Tíminn - 13.07.1989, Side 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 13. júlí 1989
lllllllllllllllll BLÖÐ OG TÍMARIT |
Spurningar vakna
Ný saga, þriðji árgangur, er komin
út undir ritstjórn Más Jónssonar og
Ragnheiðar Mósesdóttur.
Segja má að höfuðverkefni þess
heftis séu fæðingar og feðranir utan
hjónabands og skyld efni. Hérskrif-
ar Már Jónsson um barnsfeðranir og
eiðatökur á 17. öld og Guðmundur
J. Guðmundsson um hversu kaþólsk-
ir prestar og biskupar hér á landi
sniðgengu fyrirmæli um einlífi
klerka. Enn má nefna ritgerð eftir
Matthew James Driseoll um skikkju
skírlífisins þar sem rætt er um flík þá
sem frá er sagt í Möttulssögu og
Skikkjurímum, en henni fylgdi sú
náttúra að hún sagði eftir ef konur
höfðu haft framhjá mönnum sínum.
„Allar erum við syndugar,
systur“, sagði abbadísin og í þeim
stíl er söguefni hér. En höfundur
rekur feril sögunnar frá Frakklandi
um Noreg hingað til fslands og ræðir
blæbirgði hennar og hverjum hún
hafi einkum skemmt.
Guðmundur Hálfdánarson á grein
sem heitir Frelsi er ekki sama og
frjálshyggja. Þar birtir hann ýmsar
Ný Ijóðabók:
„í öðrum
skilningi"
tilvitnanir því til styrktar að það
frelsi sem íslendingar kröfðust á 18.
öld hafi alls ekki verið fullkomið
sjálfræði einstaklingsins, heldur rétt-
ur manns að eiga hlut að afgreiðslu
mála. Rétt er það, en sagan um
kosningarétt og takmarkanir hans
segir langa sögu um það fyrir hverra
hönd var heimtað frelsi og hverjir
voru settir hjá.
í þessu sambandi er fróðlegt að
lesa grein Lofts Guttormssonar um
það hvernig Magnús Stephensen
flutti fréttir af stjórnarbyltingunni
miklu í Frakklandi.
Þegar Ný saga varð til var gert ráð
fyrir föstum þáttum í hverju hefti.
Vafasamt er að vcrt sé að binda sig
fast við slíkar reglur og takmarkanir.
En í þetta sinn hefur vel tekist til um
Sjónarhól. Séra Gunnar Kristjáns-
son skrifar þar merka grein sem
hann kallar um framtíðarvitund ís-
lendinga. Hann bendir þar á að
sagan gefi samtímanum sjálfsmynd.
En þar sem maðurinn lifir í framtíð-
inni skiptir viðhorf hans til þcss sem
framundan er höfuðmáli. Þá skiptir
máli hvers hann þorir að vona. Og
þá verður ekki framhjá því litið hver
áhrif tómhyggja samtímans hefur.
Hvers þora menn að vona? Hverju
trúa þeir? Þar eru örlagaspurningar.
Guðjón Friöriksson ritar um emb-
ættisaðalinn í Reykjavík. Hann tek-
ur til meðferðar 14 embættismenn í
Reykjavík 1870 og 37 tilsvarandi
tignarmenn 1910. Síðan kannar
hann ættartengsl þessara manna,
hvaðan þeir komu og hvert þeir
sóttu sér kvonfang. Þar bendir hann
á það sem menn töldu sig vita að
innbyrðisgiftingar voru mjög tíðar
innan hinnar tiltölulega fámennu
háembættismannastéttar og að 1910
var það orðið mun algengara að
embættismenn kæntu úr bænda og
jafnvel tómthúsmannastétt.
Það stingur í augu að Guðjón
telur ekki ráðherra landsins með
embættisaðlinum 1910.
