Tíminn - 29.12.1988, Blaðsíða 9

Tíminn 9
Fimmtudagur 29. desember 1988
VETTVANGUR
lll'
Rúnar Armann Arthúrsson:
Heimaslátrun og hag-
kerfi undirdjúpanna
Segja má að einskær forvitni hafi rekið mig á fund Krulla
hárskera í Kambi sem ég frétti fyrir tilviljun að væri tekinn
til starfa í nágrannasveit minni. Ekki svo að skilja að Krulii
sé raunverulegur hárskeri, - hann er fjárbóndi sem lenti í
kröggum og neyddist til að selja Framleiðnisjóði allan
fullvirðisrétt sinn, eftir að hann byggði sér nýtt fjárhús, eitt
það stærsta og fullkomnasta í sýslunni. Andvirðið, þrjár
milljónir króna, hrökk þó ekki til að slétta út þær skuldir
sem stofnað var til af óhóflegri bjartsýni, - sumir segja
barnalegri trú á velvilja stjórnvalda í garð þeirra sem reyna
að bjarga sér af dugnaði og framsýni. Nú á Krulli aðeins
eftir nokkrar rollur og ekki segir hann borga sig að fara
með lömb í sláturhús, - hann slátrar þeim einfaldlega
sjálfur til heimabrúks.
Áður en Krulli í Kambi sá af
leyfi sínu til að stunda fjárbúskap
var hann annálaður rúningsmeist-
ari og eftirsóttur sem slíkur. Pegar
nýbyggt fjárhúsið stóð allt í einu
svo gott sem autt, einangrað eftir
ströngustu formúlum ullarræktar-
sérfræðinga, hver gat þá láð Krulla
þó hann kæmi sér upp aðstöðu í
öðrum enda þess til að stunda
heimullega aukabúgrein.
Krulla skortir nefnilega lög-
vernduð réttindi til hárskurðar á
fólki, hann má hvorki kalla sig
rakara né hárskurðarmeistara, en
segist vera hæstánægður með að
kalla sig rúningsmann eða leiðbein-
anda, því ekki má hann nefna sig
kennara, þótt Gíslunn tengdadótt-
ir Gunnólfs á Fögruströnd hafi
verið honum til aðstoðar' í sumar
og nánast í læri hjá honum.
Sagði ég læri? Eiginlega voru
það dilkalæri, sem Krulla
áskotnuðust, sem urðu til þess að
ég settist niður og punktaði hjá
mér eftirfarandi frásögn um það
sem ég hef fyrir satt um hagkerfi
undirdjúpanna í íslensku bænda-
samfélagi.
Þegar ég mætti á Rakarastofu
Krulla var enginn annar en Gunn-
ólfur á Fögruströnd í stólnum hjá
honum. Ég varð því að fá mér sæti
stundarkorn og bíða þess að röðin
kæmi að mér. Krulli var að ljúka
við að tína permanentrúllur úr
höfðinu á stórbóndanum þegar mig
bar að, klippti svo karlinn eftir
kúnstarinnar reglum og blés að
lokum á honum hrokkið faxið með
forláta hárblásara sem tengdur er
við nýju haugsuguna sem hann
keypti í vor leið. Auðvitað tók
þetta allt sinn tíma og á meðan
þóttist ég vera að glugga í Búnaðar-
ritið Frey og Tímann, þótt auðvit-
að legði maður eyru við samræðum
þessara merku heiðursbænda, að
hætti sannra rannsóknarblaða-
manna:
- Gengur ekki allt vel með bú-
skapinn, Gunnsi minn? sagði
Krulli og mundaði fjárklippurnar
eftir að hárrúllurnar voru allar
komnar í bala á gólfínu.
- Ojæja, sagði Gunnólfur á
Fögruströnd, læt ég það vera, þetta
dankast einhvern veginn. Verst
hvað allt er miklu tímafrekara með
breyttum búskaparháttum.
- Hvemig má það vera með
þessár fínu vélar sem þið eigið til
allra hluta á Fögruströnd?
- Það er ekki það. Ekki veit ég
hvernig færi ef ekki væru vélarnar,
en þær eru dýrar og dýrt ef þær
bila. Nei, það er allt útstáelsið í
kringum þessa nýju landbúnaðar-
stefnu. Núna þarf maður að fara
svo mikið um, rófurnar og kart-
öflurnar selja sig ekki sjálfar, að
ekki sé talað um ketið af því fé sem
ekki fer í sláturhús og enginn má
vita af. Og það fer mikill tími í að
spjalla og drekka kaffi. Síðan er
maður í standandi vandræðum
með að koma ketinu fyrir, hólfið í
Sláturhúsinu löngu orðið stútfullt
og báðar fimmhundruð lítra frysti-
kisturnar heima.
- Hvað lógaðirðu miklu á sunnu-
daginn, Gunnsi minn?
- Það voru nítján haustlömb og
tólf gemlingar. Annars kem ég
ekki nálægt þessu, mér hefur alltaf
leiðst að drepa skepnur. Maður
neyðist til að stóla á aðkeypt vinnu-
afl þegar slátrað er heima.
