Tíminn - 10.06.1989, Blaðsíða 12

Hvalsneskirkja. cnmamynd: Arnl Bjarna.)
„Sælar þær sálir eru“
Þegar við Árni Bjarnason Ijósmyndari fórum á dögun-
um í leiðangur hér suður að Básendum, sem lesendur
sáu árangurinn af um næstsíðustu helgi, þá stönsuðum
við líka hjá kirkjunni að Hvalsnesi. Hún er hin fegursta
bygging, og að því er lesa má í handbókunum Landið
þitt Island var hún reist á árunum 1886 og 1887. Það var
þáverandi eigandi Hvalsness, Ketill Ketilsson hrepp-
stjóri í Kotvogi í Höfnum, sem lét reisa kirkjuna. Hún er
hlaðin úr tilhöggnum steini, og glöggir menn hafa bent
á að hún líkist í rauninni ákaflega mikið Dómkirkjunni í
Reykjavík, þótt öll sé hún smærri í sniðum.
En Hvalsneskirkja er kannski ekki
síst merk fyrir þær minjar sem hún
geymir um sálmaskáldið Hallgrím
Pétursson. Hann var prestur hér
árin 1644-51, skömmu eftir að hann
kom heim frá Kaupmannahöfn, þar
sem hann hafði um sinn fyrirgert
frama sínum hjá kirkjunni vegna
barneignar með Guðríði sem varð
síðan kona hans. Héðan flutti hann
svo að Saurbæ á Hvalfjarðarströnd,
þar sem hann orti Passíusálmana.
Margt varð Hallgrími mótdrægt á
Hvalsnesárunum, en kannski hefur
það orðið sárast að hér misstu þau
hjónin dóttur sína á fjórða ári,
Steinunni að nafni. Eftir hana orti
Hallgrímur innilegt erfiljóð, sem
lengi hefur verið talið meðal áhrifa-
mestu kvæða hans.
En fyrir tiltölulega fáum árum
fannst að Hvalsnesi steinn, sem
enginn vafi virðist leika á að sé
legsteinn Steinunnar litlu Hallgríms-
dóttur. Er hann nú geymdur inni í
Hvalsneskirkju. Að vísu er brotið af
honum, en þó má lesa nafn hennar
þar, svo og stafina 164 sem eru án
efa byrjun á ártali. Svo er að sjá að
þennan stein hafi Hallgrímur sjálfur
höggvið í sorg sinni til að merkja
legstað dóttur sinnar litlu. Þótt
steinninn hafi síðar færst af gröfinni
og við vitum því ekki lengur hvar
hún er, þá má samt segja að Hall-
grími hafi vel tekist að varðveita
minningu Steinunnar litlu með þessu
handarverki sínu. Allir, sem koma í
kirkjuna, hljóta ósjálfrátt að leiða
hugann að telpunni litlu og minningu
hennar.
Erfiljóð Hallgríms um Steinunni
hefst á þessu erindi:
Sœlar þœr sálir eru
sem hér nú skiljast við
frá holdsins hryggðar veru
og heimsins göldum sið,
hvílast t himnafrið,
þar sem með scetum hljóðum
syngur lof Drottni góðum
lofsamlegt engla lið.
Kvæðið er í tveimur hlutum, sá fyrri
tíu erindi en hinn síðari þrjú. Fyrri
hlutinn er ortur með þeim hætti að
út úr fyrstum stöfum sjö fyrstu
erindanna má lesa „Steinun“, átt-
unda erindi byrjar á orðinu „mín“,
það níunda á „litla“ og tíunda erind-
ið á „hvílist nú“. Má því út úr
þessum litlu atriðum lesa líkt og í
hnotskurn talandi vitnisburð um
áfallið sem Hallgrímur hefur orðið
fyrir við dótturmissinn.
Annars er kvæðið hófsamlega ort
og síður en svo af nokkurri bölsýni
eða örvæntingu. Að hætti síns tíma
var Hallgrímur einlægur trúmaður.
Legsteinn Steinunnar litlu Hallgrimsdóttur í kirkjunni að Hvals-
nesi.
Hann hefur trúað því statt og stöðugt
að dóttir sín væri nú farin að leika
sér með englum guðs í himnaríki, og
í kvæðinu dylst ekki að það er
honum mikil huggun harmi gegn.
Hann segir:
/ þennan flokkinn fróma
flutt varstu, barnkind mín,
himneskum hafin sóma
hvílist nú sálin þín,
Ijómar þar skœrt og skín
í faðmi Jesú fríðum,
fagnandi öllum tíðum,
dýrðin sú aldrei dvín.
En síðan víkur hann að hérvistar-
dögum hennar og heldur áfram:
Nú er þér aftur goldið
angrið, sem barstu mest,
þegar þitt hrjáðist holdið
hátt þú stundir og grést,
gefin er gleðin best,
hafin úr hryggð og móði,
hreinsuð með Jesú blóði,
synd engin á þér sést.
En þrátt fyrir huggun trúarinnar
leynist samt ekki að hann syrgir
dóttur sína, svo sem sjá má í fram-
haldinu:
Unun var augum minum
ávallt að líta á þig,
með ungdóms ástum þínum
œtíð þú gladdir mig,
rétt yndis-elskulig,
auðsveip af hjarta hlýðug,
í harðri sótt vel líðug,
sem jafnan sýndi sig.
Nœm, skynsöm, Ijúf (lyndi,
lífs meðan varstu hér,
eftirlœti og yndi
œtíð hafði ég af þér,
í minni muntu mér,
því mun ég þig með tárum
þreyja afhuga sárum,
heim til þess héðan fer.
Og kvæðið er lengra en verður þó
ekki rakið frekar hér. Það er nokkuð
víða prentað, meðal annars í Hall-
grímskveri, og því tiltölulega að-
gengilegt þeim sem lesa vilja. En
það er vel fyrirhafnarinnar virði enn
þann dag í dag að lesa þetta kvæði
Hallgríms og skreppa síðan suður á
Hvalsnes og líta á hitt handarverk
hans til minningar um Steinunni
litlu, sem fékk að hvílast einhvers
staðar í kirkjugarðinum þama syðra.
-esig