirði þann 6. júní árið 1900.
Hann nam teikningu í Kaupmanna-
höfn 1919-1921 og í League of Art
í New York 1921-1922. Þar nam
hann andlitsmyndagerð. Frá New
York hélt hann til Þýskalands og
settist nú í einkaskólann „Der Weg“
í Dresden. Nam hann þar málaralist
á árunum 1922-1923. Þá var gefið út
í Þýskalandi skopblaðið „Simplicis-
sirnus" og hefur Tryggvi án vafa
orðið fyrir áhrifum af þeim ágætu
listamönnum sem í blaðið teiknuðu.
Einn af frumkvöðlum í íslenskri
skopmyndablaðaútgáfu var Tryggvi
Magnússon, en árið 1926 hóf hann,
ásamt Páli Skúlasyni og Sigurði
Guðmundssyni, að gefa út Spegil-
inn.
Háðfuglinn var nafn á skopmynda-
blaði sem var gefið út í fjórum
tölublöðum árið 1949. Ekki er vitað
um þann teiknara blaðsins en rit-
stjóri þess var Guðmundur Sigurðs-
son.
Sigmund Jóhannsson er eflaust
þekktastur skopmyndateiknara nú-
tímans. Bráðsmellnar myndir hans
birtast daglega í Mogganum og á
undanförnum árum hafa verið gefn-
ar út bækur með teikningum hans.
Heim til íslands kom hann árið 1923.
Sem skopmyndateiknari var
Tryggvi afbragð. Hinir virðulegu
stjórnmálamenn og embættismenn
voru sýndir í allra kvikinda líki í
orðsins fyllstu merkingu og hinar
metnaðarfyllstu athafnir þeirra gerð-
ar að grátbroslegustu uppátækjum,
sem enn má hafa ómælt gaman af.
Að hætti góðra skopteiknara kunni
Tryggvi að hagnýta sér það lögmál
að skammt er á milli hins virðulega
Skopmyndablaðið Gosi kom fyrst út
árið 1960. Ragnar Páll, listmálari,
annaðist myndskreytingu í blaðið en
Jökull heitinn Jakobsson skrifaði
það að mestu.
n.

í blaðamannastétt eru nokkrir sér-
lega drátthagir menn. Einn þeirra er
Ingólfur Margeirsson, núverandi rit-
stjóri Alþýðublaðsins. Hér gefur að
líta hans útfærslu á Guðmundu Elí-
asdóttur, söngkonu.
Pólitísk skopmynd.
og hins hlægilega. Hann var viðloð-
andi Spegilinn til dauðadags, árið
1960.
Þótt stundum væri útkoma Speg-
ilsins skrykkjótt má segja að hann
hafi komið út nokkuð samfellt í 38
ár. Af teiknurum hans má auk
Tryggva nefna hér Halldór Péturs-
son. Hann teiknaði í Spegilinn um
árabil. ekki síst á þcim tíma er Jón
Kr. Gunnarsson var eigandi
blaðsins, en hann keypti það af Páli
Skúlasyni árið 1964. Auk þessa var
Halldór mikilvirkur við gerð póli-
tískra skopmynda, einkunt í Morg-
unblaðinu, svo ekki sé minnst á
þann fjölda teikninga sem hann
gerði af ýmsum þjóðkunnum íslend-
ingum.
Árið 1968 urðu enn eigendaskipti
að Speglinum. þegar þeir Ási í Bæ,
Ragnar Lár og Jón Hjartarson tóku
við honum. Garnla ritnefndin, sem
þeir skipuðu Jón Kr. Gunnarsson,
Böðvar Guðlaugsson og Ragnar Jó-
hannesson, fór nú frá, svo og teikn-
Ragnar Lár er vel þekktur fyrir sínar
stórgóðu Spegilsteikningar og
myndasögur ■ dagblöðum. Einnig
hefur Ragnar getið sér gott orð fyrir
myndskreytingu í bækur.
