Tíminn - 10.03.1989, Síða 14

14 Tíminn
Föstudagur 10. mars 1989
Illllllllllllllllllllllll! AÐ UTAN II llllllllllllllllllllllllll! lllllllllllllllllllllllllll! llllllllllllllllllllll lllllllllllllllll Illlllll llllllllllllllllll 1111111111111 llllllllllllllllllll lllllllllll

Tíundi hver köttur hefur eyðni:
Kattaeyðnivírusinn getur
ekki borist til manna
Kettir þjást líka af veikluðu ónæmiskerfi, tíundi hver
þeirra hefur eyðni segir í nýútkomnu tímariti „Deutscher
Forschungsdienst“. En það er ekki sama veiran sem leysir
sjúkdóminn úr læðingi í mönnum og köttum. Hins vegar
eiga þessar tvær veirur margt sameiginlegt. Það má jafnvel
nota smitaða eða veika ketti sem tilraunadýr við rannsóknir
á eyðni. Samkvæmt nýjustu rannsóknaniðurstöðum getur
kattaeyðnivírusinn ekki borist til manna.
Ar síðan kattaeyðniveir-
an fannst - en er senni-
lega mörg þúsund ára
Þó að ckki sé nema ár liðið síðan
kattaveiran fannst er Dr. Marian
C. Horzinek, dýralæknir og veiru-
fræðingur við dýralæknaskólann í
Hannover þcirrar skoðunar að hún
gæti auðveldlega verið mörg þús-
und ára gömul og hafi verið út-
brcidd lcngi. Hins vcgar uppgötv-
aðist hún aðeinsvegnaþeirrabættu
sjúkdómsgreiningaraðferða sem
rannsóknir vegna cyðni hafa leitt
af sér. Horzinek flutti fyrirlestur
um rannsóknir sínar á 34. þingi
Félags þýskra dýralækna fyrir sér-
fræðingahóp innan félagsins um
smávaxin dýr, sem cinbeitir sér að
köttum.
Það er afar líklegt að þcssi
uppgötvun sé mjög mikilvæg i
sambandi við rannsóknir á eyðni í
mönnum. Enn sem komið er hefur
aðeins tekist að sýkja eina tegund
apa af ónæmisveiklun. Þess vegna
hefur verið ógerlegt að gera til-
raunir með lyf á miklum fjölda
dýra. Apar eru of fágætir og of
dýrir til að nota í tilraunaskyni.
Hins vegar er auðvelt að smita
ketti. Horzinek segir að ekki sé
þörf annars en „veirunnar og ann-
ars þáttar". Þar á hann við það
atriði, sem veldur því að smitun
leiðir til sjúkdóms bæði í manni og
dýri og þaö atriði hefur cnn ekki
fundist.
Rannsóknir á köttum
gefa vísbendingar
Við athuganir á köttum t.d. má
fylgjast meö á hvaða hraða og
undir hvaða kringumstæðum veir-
an breiðist út. Það mágera tilraunir
með bóluefni eða lyf á köttum áður
en þau eru notuð á fólki. Rann-
sóknir á dýrum hafa að þessu
leytinu náð lengra en lcitin að
lyfjum fyrir menn. Þaöer mögulegt
að bæla niður eyðnisjúkdóminn í
smituðum dýrum með því að nota
ákveðin efni. Þctta gildir auðvitað
aðeins á meðan dýrunum eru gefin
þessi efni.
Miðað við gang cyðni í köttum
dregur Marian Horzinek þá álykt-
un að veiran sem valdi sjúkdómn-
um hljóti að vera orðin býsna
gömul. Hún eflist hægt og sígandi
og er langt í frá að það sé sjálfsagt
að hún leiði til dauða. Þannig
kemst dýralæknirinn að þeirri
niðurstöðu að gestgjafinn og veiran
aðlagist hvort öðru og að veiran
drepi ekki fórnarlamb sitt í skynd-
ingu. „Dauður gestgjafi er slæmur
gestgjafi". Hins vegar tekur þróun-
in til slíkraraðlögunar langan tíma.
Engin hætta á að
gælukettir smiti
húsbændur sina
Nýjustu rannsóknaniðurstöður
sýna að menn sem hafa ketti sem
gæludýr þurfa ekki að óttast að
þeir smitist af sjúkdómnum frá
köttunum. Jafnvel hjá fólki sem
hefur búið með sjúkum köttum
árum saman hefureyðnipróf reynst
neikvætt. Á rannsóknarstofum
margfaldast veiran í kattarfrum-
Sennilega er kattaeyðniveiran
mörg þúsund ára gömul, en útilok-
að er að hún berist til manna, er
samdóma álit þýskra dýralækna.
um, en ekki í mannlegum frumum.