Halldór Bjarnason skrifar um
stórfyrirtæki og stríðsgróða og kallar
það athugun á tekjuhæstu fyrirtækj-
um í Reykjavík 1940-1952. Þetta er
fyrst og fremst athugun hverjir
greiddu stríðsgróðaskatt. Þar er
gerður sambanburður á árunum
1940, 1944, 1948 og 1952. Hann
sýnir m.a. að stríðsgróði útgerðar
varð endasleppur og ýmis þjónustu-
fyrirtæki urðu tekjuhæst. Þar skipti
oft máli, þó að lítt sjáist hér, hvernig
að var staðið, t.d. í verslun hvar og
með hvað var verslað. En hér var
rætt um fyrirtæki í Reykjavík. Út-
gerðin hætti að græða en verslun tók
við og önnur þjónusta svo sem
framleiðsla á drykkjarvörum.
Hér er farið með tölur sem ærinn
fróðleikur er í en mörgum spurning-
um um þróun mála og gang er
ósvarað fyrir því. Hér er hin mikla
spurning hvers vegna undirstöðuat-
vinnuvegir, sem öll þjóðin lifir á, séu
fátækir og févana, þegar ýmiskonar
þjónustustörf raka saman gróða.
Ný saga er mjög vel læsileg bók
sem rifjar upp ýmis söguleg sannindi
og vekur ýmsar spurningar sam-
boðnar hugsandi fólki.
H.Kr.
Súlur að norðan
Fyrir skömmu er komið út nýtt
hefti af Súlum, en það rit ber
undirtitilinn „norðlenskt tímarit.“
Þetta er 29. hefti, en það fyrsta kom
út 1971. Útgefandi er Sögufélag
Eyfirðinga og ritstjóri Árni J. Har-
aldsson.
Efni Súlna er fjölbreytt, en eins og
í öðrum svipuðum héraðatímaritum
er þarna fyrst og fremst fengist við
efni er varða Norðurland og norð-
lensk málefni. Kennir þar margra
grasa, meðal annars segir Jón Sig-
urgeirsson frá Helluvaði hér frá
sleðaferð karlakórsfélaga úr Mý-
vatnssveit til Húsavíkur árið 1930,
og Guðmundur Jónatansson frá
Litlahamri á þarna þrjár greinar.
„Andi þinn á annað land“
Kristján Þórður Hrafnsson.
Út er komin ljóðabókin „í öðrum
skilningi“ eftir Kristján Þórð
Hrafnsson. Bókin er fyrsta Ijóðabók
höfundar og annast hann útgáfu
hennar sjálfur. Bókin er 54 síður og
inniheldur 37 Ijóð. Höfundur hefur
áður birt Ijóð í blöðum, tímaritum
og safnritum og einnig hefur hann
lesið upp í útvarpi, sjónvarpi og á
ljóðakvöldum.
Nýjasta hcfti Húnvetnings, ársrits
Húnvctningafélagsins í Reykjavík,
er nýlega komið út. í ritnefnd sitja
þeir Baldur Pálmason, Björn Þ.
Jóhannesson og Jónas Eysteinsson.
Ritið er fjölbreytt að vanda og er
þetta hefti hátt á annað hundrað
blaðsíður í bókarbroti. Eins og
venjulega flytur ritið fyrst og fremst
margs konar efni úr heimahéraði.
Að þvt' er sjálfan mig varðar þá vakti
þarna einna mestan áhuga minn
Ljóðabók
eftir Oddnýju
Kristjáns-
dóttur
Út er komin Ijóðabókin
Bar eg orð saman eftir
Oddnýju Kristjánsdóttur í
Ferjunesi og er það fyrsta
bók höfundar.
Oddný er fædd að Minna-Mosfelli
árið 1911 en hefur verið búandi í
Ferjunesi í Flóa frá 1934. Ljóð eftir
hana og frásagnir hafa birst á prenti
en Bar eg orð saman er fyrsta bók
Oddnýjar.
