Tíminn - 26.05.1989, Blaðsíða 9

Föstudagur 26. maí 1989
Tíminn 9
Jón Bjarnason:
Hverjar verða „stríðsmiska-
bætur“ nemenda og foreldra
Nú er lokið kjaradeilu og einu
umfangsmesta verkfalli síðustu
áratuga, sem m.a. stöðvaði vinnu
flestra framhaldsskóla á landinu.
Afleiðingar hennar skýrast smám
saman.
Við lok kjaradeilu BHMR og
rfkisins var samningsaðilum tíðrætt
um trúnaðarbresti sín á milli og
hvernig mætti bæta þar úr. Minna
var rætt um hvemig þessir aðilar
sameiginlega ætluðu að freista þess
að endurvinna trúnaðartraust nem-
enda og foreldra.
Menntamálaráðherra og skóla-
stjórar gáfu út yfirlýsingar um
væntanleg lok skólaárs sem nú
virðast markleysa. Og margt er
enn í óvissu um námsmat, námslok
og rétt nemenda við lok þessa
skólaárs.
Flest verður til að auka á glund-
roðann og öryggisleysið og á þess-
ari stundu er erfitt að sjá hver ber
ábyrgð á skólastarfi í landinu nema
ef vera skyldi eitthvert óskilgreint
málfundafélag.
Tilefni þessara skrifa er að varpa
þeirri spurningu fram hver sé
réttarstaða nemenda og forsjárað-
ila þeirra gagnvart skólanum.
Við innritun í skóla er gerður
einskonar verksamningur milli
skóla og nemenda um nám sam-
kvæmt námskrá viðkomandi skóla,
tímasett með skilgreindum náms-
lokum. Samkvæmt þessum samn-
ingi skipuleggja kennarar og skól-
inn sitt starf til ársins. Sömuleiðis
nemendur og forsjáraðilar þeirra.
Foreldrar skrifa jafnvel undir
skuldbindingar um greiðslu kostn-
aðar barna sinna á heimavistum
samkvæmt þessum samningi.
Hver skóli er fyrir hönd ríkisins
verktaki um ákveðið tímasett skil-
greint verk þar sem vinna saman
nemendur, kennarar og annað
starfsfólk sem ein skilgreind heild.
Allir vita hvað samningsrof þýðir
eða að verktaki standi ekki skil á
umsömdu verki á tilsettum tíma.
Þó einn hópur á vinnustað fari í
verkfall fá aðrir starfsmenn laun
þó verkefnin séu takmörkuð.
Foreldrar úti á landi verða oft að
senda böm sín í framhaldsskóla
fjarri heimilum sínum. Greiða þarf
ferðakostnað, húsnæði, fæði og
allan viðverukostnað sem er mörg-
um tilfinnanlegur.
Er hægt að rjúfa einhliða þann
samning sem gerður var við skól-
ann og stórauka kostnað bótalaust.
Við lengingu skólaársins tapast
vinna og timi sem ætlunin var að
nýta til að afla tekna upp í náms-
kostnað. Nú rýma laun og jafnvel
tapast vinna sem er löngu umsamin
og tilgreindur upphafs- og lokadag-
ur.
Nú hafa verið samþykkt ný lög
um framhaldsskóla en eftir er að
semja reglugerð við þau. Fyllilega
er ástæða til þess að þar verði
skilgreindar skýrt og skorinort
skyldur skólans gagnvart nemend-
um og foreldrum og réttarfarsstaða
þeirra í þessu samstarfi.
Við foreldrar viljum ekki að litið
sé á nemendur sem réttlaust en
nauðsynlegt hráefni á vinnustað.
Við viljum ekki að hægt sé að
brjóta á okkur og börnum okkar
gerða samninga og það á jafn
tiliitslausan hátt og nú f vor.
Það virðist í rauninni þörf á að
stofna hagsmunasamtök foreldra
nemenda í framhaldsskólum til að
standa með þessu unga fólki, verja
og efla réttarstöðu þess og vinna að
sameiginlegum hagsmunum og
minna á að foreldrar og nemendur
eru líka fólk og verða að geta borið
traust til skólastarfsins í landinu.
Ríkissjóði þótti ástæða til að
greiða BHMR félögum „stríðs-
skaðabætur".
Hver ætlar að borga aukinn
ferðakostnað nemenda vegna
verkfalls og lengingu skólaárs?
Hver ætlar að borga aukin út-
gjöld vegna dvalar nemenda fjarri
heimilum sínum?
Hver ætlar að bæta nemendum
óþægindi og truflun á námi og
óvissu um námslok?