Og mannlegt ónæmisvarnarkerfi
bregst alls ekki við kattaveirunni,
sem er merki þess að kattaveiran
hafi engin áhrif á það.
Mesti áhættuhópurinn meðal
katta eru „saurlífisseggir", að því
er dr.Carsten Rosenhagen, yfir-
maður dýraspítalans í Bremen og
heiðursformaður Dýralæknafé-
lagsins segir. Þar á hann við fress-
ina sem lifa lausbeisluðu kynlífi og
eru nú oröið oftast geltir. Kettir
smita hver annan fyrst og fremst
með biti, sem er ekki óalgengt
fyrirbæri þegar fressirnir leita á
læðurnar.
Nú er til prófun til að gera á
dýrum sem eru grunuð um smit, og
sú prófun leiðir í Ijós staðfestingu
á hvort veiran, sem veldur sjúk-
dómnum, er til staðar. Mælt er
með þessari prófun ef ntargir kettir
eru santan og útlit er fyrir að
réttara væri að setja smitaða dýrið
í einangrun. Sú staðreynd að
streita og afmarkað rými ýta undir
að sjúkdómurinn berist á milli
dýra, að því er Horzinek segir.
hefur orðið augljós á stórum katta-
ræktarbúum. Á þeim hefur smitun
reynst 40% algengari en meðal
dýra sem lifa við venjulegar að-
stæður.
Mislinga- og hundafárs-
veiran líkar - en enginn
fær mislinga af hundi!
Fyrstu skýrslur um „feline im-
munodeficiency", sem er opinbert
nafn á sjúkdómnum, hafa komið af
stað miklu óöryggi meðal kattav-
ina. í því sambandi á sérlega
stóran þátt sú hugmynd að þannig
geti sjúkdónturinn borist til
manna. Niðurstaðan sem dýra-
læknarnir komust að á 34. þingi
sínu var einróma sú, að smit þarna
á milli komi ekki til greina. Rosen-
hagen undirstrikaði þessa fullyrð-
ingu með ákveðnu dæmi: hundafár
og mislingar stafa af mjög svipuð-
um veirum, en engum dytti nokkru
sinni í hug að hann ætti á hættu að
smitast af mislingum af veikum
hundi.
TÓNLIST
Jón Leifs á Háskólatónleikum
Hinn græni fingur kvenþjóðarinn-
ar hefur gert Háskólatónleika að
sívaxandi stofnun í tónlistarlífi
Reykjavíkur. Tónleikarnir eru
haldnir í hádeginu hvern miöviku-
dag í Norræna húsinu; hádegistón-
leikar voru teknir upp fyrir allmörg-
utn árum, og voru þá tnisvel sóttir og
sjaldan nema sæmilega, en með
tímanum hafa vinsældir þeirra aukist
svo mjög, að nú orðið er oftast nær
því fullt hús. Tónleikanefnd í vetur
skipa þær Árný E. Sveinbjarnardótt-
ir jarðefnafræðingur, Bryndís
Brandsdóttir jarðeðlisfræðingur,
Elín Guömundsdóttir efnafræðingur
og Júlíana Indriðadóttir stærðfræði-
nemi.
í fyrra fékk Guðrún Ólafsdóttir
landfræðingur, sent þá var í tónleika-
nefnd Háskólans. þá hugmynd að
halda sérstaka dagskrá um Jón Leifs
tónskáld í tilefni af níræðisafmæli
hans 4. maí 1989. Var sótt um
sérstaka fjárveitingu til Háskólaráðs
vegna þess arna, og veitti ráðið
rausnarlega til verkefnisins.
Laugardaginn 18. febrúar var dag-
skráin haldin f Norræna húsinu, og
sáu Myrkir músíkdagar 1989 um
framkvæmdina. Tónleikanefnd Há-
skólans sá hins vegar um fjárhags-
hliðina auk þess að leggja til hug-
ntyndina sjálfa. Var myndarlega að
verki staðið, því aðgangur var
ókeypis, og var dagskráin mjög vel
sótt. Hún skiptist í tvennt: fyrsl hélt
Hjálmar H. Ragnarsson tónskáld
fyrirlestur um tónmál Jóns Leifs,
síöan voru llutt nokkur verk eftir
skáldið: Kristinn Sigmundsson
söngvari og Jónas Ingimundarson
píanóleikari fluttu nokkur sönglög
eftir skáldið og hljóðfæraleikarar
spiluðu kvintett op. 50.
