Tíminn - 10.03.1989, Blaðsíða 9

Föstudagur 10. mars 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
Bragi Gunnlaugsson:
Héraðsskógur
1—11 ir\ n rr\m r 0A0 hrvillnro A
Hugarórar eða heillaráð
„Flúinn er dvergur, dáin hamratröll,
dauft er í sveitum, hnípin þjóð í vanda."
Svo kvað Jónas forðum í Gunnarshólma er hann leit yfir
eyðisanda Rangárvallasýslu „þar sem áður akrar huldu
völl“. Það má með sanni segja að nú sé dauft í sveitum
þessa lands og hnípið fólk í vanda, það sem þar er enn. Svo
er og víða á landsbyggðinni þó í þéttbýli sé. Atvinnumál
sveitanna eru í rúst. Samdráttur, sölutregða á afurðum og
slök lífskjör í hefðbundnum búgreinum á undanförnum
árum hafa leitt af sér byggðaeyðingu og eyðilagt það litla
sem eftir var af trú unga fólksins á framtíðina við
sveitabúskap. Það forðar sér því burt hver sem betur getur
og lái því hver sem vill. Eldra fóikið heldur sjó á
sveitabæjunum meðan heilsan endist - það á engra kosta
völ - þar eru allar þess eignir bundnar í verðlausum jörðum
- það getur hvorki verið né farið. Það er því dæmt til að
lifa á átthagatryggð og nægjusemi þar til elliheimilið og
endalokin taka við því. Hinar svokölluðu nýbúgreinar,
fiskeldi og loðdýrabúskapur, sem áttu að bjarga byggð og
atvinnu til sveita hafa ekki reynst þess megnugar.
Nytjaskógar
Sú nýbúgrein sem lítt hefur borið
á góma í öllu umtali undanfarinna
ára um nýjar búgreinar og atvinnu-
uppbyggingu í sveitum er nytja-
skógrækt - timburskógrækt.
Fram undir þetta hafa þeir, sem
á slíkt hafa minnst, verið álitnir
stórskrítnir eða létt ruglaðir. Síð-
ustu 5-10 árin hafa þó augu manna
opnast meir og meir fyrir því að
nytjaskógrækt hér á Héraði er
hvorki hugarórar eða draumórar -
hún er raunhæfur möguleiki,
heillaráð, sem lyft gæti Fljótsdals-
héraði upp úr þeirri vök sem það
verst nú í, í atvinnu- ogbyggðalegu
tilliti.
Við stöndum nú á þeim tíma-
mótum að riðan e;r langt komin að
útrýma öllum okkar fjárstofni og
mun trúlega ljúka því á nasstu
árum. Nær fjárlaust er austan Lag-
arfljóts frá Héraðsflóa að
Fljótsdal, að Skriðdal undanskild-
um. Meir en helmingur Tungufjár
er fallinn. I Felium og Fljótsdal
fellur hver bærinn á fætúr öðrum.
Trúlega verður að farga öllu fé í
þessum hreppum innan tíðar. Að
afloknu 2-3ja ára fjárleysi horfa
margir bændur til þess með ugg í
brjósti að taka fé aftur, af mörgum
ástæðum, og gera það ekki í þeim
mæli sem var, séu aðrir atvinnu-
möguleikar fyrir hendi. Pví er nú
lag, til búháttabreytinga í lágsveit-
um Fljótsdalshéraðs úr sauðfé í
nytjaskóg. Lag sem stendur en
varir ekki lengi og kemur ekki
aftur í náinni framtíð. Ég tel að við
bændur í framangreindum sveitum
eigum að taka þessu lagi tveim
höndum og sameinast um að taka
lönd okkar í meira eða minna mæli
undir ræktun nytjaskóga, sem í
fyllingu tímans mundi klæða Hérað
milli fjalla, svo sem áður var, upp
í 2-300 m hæð yfir sjó.
Skilyrði fyrir því að það megi
gerast er:
1. Pólitískur vilji.
2. Verðtrygg árleg opinber fjár-
mögnun næstu 20-25 ár a.m.k.
sem kosti allar framkvæmdir.
3. Órofa samstaða allra bænda og
jarðeigenda á Héraði.
Félag stofnað
Þann 3. maí 1988 var stofnað
Félag skógarbænda á Héraði.
