Tíminn - 16.09.1989, Qupperneq 7

Laugardagur 16. september 1989
Tíminn 7
fóru að tala í heldur niðrandi
tón um hvemig komið er fyrir
Sovétríkjunum og að Kommún-
istaflokkurinn sé ekki orðinn
svipur hjá sjón.
Satt best að segja var svo
komið í viðræðunum, að lýð-
ræðissinninn vestan af íslandi
var farinn að telja kjarkinn í
þessa vonsviknu leiðtoga nýrrar
hreyfingar og telja landi þeirra
og stjórnendum sitthvað til
ágætis og þegar þeir hófu að
gera samanburð á lífskjörum á
Vesturlöndum og heima hjá sér,
var reynt að leiða þeim fyrir
sjónir að við margs konar vanda-
mál væri að stríða einnig fyrir
vestan og þar væri hreint ekki
allt til fyrirmyndar og framtíðin
líklegast ekki rósum stráð.
Á þetta féllust foringjar Fylk-
ingar vinnandi stétta alls ekki.
- Við höfum orðið aftur úr á
öllum sviðum. Fólk fer til út-
landa og sér hvernig þar er búið.
Nú vitum við um velferðarkerfin
á Vesturlöndum og margt fleira
sem okkur var ekki sagt frá áður.
- Verst er samt hvað allt er
afturúr á tæknisviðum í Sovét-
ríkjunum. Tölvuvæðingin hefur
farið fram hjá okkur. Pað er
Hvarvetna á byggðu bóli Sovétríkjanna er Lenín nálægur, ýmist í mynd
risavaxinna höggmynda eða smámynda á öllum heimilum og stofnunum.
Persónudýrkun hans virðist aukast eftir því sem öðrum goðum er steypt af
stalli.
Innan Kremlarmúra er valdið og þaðan koma tilskipanir um glasnost og peristrojka, og er mikið talað en ekkert vill
verða úr framkvæmdum við að losa heljartök Flokksins á öllum sviðum. Eini sýnilegi árangurinn er ört vaxandi
þjóðernishyggja í smærri lýðveldunum, sem síst var til stofnað með opinni umræðu. Tímamyndir oó
Juri Nesterov og Tatjana Drabkina eru virkir félagar í hreyfingu í Leníngrad
sem hefur að markmiði að koma á Qölflokkakerfi og virku lýðræði. Hreyfing
þeirra er ein meðal fjölda mismunndi samtaka í borginni, sem láta sig
stjómmál varða, en vilja ekki kalla sig pólitísk samtök. Þverstæður? Ef til
vill. En margar kynslóðir sovétborgara hafa aldrei kynnst frjálsrí félagastarf-
semi og er nú fyrst verið að stiga fyrstu sporin í átt til áhrifa mismunandi
skoðanahópa og leikreglur allar eru óljósar.
ekki hægt að stjóma svona stóru
ríki nema með aðstoð fullkom-
inna talva þar sem upplýsinga-
streymið verður aldrei nægjan-
legt án þeirra. Landbúnaðinn
verður að tölvuvæða og iðnaður-
inn skilar aldrei afköstum nema
með tæknivæðingu.
Þegar bréfritari hóf enn að
tala kjarkinn í þessa vonsviknu
ættjarðarvini og segja þeim að
sjálfsagt mundi allt fara á hinn
besta veg með peristrojkunni og
eflingu lýðræðisins og þeir fá sitt
frelsi, tölvur, velferðarkerfi og
jafnvel lukkulega offramleiðslu
landbúnaðarvara, snemst þeir
hinir verstu við og sögðu hugg-
ara sinn hafa misskilið allt það
sem þeir voru að segja og um
takmark hreyfingar þeirra.
Endurhæfing
Var nú bréfritari tekinn í
endurhæfingu og þuldir yfir hon-
um gamalkunnir kommúnista-
frasar.