ararnir Haildór Pétursson og Bjarni
Jónsson, listmálari. Gerðist Ragnar
Lár nú aðalteiknari Spegilsins, en
fleiri komu við sögu, svo sem þeir
Birgir Bragason og Haraldur Guð-
bergsson. Gáfu þessir aðilar blaðið
út í tvö ár, en þá tóku enn nýir menn
við rekstrinum og var stofnað um
hann hlutafélag. Var Spegillinn gef-
inn út til ársins 1973, er útgáfunni
var hætt. Mun orsökin hafa verið
ýmsir erfiðleikar í rekstri Litho-
prents, sem prentaði blaðið. Þá var
og orðið mjög erfitt að fá menn til
þess að vinna efnið og útgáfan því
orðin fyrirhafnarmeiri en svo að
hafa mætti hana að aukastarfi.
Útgáfuraunir
Nokkrar fleiri tilraunir hafa verið
gerðar til þess að halda úti skop-
myndablöðum, en þær hafa allar
endað á einn veg og útgáfu verið
hætt eftir skamman tíma.
Ein fyrsta tilraunin mun hafa verið
útgáfa Háðfuglsins árið 1949. Þetta
blað kom fyrst út í júní það ár og
urðu tölublöðin fjögur. Ritstjóri var
Guðmundur Sigurðsson og aðal
textahöfundurinn nefndi sig „Kol-
bein kaldaljós“. Ekki vitum við nafn
teiknarans, því hans er hvergi getið.
Árið 1960 kom út eitt tölublað af
skopmyndablaðinu Gosa og mun
Jökull heitinn Jakobsson hafa skrif-
að þetta blað að mestu, en teiknari
var Ragnar Páll, listmálari, sem á
þessum árum teiknaði einnig í ýmis
blöð, svo sem Tímann.
Gosi kom út að nýju árið 1964 og
voru nú gefin út fjögur tölublöð.
Þeir Jökull Jakobsson og Gísli J.
Ástþórsson voru höfundar texta að
mestum parti, en teiknarar voru þeir
Birgir Bragason, Gunnar Eyþórsson
og fleiri.
Síðasta tilraun til þess að halda úti
skopmyndablaði hér á landi var svo
útgáfa Ókindarinnar árið 1976.
Ábyrgðarmaður blaðsins var Ewald
Berndsen. Enn kom snilligáfa Jökuls
Jakobssonar að góðu haldi, en hann
ritaði mest af efni þess. Teiknararnir
voru þeir Sigmund Jóhannsson í
Vestmannaeyjum og Halldór Pét-
ursson og einnig Sigurður Örn sem
á sínum tíma teiknaði þá „Bísa og
Krimma" í Dagblaðið og margir
muna eftir. Var þetta blað hið vand-
aðasta og átti vinsældum að fagna,
þótt ekki dygðu þær því til langlífis.
Þeir teiknarar seni nefndir hafa
verið hér að framan hafa margir
verið burðarásinn í gerð hverskyns
skopmynda hér á landi á síðari
árurrT Þannig hefur Ragnar Lár víða
komið við sögu á síðum íslenskra
dagblaða. Má minna á myndasögur
hans í Þjóðviljanum um 1960 um
„Láka og lífið“, syrpuna um „Valla
víking" í Alþýðublaðinu 1964 og
loks „Bogga blaðamann", sem hann
hélt úti í Vísi árum saman.
Haraldur Guðbergsson teiknaði
einnig ýmsar myndasögur, svo sem
um „Ásaþór" í Morgunblaðinu á
sínum tíma, þar sem hann lagði út af
goðsögulegum efnum af hinni mestu
snilli.
Birgir Bragason vakti fyrst á sér
athygli er hann tók að sér að slá
botninn í þá frægu myndasögu
„Markús" eftir Ed Dodd í Morgun-
blaðinu árið 1961, en þá sögu héldu
menn engan enda ætla að taka. Fórst
Birgi það vel úr hendi. Hann teikn-
aði m.a. myndascjguna um „Stebba