Tíminn - 27.10.1989, Blaðsíða 7

Föstudagur 27. október 1989
Tíminn 7
Gunnar Guöbjartsson fyrrverandi framkvæmdastjóri Framleiðsluráðs iandbúnaðarins:
Er skynsamlegt að flytja
erlendar búvörur til íslands
Nokkrir menn hafa ritað um þetta mál á undanförnum
vikum í dagblöð og tímarit og það hefur verið rætt nokkuð
í fréttaþáttum útvarps og sjónvarps.
í leiðara Morgunblaðsins 12. júlí sl. er m.a. sagt
„Bændur þurfa ekki að óttast samkeppni frá útlöndum.“
Þessi ummæli eru þess eðlis að nauðsyn ber til að ræða
þetta mál ítarlega. Ungir sjálfstæðismenn hafa nýlega gert
samþykkt um að stefna að innflutningi búvara og fleiri
ræða málið með innflutning sem meginmál. Þegar reynt er
að svara ofangreindri spurningu kemur fleira til greina en
aðeins verðið á búvörunum, þó vissulega sé það einn
þátturinn sem meta þarf. Aðrir þættir vega mjög mikið í
þessu efni, svo sem hollusta og gæði erlendra vara í
samanburði við innlendar. Hvaða áhrif innflutningur
búvara hefði á búsetu í landinu og atvinnu fólks. Einnig
þarf að sjá til þess að gjaldeyrir sé til staðar og ekki þurfi
að auka á erlendar skuldir vegna þess innflutnings.
I VETTVANGUR
Einn hætti „að naga blýanta“
Ungur hagfræðingur, sem sagð-
ur er starfa í æðstu peningastofnun
þjóðarinnar, Seðlabanka fslands,
Markús Möller að nafni, skrifaði í
vor grein í tímaritið Stefni. Ýmsir
fjölmiðlar hafa vitnað í þessa grein
og lagt út af henni eins og hún væri
biblía eða vísindarit. Nýlega vitn-
aði Sigurður Snævarr hagfræðingur
í hana eins og fullyrðingar hennar
væru staðreyndir. Því verður hér
nokkuð rætt um greinina.
Markús slær þar upp tölum um
margra milljarða sparnað, sem
þjóðin hefði af því að leggja niður
íslenskan landbúnað og fara í stað-
inn að flytja inn búvörur.
Grein Markúsar ber það með sér
að þessi ungi maður þekkir nánast
ekkert til íslensks landbúnaðar,
umsvifa né gildi hans í öllu atvinnu-
lífi dreifbýlisins. Hann viðurkennir
í greininni vanþekkingu sína.
Greinin er að ýmsu leyti sett fram
eins og ungt fólk gerir á málfund-
um, þegar það er að æfa sig í
mælskulist. Það setur fram öfgar í
því skyni að fá fram andstæð
viðhorf. Hún er vel skiljanleg og
væri tekin öðrum tökum ef henni
hefði fylgt formáli sem skýrði þann
tilgang hennar. Markús gerir sér
sýnilega enga grein fyrir því hversu
margir fslendingar eiga afkomu
sína beint og óbeint undir vel-
gengni og viðhaldi landbúnaðarins.
Hann ræðir heldur ekki um holl-
ustugildi góðra matvæla eins og
þeirra sem íslendingar framleiða
umfram aðrar þjóðir og gildi þeirra
fyrir heilsufar fólks og hvaða áhrif
þau kunna að hafa á fjárútlát
þjóðfélagsins til annarra þátta, svo
sem til heilsugæslu og lækninga á
sjúku fólki. Ætla má, eftir grein-
inni að dæma, að hann hafi, eins
og Jón Baldvin ráðherra sagði um
starfsfólk Seðlabankans í fyrra,
nálega eingöngu hingað til „nagað
blýanta“. Fagna skal að hann hefur
hætt því.
Markús byggir ályktanir sínar á
því að búvörur á íslandi séu dýrar.
Ekki bendir hann á neinar sérstak-
ar ástæður þeirri fullyrðingu til
staðfestingar, nema það að mjólk í
Hagkaupi sé seld á 60 krónur
lítrinn en í amerískum stór-
mörkuðum á 20 krónur lítrinn.
Þessari staðhæfingu fylgir fullyrð-
ing um að mjólk sé ekkert niður-
greidd í Bandaríkjunum. En sam-
kvæmt skýrslum OECD er niður-
greiðsla allra búvara í USA 35%
að meðaltali af verði þeirra. Varla
er hún lægri á mjólk en öðrum
vörum, líklegra er að hún sé meiri
á þeirri vöru en að meðaltali.
Þegar borið er saman íslenskt
verðjag og erlent hlýtur að vakna
spurning um hvort gengi krónunn-
ar sé rétt skráð. Allir útflytjendur
telja að gengi íslensku krónunnar
sé rangt og sé sú fullyrðing rétt er
þessi verðsamanburður úr í hött af
þeirri ástæðu einni.
Hver eru áhrif
söluskatts á búvöruverð?
Samkvæmt nýjustu athugunum
tekur ríkissjóður meiri söluskatt af
framleiðslu og sölu kjöts og mjólk-
ur en nemur öllum niðurgreiðslum
innanlands á þeim vörum.
