Tíminn - 01.06.1989, Síða 9

Fimmtudagur 1. júní 1989
Tíminn 9
illllllllllllllll VETTVANGUR
lllUlllllllllllllllllllllllllllll
8. maí var Friðardagurinn 1945. Þá lauk síðari heims-
styrjöldinni og í haust eru 50 ár frá upphafi hennar. Á
þessum tímamótum vakna margar minningar og mjög svo
mismunandi. En mér eru friðarmál ofarlega í huga og
einnig bætist hér við að í síðustu viku, 5. maí, var haldið
upp á 40 ára afmæli Evrópuráðsins. Mig langar til að tengja
þetta spjall tveimur orðum: Friði og lögum. í gærkvöldi
heyrði ég finnskan lögreglukór syngja sálmalög í sóknar-
kirkjunni minni og þá vaknaði sú spurning hvort sálmalög
væru heppileg til að halda uppi friði í Helsinki. Það er nú
kannski hæpið að hægt sé að halda uppi friði með
sálmalögum einum. En kjörorðið sem lögreglan starfar
undir hér, „Með lögum skal land byggja“, getur líka átt
við sálmalög, að minnsta kosti ef á að stuðla að sálarfriði.
En þetta getur líka átt við dægurlög. Og það er eðlilegt nú
á þessum tímamótum að við hugsum um Evrosýn söngva-
keppnina. Hún undirstrikar samstarf Evrópuþjóða og líka
fjölbreytnina í álfunni. Þetta gæti verið þýðingarmikið
friðarstarf í anda kynna og vináttu. Og ég er sammála
gömlum leikbróður hér hjá ríkissjónvarpinu að góð
dægurlög gætu reynst einn veigamesti þátturinn í móður-
málsuppeldinu. Og vissulega getur tónlistin verið í þágu
friðar eins og ófriðar og niðurrifs en Evrosýn söngvakeppn-
in var m.a. hugsuð sem viðbrögð við rniklum amerískum
menningaráhrifum í Evrópu.
Pegar talaö er um frið og lög
kemur eflaust mörgum í hug ófrið-
urinn á vinnumarkaðnum og lög-
gjöf í tengslum við hann. Kjara-
deilan milli ríkisvaldsins og
starfsmanna ríkisins innan BHMR
hefur vakið upp miklar umræður
um leiðir til lausnar í kjaramálum.
Hér sýnist sitt hverjum og álitamál-
in eru mörg. Ég ætla ekki að
blanda mér í efnisatriði deilunnar
en vinnufriður og lög til að efla
hann hljóta að vera okkur öllum
alvarlegt umhugsunarefni. Þetta
kemur okkur öllum við. Við höfum
ekki efni á þessari sóun sem á sér
stað nú í þessari kjaradeilu.
Geta kennarar búist við
skilningsríkari og betri
viðsemjendum í bráð?
Ég hef ekki verkfallsrétt og sæk-
ist ekki eftir honum. Er reyndar
mjög efins um núverandi leiðir til
lausnar á vinnudeilum. Ég verð þó
að viðurkenna að ég hef smám
saman, með því að fylgjast með
þessari deilu, fengið skilning á
baráttu BHMR nú.
Geta menn búist við skilnings-
ríkari eða betri viðsemjendum í
bráð?
Ég skil kennara sem hafa hlustað
á núverandi ráðherra menntamála
og fjármála á undanförnum árum.
Að þeir viiji láta reyna á skiining-
inn og stuðninginn hjá þeim nú,
meðan þeir samflokksmennimir
eru saman í ríkisstjóm. Geta kenn-
arar í raun búist við betri eða
skilningsríkari viðsemjendum í
bráð? Með þessu er ég ekki að
leggja mat á réttmæti alls málatil-
búnaðarins. En ég hefi sótt tvo
baráttufundi BHMR með þessum
ráðheirum og harma að fjölmiðlar,
sérstaklega sjónvarpsfólk, hefur
ekki gefið þjóðinni sanngjama eða
málefnalega mynd af þessum
fundum.