Stofnendur eru nú um 60-70 bænd-
ur og aðrir jarðeigendur. Stjórn
félagsins, sem þá var kosin, hefur
síðan unnið markvisst að þessu
máli bæði heima fyrir og við stjórn-
völd hver svo sem niðurstaðan
verður. 1 framhaldi af ályktun
Alþingis um eflingu skógræktar á
Fljótsdalshéraði frá sl. vori skipaði
fyrrverandi landbúnaðarráðherra
nefnd sem hefur starfað og skilað
áfangaskýrslu.
Stjórnin hefur safnað landlof-
orðum frá jarðeigendum sem hafa
boðið fram rúml. 14 þúsund ha
lands undir skóg og meira er í
vændum.
Þá eru bændur tilbúnir að láta af
hcndi 2000 ærgildi í sauðfé ef á
móti kemur tilsvarandi vinna við
skóg. Unnið er að grunn- og gróð-
urkortagerð á vegum opinberra
stofnana og R.A.L.A. Stjórnin
hefur lagt hugmyndir sínar um
drög að reglugerð um Héraðsskóg
fyrir núverandi landbúnaðarráð-
herra. Þessar hugmyndir hníga að
ræktun nytjaskóga á 20 þús. ha á
næstu 20 árum eða ca. 1000 ha á
ári. (Hallormsstaðarskógur er 7-
800 ha). Áætlaður kostnaður sl.
vor var ca. 100 þús. kr. pr./ha. Því
þarf unr 2 milljarða króna á 20
árum. Það er sama upphæð og
stofnkostnaður Loðdýraræktarinn-
ar er í dag. Við leggjum til að
fjármögnun fáist:
a) við samdrátt í sauðfé með
spöruðum útflutningsbótum.
b) úr Framleiðnisjóði.
c) úr Stofnlánadeild.
d) úr Byggðasjóði.
e) úr ríkissjóði ef þurfa þykir.
Rökin fyrir
nytjaskógrækt
En hvaða vit er í að leggja 100
milljónir á ári í 20 ár í hríslubúskap
á Héraði? spyr nó eflaust einhver.
Ég spyr á móti: Hvaða vit er í að
borga útlendingum þessa peninga
fyrir að éta kjötið okkar?
Þar koma þeir aldrei (slandi eða
bornum og óbornum kynslóðum
að gagni, sem þeir gera i nytja-
skógi. Helstu rök mín fyrir að
nytjaskógrækt á Héraði sé heilla-
ráð eru þessi:
1. 100 millj. kr. árlegt framlag til
nytjaskógræktar hér á Héraði
myndi veita a.m.k. 100 ársat-
vinnutækifæri í ýmiss konar
þjónustu við skógarstarfsmenn
og þeirra fólk. Ef við reiknum
með 4ra manna vísitölufjöl-
skyldu á hvert atv.tækifæri væru
það 1000 manns sem hefðu
lífsframfæri sitt afskógræktinni.
Atvinnuöryggi væri fengið og
jörðin hætti að skríða undan
fótunr okkar í þeim efnum.
2. Eftir ca. 16-20 ár þarf að grisja
nýmerkur séu settar 4 þús.
plöntur á ha. Grisjunin mun
skila tekjum upp í kostnað.
Grisjun og hirðing þess skóg-
lendis sem fyrir er á Héraði er
nauðsynleg og mun geta skilað
einhverjum tekjum.
3. Skógrækt ríkisins á Hallorms-
stað hefur sannað svo ekki verð-
ur um villst að ræktun lerki-
skóga á Héraði er raunhæfur
kostur þegar til lengri tíma er
litið. Gróðursetning Guttorms-
lundar árið 1938 var upphaí
þessa ævintýris. Framhaldið var
frekari lerkiræktun í Hallorms-
staðarskógi svo og nýmarka í
Fljótsdal og í löndum Freys-
hóla, Mjóaness og Strandar á
Völlunr.
Að sögn Jóns Loftssonar,
skógarvarðar á Hallormsstað,
er viðarvöxtur í Guttormslundi
7 rúmmetrar á ha. að meðaltali,
á ári, í 50 ár. Þar standa nú 350
rúmmetrar viðar á ha, sem er
um 7 milljóna kr. virði miðað
við verð á lélegri furu. Meðal
ársvöxtur viðar á ha. í Noregi er
5 rúmmetrar. Viðarvöxtur í ný-
mörkum virðist ekki lakari en í
Guttormslundi. Þar eru 15-16
ára tré um 4 m á hæð.
Samkvæmt útreikningum
bankastarfsmanns sem ég lét
reikna út fyrir mig vexti og
verðtryggingu af 100 þús. kr.
miðað við kjör ársins 1988 væru
þær orðnar að 6,2 milljónum
eftir 50 ár. Að geyma fé í skógi
virðist því betra en í banka.
