Tíminn - 29.11.1988, Page 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 29. nóvember 1988
Úr spássíugreinum
kvikmyndahöfundar
Hrafn Gunnlaugsson:
Reimleikar í birtunni,
Vaka-Helgafell, 1988.
Ég taldi hvorki meira né minna en
16 myndir af höfundi þessarar litlu
ljóðabókar innan í henni og að utan.
í þessu liggur þannig að Egill Eð-
varðsson hefur skreytt bókina mcð
allmörgum myndverkum og notað
ljósmynd af höfundi sem uppistöðu
þeirra allra. Að vísu er höfundur
langtífrá ófríður og myndast vel. En
er þetta samt ekki svona í það mesta
af svo góðu?
Og þó má vera að þessi óvanalega
myndskreyting eigi rétt á sér hérna.
Það sem helst aðgreinir þessa ljóða-
bók frá öðrum er einmitt það í hve
ríkum mæli hún snýst utan um
persónu höfundar síns og önnur
verk hans. Eins og menn vita er
hann afkastamikill kvikmyndahöf-
undur, og stærstur hluti ljóðanna
hér tengist með einum eða öðrum
hætti þeim verkum. Þar á mcðal
vcrður að telja nokkrar myndir af
draumum hans að næturlagi sem hér
eru með. Má trúlega telja þær Ijóð-
myndir fróðlegar þeini sem áhuga
hafa, fyrir þær beinu upplýsingar
sem þær gefa um hugarstarf höfund-
ar sem skapandi listamanns.
Önnur Ijóð héreru svo gerð beint
utan um kvikmyndirnar, ýmist á
vegamótum á borð við frumsýningu
eða við lok klippingar, eða þá á
mcðan gerð einhverrar þeirra stóð
sem hæst. Sum eru líka beinlínis
hripuð út á spássíur kvikmynda-
handrita höfundar. Að þessu leyti
verður að segja að ljóðagerðin hér
sé ekki aðalatriðið heldur nánast cin
Hrafn Gunnlaugsson.
saman aukabúgrein við hlið sjálfrar
kvikmyndasmíðinnar. Af þessum
sökum verða Ijóðin fremur heimild
um gerð kvikmyndanna en frumleg
listaverk af eigin verðleikum.
Undantekningar frá þessu eru þær
helstar að hér er í þreniur ljóðum
tekist á við lýsingar á þeim átökum
sem fylgt geta skilnaði við einhvern
eða eitthvað sent hefur orðið manni
kært. Og má þó meir en vera að þau
ljóð verði einnig að skilja í samhengi
við kvikmyndir höfundar. Á öðrum
stað er þarna tekist á við jólahátíðina
og þau undirstöðuatriði er hana
varða. En ekkert af þessum ljóðum
er þó nægilega markvisst til þess að
tímabært sé að grípa til sterku lýsing-
arorðanna. Helst er þó að hægt sé að
tala um sjálfstæða, persónulega og
ljóðræna tjáningu í litlu ljóði sem
hér er og höfundur hefur ort til
minningar um ömrnu sína, Ellen
Sveinsson. Það er eitt markvissasta
ljóð bókarinnar, enda er þar dregin
upp skýr mynd frá jarðsetningu
hennar sem verður nokkuð sterk í
einfaldleika sínum og látleysi.
-esig
Landnám í
Sigurður Pálsson:
Ljóð námu menn,
Forlagið, 1988.
Fyrsti hluti þessarar bókar ber
heitið Ljóðnámumenn, og þar fer
fremst góður kunningi. Það er ljóðið
Höfundur Njálu, sem kom í sumar í
Ljóðaárbók AB og var víst án efa
eitt besta Ijóð þeirrar bókar. Þar er
af samanfléttaðri skarpskyggni og
kímni gefin glögg og skýr mynd af
Njáluhöfundi er hann býr sig undir
að skrifa bók sína. Þegar maður les
það svo aftur fremst í þessari nýju
Ijóðabók þá vakna eiginlega vonir
um að hún sé öll jafngóð og þetta
litla ljóð. En svo er þó ekki. Ljóðið
um Njáluhöfund er hér aftur besta
ljóð bókarinnar, enda kannski ekki
við öðru að búast. Þess er erfitt að
krefjast að skáld sendi frá sér eintóm
snilldarverk.