- Varla borgar það sig? Þú gætir
þá alveg eins látið Sláturhúsið sjá
um þetta...
- Ertu frá þér maður? Það er
ekki svo lítið sem þeir taka fyrir að
slátra því sem heimilisfólkinu er
ætlað að éta, þegar maður er búinn
að fylla kvótann.
- Töluverðan mannskap hefur
þurft til að létta undir með ykkur
á blóðvellinum á Fögruströnd.
Eitthvað hefurðu mátt borga fólk-
inu?
- Njaaá, Gíslunn tengdadóttir
fékk auðvitað tvo skrokka og Ög-
mundur faðir hennar annað eins.
Hann er alveg príma fláningsmað-
ur, Ögmundur, það segja þeir í
Sláturhúsinu. Nú, svo fékk ég
Magnús í Bæli til að drepa fyrir
mig. Hann hefur svo mikið gaman
af þessu strákurinn. Verst að það
þýðir ekkert að bjóða honum ket,
hann á svo mikið af því sjálfur,
allar gerðir. Blessaður vertu, hann
á eftir að verða stórbóndi hann
Maggi litli í Bæli. - Því miður
kláraðist allur landinn hjá mér í
Búnaðarfélagsferðinni í haust,
annars hefði ég borgað honum
með landa. Þú getur bölvað þér
upp á það, Krulli. Það er heldur
ekkert smáslot sem hann er að
byggja strákurinn, og kominn á
nýjan bíl.
- Hvertiig gastu þá gert upp við
Magnús, úr því hann vildi ekki
neitt með kjötið hafa og þú áttir
engan landa?
- Ég fór eina dagstund í hand-
lang með smiðunum við nýja húsið.
Magga litla veitir ekkert af mann-
skap við bygginguna. Þeir fá borg-
að í eintómu keti smiðirnir, og
þykir víst gott, enda ekkert gefið
upp. Það er lítið um að vera hjá
þeim í þessari kreppu sem sögð er
ganga yfir og auðvelt að gera góða
samninga. Húsið verður tilbúið
fyrir jól, maður lifandi.
- Én hvernig fer Magnús að því
að borga af bílnum sem hann var
að kaupa? Ég frétti að hann hefði
klárað haustinnleggið í Kaupfélag-
inu upp í útborgunina?
- Það er nú hægurinn. Þeir í
stjórnarráðinu sjá fyrir því. Hann
á ekki eftir að borga nema tæpar
tvö hundruð þúsund krónur og
Sædís komin ,á steypirinn. Það
kemur allt heim og saman.
Það small í klippunum sem höm-
uðust og gripu í tómt í lausu lofti
og andlitið á Krulla varð eitt spurn-
ingarmerki.
Fyrri hluti
- Hvernig getur það komið heim
og saman?
En Gunnólfur á Fögruströnd hló
bara svo spikið hristist. Hann svar-
aði með hrifningu í rómnum:
- Nú skilurðu það ekki, maður?
Þegar Sædís hefur eignast krakk-
ann fær Magnús barnsburðarorlof-
ið greitt, fjörutíu þúsund krónur á
mánuði í fimm mánuði. Það gerir
tvö hundruð þúsund í allt. Klárir
peningar til að mæta afborgunum
af restinni af bílnum. Svo má alltaf
gera Sædísi ólétta aftur. Magnús
gæti meira að segja útvegað henni
vinnukonu, borgað henni í keti og
gert hana ólétta líka. Það er enginn
vandi að vera bóndi í dag ef menn
eru ungir og hraustir og kunna á
kerfið.
Rúningsmeistarinn kinkaði
kolli, en var samt á svipinn eins og
hann ætti erfitt með að átta sig á
því hvernig menn gætu yfirleitt
kunnað á einhver ólukkans kerfi.
Hann leiddi því talið að öðru.
- Hvað gerðirðu eiginlega við
allt innvolsið? Varla hefurðu haft
undan að grafa garnirnar áður en
hundarnir komust í ósköpin, eins
og gerðist hjá mér í haust.
- Nei, biddu fyrir þér. Ég kom
öllum úrgangi fyrir í tómum áburð-
arpokum og fékk hann Runka á
ruslabílnum síðan til að taka þá
fyrir mig.
- Núúú? Hvernig gastu fengið
hann til þess? Krulli var standandi
forviða. Ég hélt að honum væri
harðbannað að flytja sláturúrgang
á haugana.
- Do do, bannað og bannað. Ég
þurfti að mýkja karlinn aðeins upp
fyrst. Runki er sólginn í sviðalapp-
ir. Ég gaukaði að honum nokkrum
stykkjum. Það þurfti ekki meira.
Sviðalappir mega heita bannvara
og illmögulegt fyrir sælkera eins og
Runka að nálgast slíkan munað.
- Það hlýtur að hafa verið
óhemju vinna að hluta niður alla
þessa skrokka, sagði Krulli um leið
og hann setti hárblásarann í gang.