4. Hallurmsstaður er í dag mesta
stórbýli á íslandi. Þessi jörð,
sem mundi veita ca. 1,5 atvinnu-
tækifæri, cf búið væri á henni
vísitöluhúi með sauðfé, veitir í
dag, að sögn Jóns Loftssonar,
20 atvinnutækifæri, sem
skógurinn borgar með afurðum
sínum að undanskilinni 1,5
millj. kr. sem ríkið vcitir þangað
af 80 m. kr. fjárveitingu til
skógræktar í landinu í heild.
Auk þess segir Jón að skóginn
vanti 20 atvinnutækifæri til þess
að hirðingu skógarins sé
fullnægt.
5. Fljótsdalshérað, einkum fyrir
ofan Eiða, er tvímælalaust einn
besti bletturinn á landinu, ef
ekki sá allra besti, til skógrækt-
ar. Hér hafa staðið stórskógar
fyrrum, það sannar sagan, og
menjar um þá. Ekki er lengra
síðan en 1799 að 2 kvígur gengu
út í Meðalnesskógi í Fellum og
komu aldrei í hús. Þar sést nú
ekki planta. Veðursæld á Hér-
aði, einkum Upphéraði, er
meiri en víðast annars staðar á
landinu. Umgirtirháum fjöllum
á alla vegu, nema mót norðri,
og fjarlægð frá sjó veldur því að
á Héraði komumst við næst
meginlandsveðráttu á þessu ey-
landi. Hitatopparnirhérásumr-
um eru óviðjafnanlegir. Því vex
skógurinn svo vel sem raun ber
vitni. Nytjaskógrækt á að hefja
á þeim stöðum þar sem víst er
að hún heppnast, því af mistök-
um missa menn oft kjarkinn.
Því á að byrja hana hér á
Héraði og það strax. Ef aldrei
er byrjað þá skeður ekkert - ef
byrjað er nú þá gcta staðið hér
7 millj. rúmmetrar af timbri á
20 þús. hekturuin eftir 50-70
ár. Hvers virði eru þeir? E.t.v.
eiga íslendingar eftir að verða
sjálfum sér nógir um timbur-
framleiðslu?
6. í skjóli viðarins verðuröllönnur
ræktun auðveldari, s.s. gras-
rækt, kornrækt og hverskonar
matjurtarækt. Innlendur ferða-
mannastraumur mun aukast
hingað. Ársmeðalhiti mun auk-
ast um allt að 2 gráður að því er
vísir menn segja mér.
7. Verði markaðsmöguleikar og
þörf fyrir aukna lambakjöts-
framleiðslu síðar er allt í lagi að
beita fé í skóginn á sumrum
þegar trén hafa náð um 2ja m
hæð. Skógarbotninn er talinn
álíka kjarngóður og Möðru-
dalsafrétt og nauðsynlegt talið
að beita hann.
8. Með ræktun Héraðsskóga væru
atvinnumál á Héraði, og e.t.v.
á Austurlandi öllu, leyst til
frambúðar. Það myndi birta
yfir byggðum og menningin yxi
í lundum nýrra skóga. íslenskur
Guðbrandsdalur yrði á Austur-
landi er fram liðu stundir.
Ýmis fleiri rök fyrir því að
ræktun Héraðsskóga sé heillaráð
mætti til tína en ég læt þetta nægja
að sinni.
Góðir íslendingar, sameinumst
allir um að fegra og græða landið,
auka gæði þess og nytsemi.
Heijum nytjaskógrækt á Héraði
nú í vor, því að hika er sama og
tapa.
Setbergi á
bóndadag 1989
Bragi Gunnlaugsson.
Páll Sigurjónsson:
ER ULLIN GULL?
Þann 17. febrúar síðastliðinn
barst mér í hendur 1. tbl. 3.
árgangs Bændablaðsins.
Ég mun ekki ræða efni þess, að
öðru leyti en því að á baksíðu þess
er (auglýsing, frétt eða áminning)
til bænda frá Álafossi hf. undir
yfirskriftinni Meira fyrir ullina.
Satt best að segja þóttu mér
það orð í tíma töluð. Bæði vegna
þess að ullarverð a.m.k. á ull af fé,
sem rúið er á hefðbundnum tíma,
er svo lágt að ekki svarar kostnaði
að hirða ullina, nema vegna þess
að fénu sjálfu er nauðsyn á að
losna við hana.