Höfundurinn hefur samhliða sín-
um daglegu störfum, eins og þau
gerast á íslenskum sveitabæ, fengist
við ljóðagerð. Ljóð Oddnýjar, sem
flest eru ort undir hefðbundnum
bragarháttum, eru hlý, látlaus og
mannbætandi. Hún sækir sér yrkis-
efni í daglega lífið, til náttúrunnar
og í sögulegan menningararf þjóðar-
innar. Oddný er angurvær yfir kom-
unni á eyðibýli, hugarþel Hallgerðar
Oddný Kristjánsdóttir skáldkona,
Ferjunesi í Flóa.
til Gunnars er henni umhugsunar-
efni, gleðin yfirfyrsta blýantinum og
systurnar Marta og María verða
henni yrkisefni. Ljóð Oddnýjar í
Ferjunesi eru kærkomin þeim sem
unna lífinu og tilbrigðum þess í
daganna rás.
Bar eg orð saman er 41 Ijóð í
kiljubroti. Setning og umbrot var
unnið í Félagsprentsmiðjunni, Libris
hf. prentaði og Félagsbókbandið
annaðist band. Elísabet Cochran
hannaði útlit bókarinnar. Fyrst um
sinn er bók Oddnýjar fáanleg hjá
Bókrún hf., Einarsnesi 4, Máli og
menningu og Sigfúsi Eymun.lssyni.
ýtarleg grein eftir Björn Þ. Jóhann-
esson um Valdimar K. Benónýsson
skáldbónda á Ægisíðu á Vatnsnesi.
Þessa manns minnist ég reyndar
ekki að hafa heyrt getiö fyrr, en hér
er prentað eftir liann talsvert af
kveðskap, býsna vel gerðum, og þar
á meðal er þessi ágæta vísa:
Andi þinn á annad land
er nú farinn burt frá mér.
Bandad hef ég bleikan gand.
ber hann mig á eftir þór.
Um allt efni heftisins er það að öðru
leyti að segja að það má teljast
áhugavert, hvert með sínum hætti.
Þarna er til dæmis rækileg frásögn af
heimsókn forseta {slands til Hún-
vetninga og grein eftir Baldur
Pálmason sem liann nefnir „Hún-
vetnsk ræktarsemi á Suðurlandi."
Þá er þarna grein um kynlegan kvist
frá 18. öld, séra Einar Eiríksson, og
önnur um Guðmund Jónsson á Brún
í Svartárdal, sem uppi var á öldinni
sem leið.
Þá eru þarna þrjár greinar með
minningum og ferðasögum. Jónas
Eysteinsson segir frá dvöl sinni á
Auðkúluheiði sumarið 1939, Pétur
H. Björnsson greinir frá göngum á
Eyvindarstaðaheiði haustið 1929 og
Arnljótur Guðmundsson segir frá
ferð Húnvetninga syðra norður Kjöl
í fyrra.
Þá er þarna að nefna þrjár greinar
sem fjalla um ættfræði, þar sem
greint er frá húnvetnskum fjölskyld-
um. í öllum þeim greinum er þó
nánast einungis sagt frá ættfeðrun-
um, en minna farið út í að rekja
afkomendur þeirra. Áhugamenn um
ættfræði eru orðnir þar margir hér á
landi að töluvert álitamál er hvort
ekki færi betur á í tilvikum sem
þessum að láta fullkomið niðjatal
fylgja með, sem ekki ætti að vera
það fyrirferðarmikið að slíkt myndi
ofbjóða rýminu í riti á borð við
þetta.
HUNVETNINGUR
ÁRSRIT
HÚNVETNJN'CAff.l.ACSINS I REYKfAVlK
1989
Margt fleira er í heftinu, sem hér
verður ekki talið, svo sem kveðskap-
ur af ýmsu tagi, minningarorð, sögur
af draumum og dularfullum atburð-
um, skýrsla um starf Húnvetninga-
félagsins árið sem leið og viðbót við
félagatal þess. En þá er ógetið
einnar greinar, sem teljast verður
ein hin fróðlegasta í heftinu, enda
þótt efni hennar fjalli að vísu um
landsvæði sem liggur alllangt frá
Húnavatnssýslum.