Hvernig fórstu eiginlega að? Ekki
hefur það gengið það hjálparlaust?
- Maður var ekki í neinum vand-
ræðum með það, sagði stórbónd-
inn. Hann Jason á Kvíabóli keypti
stærðar rafmagns-bandsög á upp-
boði austur í Vík í fyrra, svona
ekta ketsög sem var notuð í Slátur-
húsinu þar. Hann fékk hana fyrir
lítið og hefur hagnast vel á að
leigja hana góðkunningjum. Þetta
má auðvitað ekki fara hátt.
- Var ekki erfitt að flytja sögina
á milli?
- Nei, það var ekki svo erfitt.
Beggi litli sonur sótti hana með
mér á traktor með ámoksturstækj-
um. Það lyftir þessu enginn maður.
Og þó hann sé vel að manni, hann
Beggi litli minn, þá tekur hann
ekki heila bandsög á bakið, enda
mundi hún Gíslunn hans aldrei
leyfa það.
- Hvað tók Jason í leigu fyrir
sögina? Varla hefur hann viljað
kjöt fyrir viðvikið, stórgripabónd-
inn sjálfur?
Nei, en það var lítilræði sem ég
þurfti að gera fyrir hann í staðinn.
Gamli reykkofinn stendur alltaf
fyrir sínu. Ég tók að mér að reykja
fyrir hann nokkur hrossabjúgu og
fáeinar nautatungur sem ekki þýðir
að biðja fyrir í Sláturhúsinu. Þeir
þykjast ekki mega taka við neinu
af gripum sem slátrað er annars
staðar.
- Ekki er það illa sloppið. Sögin
hefur líka sparað þér mikinn tíma
og útgjöld, sagði Krulli um leið og
hann lét blásarann aftur á sinn stað.
- Það fer nú eftir hvemig á það
er litið, sagði Gunnólfur á Fögru-
strönd íbygginn. Það fór heill dag-
ur í að sækja sögina. Við Jason
höfðum um margt að spjalla eins
og endranær. Beggi litli stillti fyrir
hann jeppann á meðan. Hann fær
borgað í nautatungu þegar ég hef
lokið við reykinguna. Þær þykja
herramannsmatur þessar nauta-
tungur. Jason selur þær grimmt
einhverri restaurasjón í Reykja-
vík. Nú, svo fór annar dagur í að
skila söginni. - Það er eins og ég
segi, allt er orðið margfalt tíma-
frekara í búskapnum. En neyðin
kennir nöktum og fátt skortir
mann. - Ég kem svo til þín á
morgun með hana Laugu mína og
fæ þig til að snurfusa hana aðeins.
Sem Gunnólfur á Fögruströnd
hafði þetta mælt svipti Krulli í
Kambi af honum brekáninu sem
breitt var yfir herðar stórbóndans
og dustaði af jakkanum með göml-
um strákústi sem vantaði á skaftið.
Gunnólfur reis síðan upp og rétti
honum plastpoka sem legið hafði
undir stól við hliðina á þeim sem
ég sat á. Ég grúfði mig niður í
Tímann og lét sem ég tæki ekki
eftir neinu.
- Þá erum við kvittir, sagði
Gunnólfur stórbóndi á Fögru-
strönd. Má ekki bjóða þér í nefið?
Síðan bauð hann mér líka í nefið
á meðan Krulli tók tvö stærðar
kjötlæri upp úr pokanum og leit á
með velþóknun, áður en hann
stakk þeim aftur niður og setti
pokann í frystikistu í einu horninu.
Ég sá ekki betur en kistan sú væri
nærri full.
Þarnæst bauð Krulli mér að
setjast í stólinn hjá sér. Á meðan
hann hafði æfðar hendur í hári
mínu ræddum við með nokkrum
alvöruþunga um það þjóðfélag sem
bannar bændum að framleiða eins
og þeir bæði geta og vilja, - neyðir
þá til að stunda sjálfsþurftarbúskap
og vöruskipti, í blóra við öll þau
ágætu kerfi sem fundin hafa verið
upp í Bændahöllinni í Reykjavík.
- Sjáðu mig til dæmis, sagði
Krulli. Ég á ennþá fáeinar skjátur
utan við kvóta og það má segja að
ég verði allt árið að éta lambapísl-
imar sem ég slátraði í haust, ásamt
þessu lítilræði sem ég hef tekið við
fyrir að gera mönnum smágreiða,
- um Ieið má til sanns vegar færa
að ég bragði varla nokkurn tíma
lambakjöt.
- Hvernig getur það verið? Ann-
að hvort éturðu lömbin eða ekki,
sagði ég.
- Nei, sjáðu til ljúfurinn, sagði
Krulli, ég gerði samning við frænda
minn sem er stöndugur útvegsmað-
ur suður með sjó. Hann tekur við
öllu því lambakjöti sem ég get
útvegað honum. I staðinn sendir
hann mér fyrsta flokks saltfisk.
Það kjöt sem hann fær frá mér
kemst hvergi á skýrslur og sama
má segja um fiskinn. Hann er allur
veiddur utan við heimildir.