Ekki vil ég þó með þessu segja að
ég hafi orðið fyrir beinum vonbrigð-
um með þessa nýju bók Sigurðar
Pálssonar. En gagntekinn varð ég þó
ekki. Vissulega koma hér fram mörg
bestu einkennin á skáldgáfu hans.
Hann er vandvirkur og yfirvegaður,
og víða má sjá dæmi um jafnt
hugmyndaauðgi í mynda- og líkinga-
smíð sem fimlega leiki með merking-
ar orða. Gott dæmi um hið fyrrtalda
er upphaf Ijóðs sem þarna er og
heitir Sumardagurinn fyrsti:
Sumardaginn fyrsta
kemur sólin upp
um flegið hálsmál
austurfjallahringsins
Farfuglarnir sönggalnir
í geislum hennar
Og þannig mætti halda áfram með
þetta ljóð og fleiri þarna sem svipað
gildir um.
En á eftir Njáluljóðinu koma svo
tvö önnur svipaðs efnis, eitt um
höfund Vatnsdælu og annað um
Laxdæluhöfund. Þau eru vel gerð en
ná þó ekki Njáluljóðinu. Svipað á
við um lokaljóð þessa kafla, Land-
námsljóð, þar sem enn er sótt efni til
fornbókmennta og lagt út af því, en
tæpast á svo hnitmiðaðan hátt að
verulegt bragð sé að.
Annar kafli bókarinnar heitir
Garðurinn í nokkur skipti. Þar er
brugðið upp myndum, ásamt viðeig-
andi hugleiðingum, úr garði, útlend-
um að því er virðist. Þar er vissulega
margt forvitnilegt, en trúlega hefði
þó farið betur að reyna að tengja
Ijóði
efnið þar betur í eina samanhang-
andi heild en gert er; eins og þetta
stendur er það dálítið sundurlaust.
Svipaðar myndir, en sundurlausari
ef eitthvað er, eru enn uppistaðan í
næsta kafla sem heitir Sumir dagar
Sumardagar, og er þetta nafn raunar
eitt af fleiri dæmum bókarinnar um
leiki þá með samsetningar og merk-
ingar orða sem höfundurinn ástund-
ar gjarnan.
Aftur má þykja að höfundi takist
öllu lipurlegar til í næsta kafla, Að
koma Að fara, svo sem þegar í fyrsta
ljóðinu þar, Að hjá sítrónutré, þar
sem viðfangsefnið er tré og hug-
leiðingar um það hlutverk þess að
framleiða sítrónur með sínu beiska
bragði. Myndin er hér að sjálfsögðu
útiend, en þó glögg, og hugmyndin
er óneitanlega nýstárleg. Og þarna
eru fleiri forvitnilegar áningarmynd-
ir, bæði enn ein útlend, Að á Place
Blanche og svo önnur íslensk, Að
hjá Vatnajökli, og er einkum hin
síðarnefnda óvanaleg, þar sem vorið
breytir jöklinum „í slefandi hálfvita/
En þú er séður þú gætir þín/ Hverfur
ekki/ Já þú ert stór“ og svo framveg-
is. Og þarna er aukheldur býsna
frumlega gert líkingakvæði sem heit-
Sigurður Pálsson skáld.
ir Dúfur og fjallar um lítinn kött sem
á í vægast sagt töluverðum erfiðleik-
um með að staðsetja sjálfan sig í
Litrófi tilverunnar.