Og þá ekki síður hitt, að manni
fannst nú sem ull vetrarrúin, lögð
inn í júní byrjun, ógreidd langt
fram í febrúar væri síður en svo
hvatning til þeirra bænda, sem
fyrir þessu lentu, að sýna ullinni
meiri umhirðu.
Nú hefði mátt ætla að þeir
bændur, sem fyrir þessu urðu
fengju ullina grcidda á því verð-
gildi. sem hún var skráð á á
innleggstíma. En því fer víðsfjarri.
Ekki nóg með að brotin
séu lög á bændum
með ákvörðun Álafoss
og ullarmóttakenda um
að greiða ekki ullina
fyrr en tveimur mánuð-
um eftir að bóndinn
lætur hana af hendi.
Ekki nóg með að brotin séu lög
á bændum með ákvörðun Álafoss
og ullarmóttakenda um að greiða
ekki ullina fyrr en tveimur mánuð-
um eftir að bóndinn lætur hana af
hendi; lög um sölu framleiðslu og
dreifingu á búvörum, heldur hitt
að ullin er beinlínis greidd á undir-
verði, þ.e. raunverði vörunnar er
ekki skilað.
Ég hirði ekki hér að reikna út
hvað stóran hluta verðsins vantar.
Enda getur hver einstaklingur gert
það með því að skoða vaxtadæmið.
En með þeim kröfum, sem gerðar
hafa verið og eru gerðar um ávöxt-
un sparifjár. ntá fara nærri um það
mál.
Ég vil vekja á því athygli, að
önnur eins framkvæmd og á sér
stað í ullarmálum, er nokkuð, sem
bændur geta ekki, hvorki sem stétt
né einstaklingar, þolað. Þess vegna
má með sanni segja að nokkur
hótfyndni felist í tilvitnaðri grein í
Bændablaðinu, þar sem réttilega
er lýst og sagt frá þýðingu, umhirðu
og aðbúnaði fjárins, auk frágangs
ullar. Gallinn er bara sá að þar sem
t.d. er óeinangruð fjárhjús, jafnvel
kjallaralaus er ljóst að ullarverðið,
bæði eins og það er, að maður tali
nú ckki um þegar greiðslur og skil
ullarverðsins eru með þeim hætti,
sem sannanlega hefur verið nú,
má ljóst vera að vaxtagreiðslur af
lagfæringum fjárhúsa yrðu seint
uppbornar af ullarauðnum.
Þessar línur eru ekki skrifaðar
vegna þess að ég efist um þrönga
stöðu ullariðnaðarins. Heldur
vegna þess að forráðamenn
vinnslustöðva, í þessu tilfelli Ála-
foss hf., verða að gera sér ljóst, að
bændur í þeirri stöðu sem þeir cru
hafa ekki bolmagn til að bera uppi
vinnsluna.
Annar hlutur er sá að með
minnkandi markaði fyrir kindakjöt
þrengist möguleiki ullariðnaðarins
á innlendu hráefni. M.a. vegna
þess að í sama hlutfalli hlýtur
fullorðnu fé að fækka. Jafnvel væri
rökrétt að álíta, að með fækkandi
fé ykist fallþungi dilka, sem þýðir
þá enn færri fullorðnar kindur. í
þeirri stöðu hljóta nienn að horfa
til betri nýtingar'ullarinnar og að
því leyti er áminningin í Bænda-
blaðið þörf.
Ég vil koma aftur að því sem er
í raun ástæða þessarar greinar
minnar, cn það er sú sannfæring
mín, að skil og gæði ullar verði
ekki bætt nema með því að breyta
um vinnubrögð við ullarmóttöku
og greiðslu fyrir hráefnið. Því það
er fullvíst, að t.d. bóndi, er sendir
vöruna frá sér í júlí og sér loks
flokkun, greiðslur og endanlega
vikt í febrúarmánuði árið eftir,
liefur enga möguleika á að sjá hvað
til úrbóta þarf aðgera. Gætijafnvel
haldið flokkun svo bága vegna
þess, að ullin hefði skemmst í
geymslum hjá vinnslustöðinni.
Auk þess er öll trú á ávinningi
umhirðunnar löngu rokin út í veð-
ur og vind.
En sá hluti, sem ekki er greiddur
af afurðaverðinu er skattur. Skatt-
ur á þá bændur, sem greiðslusveltir
eru.Ullariðnaðinum til framdrátt-
ar?
í lokin má spyrja, hvort svona sé
réttlætinu fullnægt.
Galtalæk 25. febrúar 1989
Páll Sigurjónsson.