Það horfir ekki til friðar ef
fjölmiðlar draga helst fram það
sem vekur sundmngu og stéttaríg,
með tilheyrandi úlfúð og illindum.
Friðurinn er viðkvæmur og dýr-
mætur. Og það er ábyrgðarhluti að
vekja upp drauga sem menn kunna
ekki að kveða niður og skrattinn er
laus áður en varir. Það var ekki að
ástæðulausu að ég bað sérstaklega
fyrir fjölmiðlafólki í bæninni hér í
útvarpinu í morgun.
Heimspekiprófessor við Háskól-
ann hvatti til bæna fyrir stjómvöld-
um um daginn. Ég tek undir þetta
og á miðvikudagsmorguninn flyt
ég þakkir fyrir réttlát stjórnvöld,
hvar sem þau fyrirfinnast.
En það þarf bæði að biðja og
vinna. Við verðum líka að vinna að
því að svona ófriður á vinnumark-
aði þurfi ekki að verða. Það er
friðarstarf.
Hvað getum við gert, venjulegir
borgarar? Heimspekiprófessorinn
vildi fá stéttaþing til að vinna að
þjóðarsátt. Það er athyglisverð
hugmynd og þarfnast frekari
skoðunar. Þjóðarsáttíkjaramálum
er viðamikið og vandmeðfarið mál.
Það varðar marga þætti, m.a.
kaupmátt, húsnæðismál og lífeyr-
ismál sem sannarlega þarf að
skoða.
Stjórnarskrá
og vinnufriður
Hér kem ég aftur að lögunum og
friðnum. Ég á ekki við löggjöf til
að binda enda á núverandi kjara-
deilu. Vissulega ber ríkisvaldið
höfuðábyrgð á þessari deilu og
verður að leggja sig fram við að
leysa hana með viðunandi hætti
fyrir starfsmenn sína. Það er mikið
í húfi. Ekki einungis kjör starfs-
manna og fjárhagur ríkissjóðs.
Menn hljóta einnig að spyrja: Er
ríkisvaldið rétti aðilinn til að ann-
ast alla þessa starfsemi sem það
ræður svo ekki við að skipuleggja
þannig að friður haldist? Þetta á
ekki einungis við um löggjafarvald-
ið, Alþingi. Við búum við stjórnar-
skrá og vinnulöggjöf sem eru ekki
nægilega traustur vamargarður um
eðlilegan og nauðsynlegan ágrein-
ing og jafnvel átök í kjaramálum
og fleiri málum. Við verðum að
draga lærdóm af þessari deilu og fá
nýja stjórnarskrá, grundvallarlög
sem taka mið af nútímaaðstæðum,
m.a. í vinnumálum, og stuðla að
almannaheill.
Aimannaheill og löggjöf
í nýrri námsskrá fyrir grunn-
skóla, sem nú er verið að gefa út af
menntamálaráðuneytinu, er kafli
sem nefnist Menning og þjóðfélag.
Mig langar til þess að lesa fyrir
ykkur dálítinn kafla úr nýju náms-
skránni, til hugleiðingar í þessu
sambandi. Þar stendur:
Kjölfesta hverrar þjóðar er
menning hennar. í menningar-
arfi íslensku þjóðarinnar frá
landnámi til samtímans teljast
tengsl við landið og hafið um-
hverfis það, náttúru þess og
auðlindir, sögu lands og þjóðar,
þjóðtunguna, bókmenntir, verk-

Sr. Ingólfur Guðmundsson
menningu, listir, vísindi, lýð-
ræði, kristinn sið, trú og þjóð-
hætti. Grunnskólinn þarf að efla
vitund um menningararfleifð
þessa og standa traustan vörð
um menningu þjóðarinnar.