Fylking vinnandi fólks kærir
sig ekkert um annað lýðræði en
það sem rúmast innan Kommún-
istaflokks Sovétríkjanna. Hreyf-
ingin er stofnuð til að efla flokk-
inn og koma honum á rétta
braut. Áður fyrr var flokkurinn
valdamikill og ríkið öflugt og
enginn hlustaði á neitt röfl.
Sovétríkin voru stórveldi sem
mark var tekið á. Þau stóðu í
fararbroddi og aðrar þjóðir litu
upp til þeirra og framfarimar
voru miklar.
Svo fór að síga á ógæfuhlið og
Sovétríkin fóru að dragast aftur
úr og nú á að fara að bjarga öllu
við með lýðræðishjali og fjöl-
flokkakerfi.
En Fylking vinnandi fólks ætl-
ar að koma í veg fyrir allt mgl
og styðja og styrkja Kommún-
istaflokkinn til að ná tökum á
vandamálunum og gera Sovét-
ríkin á ný að því framfaraafli
sem þeim ber í veröldinni og
allar þjóðemishræringar verða
barðar niður.
Þegar því marki verður náð
verður hreyfingin lögð niður.
Hræringar
Um síðastnefndu hreyfinguna
höfðu aðrir Rússar þau orð, að
í henni væm ekki annað en
Stalínistar og báðu þá hvergi
þrífast. Aðrir höfðu hin háðu-
legustu orð um sósíaldemókrat-
ana og aðra einkaeignarsinna og
nýstofnuð samvinnufélög. Frá-
sagnir af þeim samtökum vom á
þann veg að Tímamaður af ís-
Íandi fann hvorki haus né sporð
á þeirri samvinnuhugsjón sem
lýst var.
Svo var reyndar um margt
fleira í öllum þeim hræringum
sem opin umræða hefur komið
af stað í Sovétríkjunum.
Eftir löng og ströng viðtöl við
fulltrúa meira og minna áhrifa-
mikilla hreyfinga í Leningrad
var bréfritari satt best að segja
orðinn heldur mglaðri í kollin-
um en venja er til og átti erfitt
með að finna öllum þeim hug-
sjónum og hugmyndafræði stað
sem hann var búinn að þráspyrja
um og fengið margorð svör við.
Ágætlega menntuð kona sem
vissi hvað langt að kominn
blaðamaður var að iðja, spurði
hann hvort hann skildi hvað allt
þetta fólk væri að fara. Af því að
oft borgar sig að segja það sem
satt er og rétt, var svarið neit-
andi.
Mikill léttir var þegar stúlkan
hló við glaðlega og sagðist aldrei
botna neitt í öllu þessu heldur
og kveikti undir samóvamum og
tekið var upp léttara hjal í
aðalstöðvum APN fréttastof-
unnar í borg Péturs mikla og
Katrínar miklu, sem þar eru
höfð í góðu afhaldi ásamt með
Lenín þeim sem borgin er nú
kennd við.
Skriðan komin
af stað
Það kemur aðkomumanni á
óvart hve fúsir Sovétmenn eru
að tala um þá óáran sem gengur
yfir land þeirra, hve illa þeir
telja vera komið fyrir sér og
bölsýnin er meiri en mann órar
fyrir að óreyndu. Opna umræð-
Ivan Alexandrof, flokksrítari í Len-
íngrad: Efnahagsleg og pólitísk
kreppa varð undir handleiðslu
Flokksins og hann einn er fær um að
leiða okkur út úr henni. Það er hans
hlutverk. Sundurleitir smáhópar
sem kenna sig við lýðræði eru þess
ekki megnugir.
an hefur hleypt af stað skriðu
sem erfitt er að sjá fyrir hvar
stöðvast.
Samviskubits gætir vegna
Stalínstímabilsins og valdaár
Bresjnefs eru talin tímabil
stöðnunar sem skilið hafa Sovét-
ríkin eftir í framþróuninni.
Rússar finna greinilega sárt til
þess að vera ekki lengur sú
forystuþjóð sem þeir töldu sig
vera allt fram að því að glasnost,
eða opna umræðan leiddi í ljós
að ráðstjómin og sú framtíðar-
sýn sem þeir em aldir upp við
eiga ekki við staðreyndir að
styðjast.
