Tíminn - 29.09.1989, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. september 1989
Tíminn 7
VETTVANGIJR
Unnur G. Kristjánsdóttir, iðnráðgjafi Norðurlands vestra:
Atvinnuþróun á Norður-
landi í nútíð og framtíð
Erindi flutt á þingi Fjórðungssambands Norðlendinga 1989
Meðaltekjur á ársverk 1987
Suðurland
Austurland
Norðurland
Vestfirðir
Vesturland
Reykjanes
Reykjavik
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%
Hlutfall af landsmeðaltekjum
Yfirskrift þessarar ráðstefnu er
„Stefnir norðlensk byggðaþróun í
blindgötu?“ og í bréfi sem Áskell
Einarsson sendi mér er beiðni:
„Ætlast er til að erindi yðar fjalli
ekki um stóriðnað, sjávarútveg,
landbúnaðarmál eða verslun. Ætl-
ast er til að erindi yðar fjalli úm
almennan iðnað og atvinnuþróun."
En ég treysti mér ekki til að tala
um atvinnuþróun og jafnvel ekki
iðnað á Norðurlandi án þess að
koma inn á bæði landbúnað og
sjávarútveg.
Hvar stöndum við í dag?
Á síðustu árum hefur orðið ljóst
að við verðum að takmarka veiðar
á helstu fiskistofnum okkar. Kom-
ið hefur verið á stýringu í formi
kvótakerfis sem þýðir að í dag
vitum við hvaða hráefni skipin og
vinnslustöðvarnar hafa til að vinna
og selja. Og við vitum líka að á
síðasta og þessu ári hefur kvótinn
ekki dugað til að halda því atvinnu-
stigi sem við erum vön.
Það sama má segja um sauðfjár-
og mjólkurframleiðslu. Við vitum
hve mikinn kvóta hver bóndi og
hvert byggðarlag hefur til að fram-
leiða og vinna úr.
Tilfærslur á kvóta eru mjög litlar
milli landsvæða, langt innan við
5% af heildarkvótanum í sjávarút-
vegi og nánast engar í landbúnaði,
þó að fjölmiðlaumræðan bendi til
annars.
Það er því ekki flókið mál að
meta stöðu og framtíðarmöguleika
margra byggðarlaga í þessum
greinum. Úm iðnað og ferðaþjón-
ustu gegnir öðru máli. Minna er til
af samandregnum upplýsingum.
Ég sé ástæðu til að geta þess að
ég mun í máli mínu hér ekki gera
greinarmun á framleiðslugreinum
innbyrðis, né heldur þjónustu-
greinum, vegna þess að skilgrein-
ingamar em mjög á reiki og ég er
að tala um Norðurland í heild.
Frá 1981-1987 hefur ársverkum
á Norðurlandi í landbúnaði fækkað
um 440, í fiskveiðum og vinnslu
hefur þeim fjölgað um 273 og í
iðnaði um 399. Hlutfall iðnaðar af
skráðum ársverkum á þessu tíma-
bili hefur verið 18-19% og er
Norðurland allt tímabilið með
hlutfallslega mestan iðnað af öllum
kjördæmum landsins (ef þessi
mælikvarði er notaður). Þess ber
að geta að þetta hlutfall iðnaðar er
auðvitað mjög mismunandi eftir
byggðarlögum og er að sjálfsögðu
langhæst á Akureyri.
Framtíðarspá
Þetta sama tímabil em 47-50%
ársverka í framleiðslugreinunum
og 50-53% í þjónustugreinunum.
Ég fullyrði að þetta sé heppileg
skipting og tel brýnustu atvinnu-
þróunarverkefni á Norðurlandi að
þróa og auka framleiðslu og ferða-
mannaþjónustu vegna þess að
fyrirsjáanlegur er frekari samdrátt-
ur í landbúnaði og aflamagn úr sjó
mun í besta falli standa í stað. Þá
vil ég og benda á að margumrædd
hagræðing í sjávarútvegi hefur ekki
verið komið á enn svo neinu nemi.
Því eigum við eftir að takast á við
verulega fækkun ársverka á næstu
ámm.
Gera má ráð fyrir að ársverkum
í landbúnaði og afleiddum greinum
fækki um a.m.k. 500 á næstu 5-8
ámm. Þá er líklegt að sambærileg
fækkun í sjávarútvegi verði á bilinu
2-300 ársverk. Við þurfum því að
fjölga atvinnutækifærum í öðrum
greinum um a.m.k. 2-3000 fyrir
1994-7 ef tekið er tillit til hóflegrar
aukningar á þörf fyrir ný atvinnu-
tækifæri.
Af þjónustuþætti atvinnulífsins
á Norðurlandi hef ég ekki áhyggj-
ur. Stór hluti hans er á vegum
opinberra aðila og þörfin (markað-
urinn) skapast af búsetu fólks. Ef
við erum með vel rekin fram-
leiðslufyrirtæki er engin hætta á
öðru en að þjónustustigið haldist.
Mér finnst sérstök ástæða til að
minna á að ýmiskonar þjónusta í
einkarekstri og opinberum er afar
dýr miðað við gæði. Ég fullyrði að
hvorki við á Norðurlandi né önnur
byggðarlög geti orðið ríkari nema
af því að framleiða og gera það vel.