Hvernig á að endurvinna traust
og trúnað nemenda og foreldra á
skólastarfinu?
Hverjar verða „stríðsmiskabæt-
ur“ nemenda og foreldra?
Hólum í Hjaltadal 22.05.89
Jón Bjarnason
Þórarinn Þórarinsson:
Efnahagsbandalag Evrópu og Danir
Þegar Danir ákváðu í þjóðarat-
kvæðagreiðslu að ganga í Efna-
hagsbandalag Evrópu var því ákaft
haldið fram, líkt og gert er hér nú,
að eftir inngönguna í Efnahags-
bandalagið myndi hefjast gullöld í
Danmörku. Því var m.a. haldið
fram, að mikil blessun myndi hljót-
ast af því, að Danmörk yrði þátt-
takandi i stórum peningamarkaði.
Sú þátttaka myndi hleypa nýju
fjöri og framtaki í danskt efnahags-
líf. Atvinnuleysi myndi verða
óþekkt fyrirbrigði í Danmörku.
Fyrir íslendinga er ekki óeðli-
legt, að kynna sér hvemig þær spár
hafa ræst, því að þessu sama er nú
haldið fram hér á landi, ef ísland
opnaði allar gáttir fyrir erlent
fjármagn.
Óneitanlegt er, að erlent fjár-
magn hefur aukist í Danmörku á
þessum tima. Samkvæmt því, sem
sagði í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins 11. mars síðastliðinn,
námu erlendar skuldir Dana 40%
af þjóðarframleiðslu. Vaxta-
greiðslur Dana af þessum erlendu
skuldum námu um 13% af gjald-
eyristekjum.
En hafði þessi mikla skuldasöfn-
un eflt og aukið atvinnulífið? Sam-
kvæmt framangreindri heimild,
þ.e. Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins 11. mars síðastliðinn,
hafði þjóðarframleiðslan farið
minnkandi síðustu tvö árin og
atvinnuleysi aukist. Atvinnuleysi
nam þá 8,5% af vinnuafli og líklegt
þótti, að það kæmist upp í 10% á
forsætisráðherra
næstu misserum. Þá segir í Reykja-
víkurbréfinu, að gjaldþrotum hefði
fjölgað um 45% á síðasta ári og á
því ári hefðu um 24 þúsund Dana
flutt úr landi, aðallega ungt fólk.
Af þessum tölum er dregin eftir-
farandi ályktun í Reykjavíkurbréf-
inu:
„Af þessu má sjá, að fleirum
gengur illa að hafa stjóm á efna-
hagsmálum sínum en okkur íslend-
ingum.“
Af þessum tölum má einnig
draga þá ályktun, að þátttaka í
Efnahagsbandalaginu yrði íslend-
ingum ekki nein lausn frekar en
Dönum.
Annars mun bráðum liggja fyrir
álit Dana á þátttöku í Efnahags-
bandalaginu. Hinn 15. júní næst-
komandi fer fram í Danmörku
kosning á fulltrúum Dana, sem
sæti eiga á þingi Efnahagsbanda-
lagsins. Því er helst spáð um úrslit-
in, að þátttaka í kosningunum
muni fara minnkandi. Hún var
52%, þegar seinast var kosið, en
nú er því spáð, að hún verði innan
við 50%. Þeim kjósendum muni
fjölga, sem telji það þýðingarlaust
að greiða atkvæði. Danir geti ekki
með sæmilegum hætti gengið úr
bandalaginu, þótt þeir vildu.
Nauðugir viljugir séu þeir tjóðraðir
við bandalagið. Þeir séu ekki
ánægðir með þetta, en óánægju
geti þeir aðeins látið í ljósi með því
að vera heima og láta ekki sjá sig
á kjörstað kosningadaginn.
Þau ótíðindi hafa nú gerst að
einhverjir vikapiltar herstöðva-
sinnaðra stjómsýslumanna hafa
ekið um Þingeyjarþing með bæn-
arskjal upp á vasann þess efnis að
Atlantshafsbandalagið fari að
byggja herflugvöll í Aðaldal. Ekki
er mér kunnugt um undirtektir en
ég held að þetta blessaða fólk sem
fyrir þessu stendur, og þeir sem
kunna að hafa sett nöfn sín á
þennan undirskriftalista, viti ekk-
ert um hvað þeir em að biðja. Það
er talað um að þessi völlur eigi að
vera í eigu og umsjá Islendinga.