Lokakafli bókarinnar flytur okkur
svo nokkur ljóð í lausu máli. Segja
má að þar sé enn verið að halda uppi
þræðinum frá ljóðnámumönnunum
í fyrsta hluta, því að þama virðist
viðfangsefnið einkum vera að fjalla
um þær persónur sem lifa í ljóðum
en hverfa svo út úr þeim, ýmist
algjörlega eða að hluta. Þar með er
þarna tekinn upp svipaður þráður og
í byrjun bókarinnar og um það
fjallað hvernig persónur geta
„numið“ ljóð svipað og land. Er þá
aftur komið að því að þær persónur
eru þá orðnar lifandi í ljóðinu og
hluti af því, hvort heldur eina líf
þeirra er þar eða þær grafa niður í
ljóðið utan frá líkt og námumenn í
jörðina. Má meir en vera að gagnlegt
sé til skilnings á upphafsljóðum
bókarinnar að lesa þau í samhengi
við prósaljóðin hér; á báðum stöðum
sé verið að fjalla um það með
hverjum hætti menn geti lifað í ljóði
sínu.
Annars er prósaformið vandmeð-
farið í ljóðum. Þar hafa skáld enga
fasta hrynjandi eða önnur form-
brögð til að styðjast við, heldur
verða eingöngu að byggja á hug-
myndaauðgi sinni. Þó verður ekki
annað sagt en að höfundi takist
býsna vel til hérna við það verkefni
að hemja ljóðmyndir sínar í knöpp-
um lausamálsrömmum, og af þeim
sökum eru þessi ljóð vafalaust eitt
hið forvitnilegasta í bókinni.
Ef leita á að vanköntum hér þá
virðist mega telja að þeir felist einna
helst í full mikilli hófsemi og sjálf-
sögun höfundar. Ljóðskáld þurfa
margt að kunna, meðal annars þá
list að sleppa öðru hverju fram af sér
beislinu. Líka fer ekki á milli mála
að höfundur nær hér mun áhuga-
verðari árangri þegar hann yrkir út
af íslenskum yrkisefnum en útlend-
um. Ljóð hans um Njáluhöfund og
Vatnajökul eru þar gieggst til vitnis-
burðar. -csig
Dimmuf ugl og fleira
Nína Björk Árnadóttir:
Hviti truðurinn,
Forlagið, 1988.
Segja má að allur fyrsti þriðjung-
urinn af þessari nýju Ijóðabók Nínu
Bjarkar Árnadóttur fjalli á einn eða
annan hátt um tilfinningar, ýmist
beint eða þá með líkingamáli. Þar á
meðal er ljóð um svo kallaðan
dimmufugl. Hann þarf að berjast við
vanlíðan í birtunni á sumrin, og
þarfnast þá skjóls. En þegar haustar
breytist þetta, þá verður hann fær
um að fljúga:
og megnar með rökkrinu að festa
óttann og reiðina
í einni einustu fjöður
og megnar að sofa svo vært
og megnar að
syngja og syngja
og fljúga og fljúga
og syngja
og setjast við gluggann
og syngja
Hér er á ferðinni líkingamál sem
getur boðið heim ýmiss konar
túlkun. Meðal annars þeirri að hjá
sumum geti sumarbirtan - sem raun-
ar má sem best standa fyrir mannlega
gleði svona yfirleitt - skapað kval-
ræði. Aftur á móti sé veturinn tími
þessa fólks, sá tími þegar það lyftist
úr sumarhíði sínu og gangi í gegnunt
endurnýjun kraftanna. Með öðru
orðalagi og ólíkt óskáldlegra má
þannig túlka þetta Ijóð sem áminn-
ingu til lesenda um að fólk sé hvert
með sínu mótinu og ekki allt steypt
í sama mót. Það sem einum henti
þurfi ekki endilega að henta öðrum.