Þarna má benda á ríkustu þjóðir
heims, eins og Svíþjóð, Japan og
Vestur-Þýskaland. Þessar þjóðir
„Frá 1981-1987 hefur
ársverkum á Norður-
landi í landbúnaði
fækkað um 440, í fisk-
veiðum og vinnslu hef-
ur þeim fjölgað um 273
og í iðnaði um 399.
Hlutfall iðnaðar af
skráðum ársverkum á
þessu tímabili hefur
verið 18-19% og er
Norðurland allttímabil-
ið með hlutfallslega
mestan iðnað af öllum
kjördæmum landsins
(ef þessi mælikvarði er
notaður). Þess ber að
geta að þetta hlutfall
iðnaðar er auðvitað
mjög mismunandi eftir
byggðarlögum og er að
sjálfsögðu langhæst á
Akureyri."
urðu ríkar af framleiðslu og vöru-
þróun en ekki af þjónustu.
í þessu tilliti minni ég á að í
nágrannalöndum okkar hefur sú
þróun orðið að í stórborgunum
með háa þjónustustigið er mesta
atvinnuleysið og þar er efnahagur
fólks verstur. Þetta erum við þegar
farin að sjá tilhneigingu til hér á
landi.
Möguleikar til þróunar
atvinnulífs á Norðurlandi
Hverjir eru þróunarmögu-
leikamir á Norðurlandi?
Þegar stórt er spurt er oft fátt um
svör. Þó vil ég benda á dæmi sem
við ættum að muna oftar og draga
lærdóm af.
Þrátt fyrir svartsýnisumræðuna
undanfarið um þróun atvinnulífs á
landsbyggðinni er það staðreynd
að hún hefur átt sér stað víða.
Dæmi um slíka staði em Tálkna-
fjörður, Dalvík, Höfn í Homafirði
og Selfoss. Þessir staðir em ekki
tiltakanlega líkir og ekki sömu
orsakir fyrir velgengninni. En þetta
segir okkur að það er hægt að þróa
atvinnulíf á landsbyggðinni. Ég vil
líka benda á byggðarlag eins og
Fljótin sem dæmi um landbúnaðar-
svæði sem allt í einu er rífandi
uppgangur í. Annað dæmi sem ég
vil nefna er Hvammstangi. Þar
vom alvarlegar blikur á lofti í
atvinnumálum fram á þetta ár. En
heimamenn í einstökum fyrirtækj-
um, sveitarstjórn og verkalýðs-
hreyfingu tóku sig til og réðust á
vandann og virðist hafa tekist að
snúa þróuninni við.
Reynslan hefur sýnt að lausnar-
orð eins og stóriðja og laxeldi em
ekki til. Reynslan hefur líka kennt
okkur að leiðir til atvinnuþróunar
og arðsemi í rekstri fyrirtækja em
margar og vandfamar. Við það
bætist að byggðarlög á landsbyggð-
inni og Norðurlandi líka, em mjög
ólík. Og til að svara spumingunni
sem er í yfirskrift ráðstefnunnar,
sumstaðar á Norðurlandi er þróun
atvinnulífs í blindgötu nú, annar-
staðar er uppgangur og velgengni.
En á heildina litið er atvinnulíf á
Norðurlandi í sæmilegu jafnvægi
og engin ástæða til að ætla annað
en við séum fær um að leysa þau
vandamál sem steðja að atvinnu-
rekstrinum.
Að lokum vil ég fara með heil-
ræði sem em meira í ætt við
heimspeki en rekstrarhagfræði, en
þau segja meira um mína reynslu,
álit og framtíðarsýn í atvinnuþróun
á Norðurlandi en ef ég færi að telja
upp þróunarmöguleika einstakra
greina eða byggðarlaga.
10boðorð
Þá nýsköpun sem við fömm í
skulum við undirbúa og kanna
betur en við höfum gert hingað til.
Við skulum stuðla að aukinni
þekkingu á fjármálum, vömþróun
og markaðsmálum f atvinnurekstri
á Norðurlandi.
Við ættum að auka hlutafé í
atvinnurekstri á Norðurlandi og
við ættum að koma okkur upp
atvinnuþróunar- og lánasjóðum
sem við bemm sjálf ábyrgð á.
Við skulum nota alla hagræðing-
armöguleika sem við höfum til að
gera atvinnulíf okkar arðsamara.
Við skulum taka okkur til bæði
á einstökum svæðum og á Norður-
landi í heild til að auka og bæta
ferðamannaiðnað.
Við skulum ekki verða of mennt-
uð til að vinna framleiðslustörf
heldur flytja menntunina inn í
framleiðslufyrirtækin.
Ef við eignumst 200 miljónir
skulum við hugsa okkur um áður
en við kaupum nýjan togara fyrir
þær.
Við skulum draga úr neikvæðum
áhrifum hrepparígs og auka já-
kvæð áhrif hans.
Hættum að ætlast til þess að
einhver stóri bróðir bjargi okkur
þegar illa gengur. Gemmþað sjálf.
Gerum betur í framtíðinni það
sem við gerum vel í dag.