Þar er um að ræða grein eftir Öldu
Snæhólm, sem er Húnvetningur að
faðerni. Hún segir þar í ýtarlegu
máli frá dvöl sinni í Istanbul f
Tyrklandi fyrir rúmum þremur ára-
tugum, en jiar bjó hún ásamt manni
sínum, dr. Hermanni Einarssyni
fiskifræðingi. Hann var þar við störf
á vegum Sameinuðu þjóðanna, og
voru þau búsett þar syðra í um tvö
ár. Frásögn hennar og lýsing á lífinu
þar syðra er hvortveggja með hinum
skilríkasta hætti, og kemur satt að
segja skemmtilega á óvart að rekast
á efni af svo fjarlægum slóðum í
tímariti sem að öðru jöfnu tekur
fyrir viðfangsefni sem nær okkur
liggja. -esig
eina um huldustúlku, aðra um dular-
fullt ljós og þá þriðju um hrafna.
Þá á Þorlákur Hjálmarsson þarna
sömuleiðis þrjár greinar, eina um
hlóðaeldhús, aðra um byggingu flug-
skýlis á Melgerðismelum á stríðsár-
unum, og þá þriðju um veðurspár til
forna. Einnig er þarna grein eftir
Tryggva Jónatansson, þar sem hann
segir frá ævintýralegri fjárleitarferð
fyrir rúmum 40 árum. Þá er í heftinu
grein eftir Rögnvald Möller, sem
hann nefnir „Leikmannsþankar um
grálúðu", og Ingólfur Davíðsson
skrifar þætti af Árskógsströnd. Þá er
þar einnig grein eftir Árna J. Har-
aldsson um Jóhannes Sigurðsson frá
Engimýri, og er þar birt talsvert af
kveðskap eftir hann. Af öðru efni er
að nefna palladóma um skólapilta í
Ólafsdal vestra veturinn 1900-1901,
sem teknir eru upp úr skólablaði
þeirra.
Til hreinnar sagnfræði í heftinu
má telja að þar er birtur uppdráttur
af innsveitum Eyjafjarðar sem gerð-
ur var á 18. öld. Örn Helgason
skrifar með honum skýringar, en
höfundur þessa uppdráttar var
Benedikt Pálsson, bróðir Bjarna
landlæknis og Gunnars skálds. Hann
fæddist 1723, var fyrst prestur í
Miklagarði en svo á fleiri stöðum,
síðast á Stað á Reykjanesi. þar sem
hann andaðist 1813. Gerði hann
uppdrátt sinn sem fylgiskjal með
bréfi til stiftamtmanns varðandi forn
ítök kirkna, og er hann hinn merk-
asti.
Er þá ógetið veigamestu greinar
ritsins og þeirrar sem hvað mestur
fengur verður að teljast að. Það er
alllöng ritgerð eftir Bjarna Einars-
son, þar sem hann gerir ýtarlega
grein fyrir fornleifarannsóknum sín-
um á Granastöðum í Saurbæjar-
hreppi í Eyjafirði. Eftir greininni að
dæma hefur hann grafið þar skipu-
lega í tvö sumur, og er ekki annað
að sjá en að þar sé hann búinn að
grafa upp, í bókstaflegri merkingu,
hinar áhugaverðustu heimildir um
daglegt líf forfeðra okkar á miðöld-
urn. Er þessi grein hans í rauninni
hin besta áminning um það hve
jörðin geymir hér enn margt frá
liðnum tímum, og hve marga hluti
búast má við að skipulegar fornleifa-
rannsóknir geti enn leitt í ljós.
Fyrri hefti Súlna munu enn vera
fáanleg hjá Sögufélagi Eyfirðinga,
utan þrjú þau fyrstu sem voru
uppseld. Þau voru þó Ijósprentuð
fyrir skömmu, og er því aftur hægt
að eignast ritið frá upphafi hjá
félaginu. —esig