Hjálmar H. Ragnarsson, sem lauk
meistaraprófi frá Bandaríkjunum
nteö ritgerð um tónlist Jóns Leifs,
rekur ævifcril hans stuttlega í tón-
lcikaskrá:
Jón Leifs (1899-1968) hélt til
tónlistarnáms í Þýskalandi aðeins 17
ára og útskrifaðist í píanóleik frá
Landeskonservatorium í Leipzig
1921. Hann bjó í Þýskalandi allt til
ársins 1944. „Jón var því orðinn
hálffimnttugur þegar hann settist að
fyrir fullt og allt á íslandi. fullmótað-
ur listamaður sent hafði lilað tímana
tvenna á hinu stríðshrjáða megin-
landi. Á fslandi kvæntist hann eftir-
lifandi eiginkonu sinni, Þorbjörgu
Leifs, og eignuðust þau einn son.
Jón Leifs var fyrst og fremst
kunnur ntcðal íslensku þjóðarinnar
lyrir störf sín að félagsmálunt lista-
ntanna, enda var hann hér brautryðj-
andi á því sviði. Islendingar hafa
hins vegar að mestu forsmáð tón-
smíðar Jóns og telst það til undan-
Jón Leifs.
tekninga ef verk hans heyrast á
opinberum vettvangi. Mörg tón-
verka Jóns hafa aldrei verið flutt og
önnur aðeins einu sinni eða tvisvar.
Ástæður þessa eru eflaust ýmsar
en líklega kentur helst tvennt til.
Annars vegar má ætla, að tónsmíðar
Jóns hafi goldið fyrir það hve unt-
deild persóna hann varð fyrir störf
sín að félagsmálum listamanna. en
vegna smæðar samfélagsins hafa ís-
lendingar oft átt einkar erfitt með að
greina milli persónunnar, sem gerir
verkin. og verkanna sjálfra. Þá er
ljóst, að tónsmíðar Jóns féllu ekki
að þeim frekar íhaldssama smekk á
tónlist. sent var ríkjandi hér á landi
fyrr á árum. Til þess var tónlist Jóns
of óvenjuleg og áheyrendur áttu
erfitt með að setja hana í samhengi
við þá meginstrauma sent þá ríktu í
tónlist.
Það er hins vegar ýntislegt sem
bendir til þess að á síðustu árunt hafi
allskyns kreddufesta í tónlist verið á
hröðu undanhaldi og að virðing fyrir
utangarðslist sé heldur að aukast.
Þessi þróun og eins það, að ekki
ríkja neinar deilur um persónu Jóns,
hefur leitt til þess að áhúgi á tónlist
hans hefurstóraukist á síðustu árum,
og er þess vonandi ekki langt að bíða
að verk hans hljóti þá virðingu sem
þeim ber.“
Hjálntar skýrði fyrirlestur sinn
með því að varpa nótum og skýring-
um upp á vegg, og þeir Kristinn og
Jónas sungu nokkur tóndæmi. Alls
fluttu þeir átta lög, Þrjú erindi úr
Hávamálum op. 4, Tvö sönglög op.
14 a, Tvö sönglög op. 23 og Torrck
op. 33a (úr Sonartorreki Egils
Skallagrímssonar). Þetta er ntjög
mikilúðleg og karlmannleg tónlist,
enda sagði Hjálmar frá því, að
útlendingar hefðu eitt sinn spurt Jón
Leifs hvernig þeir ættu að „komast
inn í“ tónlist hans. Jón svaraði á þá
leið. að fyrst þyrftu þeir að lesa
íslendingasögurnar á frummálinu,
síðan kynnast mikilúðlegu landslagi
og viðsjálum vetrarveðrum íslands,
og loks hlusta aftur og aftur á verkin.
Hins vegar kann að vera að Hjálmar
sjálfur telji ekki svo mikils við þurfa.
því hann hefur sagt að úr Jóni mætti
gera heinisskáld, cf nægilegt fé væri
í það lagt.
Dagskránni lauk með því að fimm
gamalreyndir Háskólatónleikaspil-
arar, þau Bernharöur Wilkinson (fl),
Einar Jóhannesson (kl). Hafsteinn
Guðmundsson (fg), Helga Þórarins-
dóttir (va) og Inga Rós Ingólfsdóttir
(co) fluttu Kvintett op. 50 eftir Jón
Leifs. Hjálmar benti á í fyrirlestri
sínum að Jón kom mjög snemma
með „atónal" tónlist í verk sín; að
liljómar fremur en laglína eru iðu-
lega meginefni, o.fl. nýstárlegt.
Kvintettinn sýndi margt þetta vel.
og höfðu menn gaman af þessum
forna og hrikalega avant gardisma.
Sig. St.