Mikilvægt er að í skólastarfi sé
stuðlað að þátttöku nemenda í
framvindu og mótun menningar.
Sem þáttur í undirbúningi nem-
enda undir líf og starf í lýðræðis-
þjóðfélagi er það hlutverk
grunnskóla að veita staðgóða
þekkingu á höfuðþáttum ís-
lensks þjóðfélags og stuðla að
því að nemendur virði og meti
stjómskipun, lög landsins og al-
mannaheill. Leggja ber áherslu
á jafnan rétt allra til að hafa
skoðanir og áhrif í þjóðfélaginu
enda virði þeir rétt annarra til
hins sama.
Svo mörg voru þau orð. Þessi
texti er dálítið breyttur frá því sem
var í þeim drögum sem kynnt voru
kennurum í haust. M.a. hefur
áherslan á menningararfinn breyst
og kemur fram m. a. nýtt hér tengsl-
in við landið, hafið umhverfis og
náttúru þess og auðlindir. Einnig
áherslan á lýðræði og kristinn sið.
En það sem ég vildi sérstaklega
vekja athygli á er í sambandi við
áhersluna á að nemendur læri að
virða stjórnskipun og lög landsins
og almannaheill. í textanum sem
kynntur var kennumm í haust var
í þessu samhengi talað um stjóm-
skipun og lög landsins og hefðir og
siði. Það getur hljómað vel, en við
nánari skoðun þótti rétt að fella
það út þarna - það var sett inn
annarsstaðar - en í staðinn var sett
almannaheill. Og þegar við skoð-
um þá gagnrýni sem þessi texti
hefur fengið þá er það athyglisvert
að f raun em jafnvel þeir, sem
gagnrýna hann sem harðast, sam-
mála þessu og taka undir það í
raun þó annað gæti virst á yfirborð-
inu. Hér er talað um almannaheill
í sambandi við stjórnarskrána. Og
vissulega er það sjónarmið sem
verður að standa ofar flestu í
stjómarskránni.
Hvert eigum við
að senda bænaskrá?
Nú kallar almannaheill á nýja
stjórnarskrá og nýja vinnulöggjöf.
Alþingi hefur verið að vinna að
þessum málum um langt skeið, en
án vemlegs árangurs. Þar hafa
önnur mál og flest smærri haft
forgang. Þetta veikir traustið á
Alþingi. Annir við bráðabirgðaúr-
ræði og skortur á framtíðarsýn og
friðarstarfi geta gert íslenska lýð-
veldið að bráðabirgðaríki sjálfum-
glaðra sérgæðinga sem hugsa meira
um eigin hag og eigin flokk eða
eigið kjördæmi en almannaheill í
bráð og lengd. Við viljum nútíma
stjómarskrá og vonandi þurfum
við ekki að þiggja hana úr konungs-
hendi eins og 1874.
Hvert eigum við að senda bæna-
skrá um ný grundvallarlög? Við
hljótum að mega biðja þjóðhöfð-
ingja okkar að taka fomstu í þessu
máli. Forseti finnska lýðveldisins
beitti sér nýlega fyrir breytingum á
stjómarskrá þeirra, m.a. varðandi
völd forsetans. íslenska lýðveldið
þarf á styrkri forystu að halda á
hættutímum. Ég hef áður á þessum
vettvangi vakið máls á þessu, en
fengið litlar undirtektir. Væntan-
lega em nú nógu margir sannfærðir
um nauðsyn nýrra gmndvallarlaga,
til þess að ná saman á fundi t.d. á
Þingvöllum. Vinnum að því að
lýðveldið öðlist betri gmndvallar-
lög fyrir árið 1994, þegar lýðveldið
verður 50 ára, ef Guð lofar.
Þetta varðar almannaheill.