Þetta leiðir til að dómharkan
er ef til vill meiri en efni standa
til. Sovétríkin eru stórveldi og
margt hefur þar vel tekist þótt
annað hafi farið miður og
samanburður heimamanna við
umheiminn er kannski ekki allt-
af sanngjam núna, fremur en
áður þegar þeir héldu að alþýða
allra þjóða liti til þeirra sem
fyrirmyndar um betri framtíð.
Rússi sem bréfritari eignaðist
að vini fylgdist stundum með
þrasinu um nýja og gamla og
vestræna og austræna pólitík
varð eitt sinn að orði upp úr eins
manns hljóði þegar þeir sátu og
þögðu eftir einverja tömina þar
sem reynt var að efla skilning
með takmörkuðum árangri: -
Andskotans, helvítis Kaplan-
kvensan.
Einhver kunnugleiki á nafn-
inu kviknaði fyrir hugskotssjón-
um og tengdist Rússasögu, en
ekki meir. Þegar spurt var hvað
það ætti að þýða að svona prúð-
ur maður færi að bölva og ragna
konunni Kaplan upp úr þurru.
Jú, Kaplan hét konan sem skaut
á Lenín árið 1921. Hann náði
aldrei heilsu eftir það.
Sá sem bölvaði konunni svo
innilega gaf þá skýringu að
heilsuleysi Leníns eftir morðtil-
ræðið og ótímabær dauði hafi
leitt til þess að Stalín náði völd-
um og leitt ómældar þjáningar
yfir þjóðir Sovétríkjanna og
komið óorði á kommúnismann.
- Ef stefna Leníns hefði orðið
ofaná hefðum við búið við
mannúðlegan sósíalisma og
þjóðfélag okkar hefði orðið
öðruvísi og betra en á varð
raunin.
Hér skulu engar getgátur
hafðar uppi um hvort hvort
lenínisminn hefði orðið öðruvísi
án Stalíns og hver sagan hefði
orðið ef Kaplankvensan hefði
ekki skotið á landsföðurinn. En
sú ósk hins óbreytta Rússa að
þjóðir Sovétríkjanna fái að búa
við mannúðlegan sósíalisma er
áreiðanlega almenn austur þar,
hvernig svo sem til tekst um
framkvæmdina.
Þrátt fyrir alla endurskoðun
hugmynda og breytinga á ráð-
andi flokki og gagnrýninni sögu-
skoðun, er eitt sem ekki er
gagnrýnt í Sovétríkjunum. Það
er Lenín, gjörðir hans, verk og
hugmyndir. Öll persónudýrkun
beinist að honum og hann er alls
staðar nálægur og hvergi kemur
maður í bæ eða hús, varla her-
bergi, þar sem ekki er mynd af
Lenín og tilvitnanir í orð hans.
Lenín er jafn nálægur í
Moskvu, Leníngrad og í bænum
Dudnik á bökkum Jangsey, þar
sem töframenn frumbyggja eru
nýhorfnir af sviðinu en landsfað-
irinn mikli kominn í þeirra stað.
Ekkert bendir til að honum
verði hrundið af stalli.
En megi sú fróma ósk rætast
að sá sósíalismi sem við hann er
kenndur verði mannúðlegur.
Það skiptir ef til vill meira máli
en hvort tölvuöldin og þær fram-
farir sem henni tengjast gengur
fyrr eða síðar í garð í Sovétríkj-
unum.
Hvað sem því líður verður
ekki aftur snúið eftir alla þá
miklu umræðu um þjóðfélags-
mál sem nú fer fram í höfuðríki
marx-lenínismans. Sovétríkin
verða aldrei söm aftur, en hafa
verður í huga, að enn sem
komið er hefur ekkert gerst
nema að menn hafa talað opin-
skátt um að eitthvað verði að
gera.
Enginn hefur samt kveðið upp
úr um hvað það er sem gera þarf
þótt öllum komi saman um að
tími er til kominn að hætta
hjalinu og fara að láta verkin
tala.