Þetta er aðeins eitt dæmi af mörg-
um um tóninn í Ijóðunum í þessum
hluta bókarinnar. En hér er ort um
mannlegar tilfinningar, fyrst og
fremst óttann og sorgina, og þær
tilfinningar bornar ákaflega opin-
skátt á torg. Hérna er þannig framar
öðru unt að ræða þær tilfinningar
sem menn hér á norðurslóðunt temja
sér yfirleitt að hemja undir hrjúfu
yfirborði. Og flagga ekki með svona
hvunndags. Þess vegna sýnir það
vissan kjark hjá skáldi að þora
yfirleitt að senda Ijóð á borð við
þessi frá sér.
f öðrum þriðjungi bókarinnar
kveður aftur á móti við töluvert
annan tón. Þar erekki kveðið nánd-
ar nærri eins innhverft og áður.
heldur leyfir skáldið sér þar ýmsa
undanslætti til daglega lífsins. Og
myndu víst ýmsir segja að tími væri
til kontinn í allri þeirri innhverfu
sem tröllríður meginþorranum af
þeirri Ijóðagerð sem þessi árin er
send út til íslenskra lesenda.
Þess vegna er það að fáein ljóð
VERTU I TAKT VIÐ
Tímann
ÁSKRIFTASÍMI 68 63 00
með bernskuminningum höfundar
og skyldu efni koma hér líkt og
notalegur vindgustur inn á sviðið.
Þar á meðal er ljóð sem rifjar upp
minningar um fjörugar heimasætur í
sveit, annað sem lýsir því er barn er
flutt fárveikt til læknis yfir úfinn sjó,
og það þriðja sem lýsir vináttu
tveggja frændsystkina. Þessu skylt
er líka fjórða ljóðið sem lýsir gáska
unglingsstúlkna í Finnlandi. Og vel
fer á því að í beinu framhaldi af
þessum Ijóðum koma svo tvö einlæg-
lega gerð erfiljóð.
í kjölfarið á þessu kemur síðan
nokkuð langur Ijóðaflokkur sem
flytur rnyndir frá Indlandi, að því er
virðist úr ferð höfundar þangað.
Aðferðin, sem beitt er, felst í því að
bregða upp knapporðum skyndi-
myndum af því sem þar hefur borið
fyrir augu, allt þar til í lokin að beygt
er yfir í töluvert orðfleiri lýsingu á
ungum indverskum dreng. Tilgangur
höfundar hér má ætla að hafi verið
sá fyrst og fremst að flytja lýsingar á
stöðum og atburðum frá þessu fjar-
læga landi með því að bregða upp af
þeim einum saman skyndimyndum.
Það tekst þó ekki eins vel og skyldi,
því að áberandi skortur er þama á
samhengi, og gerir það verkið langt-
ífrá svo markvisst sem þyrfti að vera
ef það ætti að teljast verulega áhrifa-
mikil heild.
f síðasta þriðjungi bókarinnar
kennir aftur á móti talsvert fleiri
grasa. Þar eru meðal annars tvö vel
samin ljóð sem lýsa því hvernig
stúlka og piltur taka hvort í sínu lagi
út kynþroska sinn, ljóð með lýsingu
á því er Alfreð Flóki listmálari
dregur upp teikningu og vináttu-
kveðja til skáldsvstur höfundar,
Ragnhildar Pálu Ófeigsdóttur. Og
fleira er þar raunar, flest smágert og
viðkvæmt, en allt forvitnilegt.
Nína Björk Árnadóttir hefur nú
um nokkuð langt skeið staðið í
fremstu röð meðal hérlendra ljóð-
skálda. Hún hefur í áranna rás sent
frá sér býsna mikið af Ijóðum sem
hafa vakið áhuga. Ekki verður ann-
að séð en að með þessari bók haldi
hún áfram á rökréttan hátt á svipuð-
um brautum og fyrr. Sterkasti hluti
bókarinnar er þó án efa fyrsti þriðj-
ungurinn, sá þar sem hún hefur
safnað saman hinum opinskáu til-
finningaljóðum sínum. -esig