Lögreglumál
eru borgarmál
Ég hef reynt að spinna svolítið
kringum orðin tvö, friður og lög. -
Ég minntist áðan á lögreglukórinn
frá Helsinki - Helsingin Poliisilau-
lajat. Þeir sungu víst fyrir borgar-
stjórann hér um daginn. Það var
við hæfi. Polis merkir borg. Lög-
reglumál em í eðli sínu borgarmál.
Það að halda uppi lögum og reglu,
friði í borginni.
Hér fyrir framan mig er ég með
gamla mynd af einum borgar-
stjóranum í Reykjavík, Knud
Zimsen, þar sem hann er að stjórna
umferðinni á horni Austurstrætis
og Pósthússtrætis, við borgar-
stjóraskrifstofumar. Þama eru
bæði bíll og hestur á ferð og
hrossatað í sveig við fætur borgar-
stjórans.
Margir kannast við þessa mynd;
hún er dálítið skondin miðað við
nútíma aðstæður. Það er reisn yfir
borgarstjóranum með staf í hendi
þar sem hann stjórnar með festu og
ákveðnum bendingum. Þetta gæti
nú hann Davíð líka gert. Ég held
að ég sendi honum Davíð borgar-
stjóra myndina af fyrirrennara
hans. Hann væri til með að fara að
sinna lögreglumálum eins og borg-
arstjómm sæmir. Borgaryfirvöld
setja lögreglusamþykkt t.d. um
hundahald og það er eðlilegast að
þau ráði því hve margir starfsmenn
vinna við löggæslu í borginni - og
borgi brúsann. Lögreglumál eru
borgarmál og við verðum að ætlast
til þess að borgarstjórn Reykjavík-
ur og bæjarstjórnir og sveitar-
stjórnir annarsstaðar, tryggi grund-
vallarlöggæslu hver á sínum stað.
Við ætlumst til þess, borgararnir
hér í Reykjavík, að borgarstjórn
og borgarstjóri tryggi frið í borg-
inni, þ.á m. næturfrið.
Formaður umferðarnefndar
Reykjavíkur hefur vakið máls á
hlutdeild borgarinnar í löggæslu
einkum í sambandi við umferðar-
mál. Það er þarft. Hér væri hægt
að létta skyldum og kostnaði af
ríkisvaldinu og færa það nær fólk-
inu sem nýtur þjónustunnar og
borgar útsvörin.
Fólkið í landinu, á hverjum
stað, er væntanlega virkara aðhald
og skilur betur þarfirnar á hverjum
stað heldur en ríkisvaldið í Reykja-
vík sem hefur ærnu að sinna.
Friður og fræðsla
Eftir sem áður er þörf á ríkislög-
reglu til að sinna öryggis- og friðar-
málum í lýðveldinu og vinna al-
mannaheill. Þar eru ærin verkefni
eftir, bæði á landi, á sjó og í lofti.
Það er nauðsynlegt að hafa lög
og vald til að framfylgja þeim. En
það þarf líka stöðugt að vinna að
þekkingu og skilningi almennings
á þessu starfi. Það er grunnskólan-
um m.a. ætlað að gera skv. nýju
námsskránni.
Þetta þarf líka að gera í fram-
haldsskólum svo að ungt fólk viti
að minnsta kosti að við búum ekki
við kviðdóma, eins og t.d. hjá
Matlock! En það munu sumir ís-
lenskir unglingar halda. Við þurf-
um líka að stuðla að friði milli
löggæslustétta og þeirra sem njóta
verndar og aðhalds þeirra bæði á
sjó og landi.
Það er viðeigandi að enda þetta
með versi eftir sr. Friðrik Friðriks-
son sem er sungið undir lagi sem
flestir þekkja:
Fridur í kirkju og frelsi guðlegt
ríki,
friður í landi heift og sundrung
víki,
friðurí hjarta færi sumargróður,
faðir vor góður.
Þessa skulum vér minnast á frið-
ardaginn 8. maí.
Mál er að linni, sæl að sinni.
í Guðs friði.
Sr. Ingólfur Guðmundsson
námsstjóri