Nató eigi aðeins að fá að hafa afnot
af honum ef til ófriðar komi. Þetta
er auðvitað tómt mgl. Allir ættu að
sjá að þetta yrði hreint hemaðar-
mannvirki. Ef svo væri ekki væm
íslendingar að betla þessa dým
framkvæmd upp á 10-12 milljarða
út úr Nató, sem er auðvitað ekki
hægt, en væri það unnt yrði það
mikil lítillækkun, fjárhagsleg og
þjóðemisleg niðurlæging fyrir ís-
lensku þjóðina. Og ég vona svo
sannarlega að hún sökkvi aldrei
svo djúpt í lágkúruna.
Staðreyndin er ótvírætt herflug-
völlur og menn verða að taka
afstöðu til málsins út frá þeirri
forsendu. Allir ættu að sjá hversu
síaukin hemaðarleg umsvif hér eru
Friðjón Guðmundsson:
Afstýrum ósómanum
fáránleg þegar umræða og áhugi
fyrir afvopnun og friði á milli
austurs og vesturs fara stöðugt
vaxandi. Eða halda menn kannski
að hin svokölluðu vanþróuðu ríki
efni til ófriðar í norðanverðri Am-
eríku eða Evrópu? Hafi þetta hem-
aðarbrölt á íslandi ekki alltaf verið
tóm vitleysa, er það að minnsta
kosti núorðið hrein „tíma-
skekkja". Reynsla okkar íslend-
inga af hersetu er afleit og það er
sannarlega kominn tími til að ís-
lensk stjómvöld fari að standa
upprétt. Hersetunni hefur fylgt
mikil mannlífsmengun, fjárhagsleg
spilling og þjóðemisleg hnignun.
Þetta vita allir.
Sú skoðun að umrædd vallargerð
verði lyftistöng fyrir atvinnulífið í
héraðinu er með öllu órökstudd.
Alger óvissa ríkir um atvinnu-
möguleika héraðsbúa við vallar-
gerðina og enn meiri óvissa um
atvinnu við rekstur hans. Hins
Staðreyndin er ótví-
rætt herflugvöllur og
menn verða að taka af-
stöðu til málsins út frá
þeirri forsendu. Allir
ættu að sjá hversu sí-
aukin hernaðarleg um-
svif hér eru fáránleg
þegar umræða og
áhugi fyrir afvopnun og
friði á milli austurs og
vesturs fara stöðugt
vaxandi.
vegar er mikil hætta á að flugvallar-
gerðin skaði byggðaþróun í hérað-
inu vegna stórfelldra breytinga sem
hún hefði í för með sér á allt
mannlíf. Og þrátt fyrir auknar
friðarlíkur má ekki gleyma þeirri
áhættu, sem af herflugvelli stafar
ef til hemaðarátaka kynni að
draga, og af þeirri ástæðu einni er
þessi staðsetning óréttlætanleg.
Að öllu samanlögðu sýnist mér
að þessi hervallarhugmynd sé stór-
hættulegt fyrirbæri sem myndi
valda mannlífsmengun, fjármála-
legri mengun, siðferðilegri
mengun, þjóðemislegri mengun,
byggðavanda, hávaðamengun,
náttúruspjöllum og umhverfis-
mengun. Ég skora því á héraðsbúa
að standa saman og afstýra
ósómanum. Og ég held kannski að
það ætti að byrja á því að skora á
stjómvöld að banna hina svoköll-
uðu forkönnun flugvallarstæðis í
Aðaldal. Það hefur aldrei verið
talið farsælt að rétta skrattanum
litla fingurinn. Það nær ekki nokk-
urri átt að utanríkisráðherra sé
einum falið slíkt leyfisveitingavald,
það er bara eitt dæmi af mörgum
um ofríki og hroka sem viðgengst
í Stjómarráði íslands. Með því að
leyfa þessa forkönnun er steinninn
tekinn úr. Slíkt má ekki henda.
Eftirmáli
Þegar ég var að ljúka þessu
greinarkomi hefi ég fengið upplýs-
ingar frá fyrstu hendi um að á
samkomu á Húsavík, sem haldin
var í gærkvöldi fyrir 16 ára unglinga
og eldri, hafi forsvarsmaður fyrr-
greinds undirskriftalista, Starri
Hjartarson á Húsavík, verið með
áðurnefnt bænarskjal sem hann
afhenti unglingum til að safna
undirskriftum á, án tillits til kosn-
ingaaldurs. Auðvitað vorkenni ég
þessum frænda mínum fyrir lágkúr-
una og auðvitað sýnir þetta hversu
ómarktæk þessi undirskriftasöfnun
í raun og veru er. En þetta varpar
eigi að síður ljósi á það hversu
áríðandi það er að menn haldi
vöku sinni í þessu máli eins og allt
er í pottinn búið.
Sandi 29. apríl 1989
Friðjón Guðmundsson