Ekki minntist Markús á að á
íslandi eru frá 1. janúar 1988 20%
mjólkurverðsins söluskattur til
ríkisins en í Ameríku er yfirleitt
enginn söluskattur samkvæmt
skýrslum OECD. Söluskattur af
íslenskri stærðargráðu (25%) og
ýmsir aðrir veltuskattar koma inn í
verð aðfanga í framleiðslu búvara
á mörgum stigum, þó svo að áburð-
ur og kjarnfóður sé undanþegið
þeirri skattlagningu. En í Ameríku
er í flestum fylkjum enginn sölu-
skattur.
Upplýst er að verð á DV í
lausasölu sé sexfalt á við verð á
ameríska stórblaðinu Miami
Herald. Ekki er söluskattur lagður
á dagblöð né tollar eða söluskattur
á aðföng við framleiðslu þeirra. Er
þetta ekki okurdýrt blað? Þannig
má víða finna samanburð sem er
íslandi óhagstæður.
Hvað er dýrt?
Hátt verð er afstætt hugtak og
hvort vara telst dýr eða ekki,
hlýtur að markast af samanburði
við verð á öðrum hliðstæðum vör-
um sem framleiddar eru í sama
rekstrarumhverfi og í sama landi.
Er mjólk á íslandi dýr í saman-
burði við gosdrykki? Gosdrykkir
eru nú ýmsir seldir á tvöföldu verði
hver lítri á við mjólk. Þjóðin eyðir
árlega nær sömu fjármunum í kaup
á gosdrykkjum og í kaup á ferskum
mjólkurvörum. Er sú framleiðsla
þá ekki óeðlilega dýr? Er ekki
eðlilegt að álykta að miklu ódýrara
sé að framleiða gosdrykki úr vatni
og sykurupplausn en að framleiða
mjólk? Er fyllstu hagkvæmni gætt
í þeirri framleiðslugrein? Hvers
vegna getur frjáls samkeppni og
frj áls innflutningur ekki þrýst niður
verði þar og aukið hagkvæmni í
framleiðslu? Hvað er að úr því svo
verður ekki og hvers vegna er
neytendum ekki vorkennt að
kaupa gosdrykki og dagblöð á háu
verði? Veldur frjáls samkeppni og
frjáls innflutningur hækkunum á
vöruverðinu?
Mér finnst eðlilegt að gera þær
kröfur til hagfræðingsins að hann
svari svona einföldum spurningum.
Þar er íslenskur samanburðar-
grunnur að byggja á.
Er kjöt á íslandi dýrt, t.d. borið
saman við verð á þorski og ýsu?
Á íslandi er nær öll framleiðsla
dýrari en erlendis. Það er m.a.
fyrir það að þjóðin er fámenn og
býr í stóru landi með erfið sam-
gönguskilyrði og þarf að hafa
stjórnkerfi, samgöngukerfi, skóla,
tryggingakerfi og heilbrigðisþjón-
ustu sem hæfir mun stærri þjóð.
Þeir þættir þjóðlífsins leggjast
þyngra á íslenska atvinnuvegi en
erlendis.
Fámennið gerir það að verkum
að ríkið þarf miklar tekjur og
leggur m.a. á háan söluskatt. Auk
söluskatts leggur ríkið á fjölda
annarra skatta, einkum veltuskatta
og launatengda skatta sem hafa
áhrif á framleiðslukostnað búvöru,
skatta sem ekki þekkjast í sama
mæli erlendis. Fyrirtæki bænda
þurfa jafnvel að greiða kirkju-
garðsgjald, þótt þau þurfi aldrei á
legstað að halda ef þau hætta
störfum.
Er ekki bankakerfið dýrt?
Nýlega var frá því skýrt að
bankaþjónusta á íslandi væri tvö-
falt til fjórfalt dýrari en í öðrum
löndum sem samanburðurinn náði
til. Fullt frjálsræði er líka í vaxta-
töku bankanna. Hvað veldur? Höf-
um við ekki Seðlabanka með 209
manna starfsliði, Þjóðhagsstofnun
með 20-30 manna starfsliði og
Hagstofu með miklu starfsliði, all-
ar til að sinna hagstjórn og hag-
skýrslugerð? Þar fyrir utan erum
við íslendingar með fjölda við-
skiptabanka með hagdeildir og
Framkvæmdasjóð, Þróunarsjóð,
Byggðastofnun og enn fleiri slíka
aðila. Er þetta ekki óhóflega dýrt
fyrir þjóðfélagið? Er ekki þörf á að
hagræða þessu skýrslugerðar- og
bankabákni? Hvers vegna þarf
Seðlabankinn íslands að vera með
462 milljónir í verðtryggingarsjóði
eftirlauna til að tryggja sínu starfs-
fólki miklu hærri eftirlaun en öðru
vinnandi fólki í landinu og leggja
milljóna tugi í þann sjóð árlega?
Hvar er þetta fé tekið annars
staðar en af atvinnuvegum lands-
manna með hærri vöxtum af lánsfé
en hóflegt getur talist? Búvörur
væru dýrar ef þar væri sami háttur
viðhafður.
Hvers vegna er Seðlabanki ís-
lands með fé bundið í húsnæði sínu
sem er ca 8-10 milljónir króna á
hvern starfsmann bankans? Er
þetta ekki óhagkvæmni sem kemur
niður á allri afkomu í þjóðfélaginu,
þekkist slíkt annars staðar í veröld-
inni?
Markús hefur auðveldan aðgang
að öllum upplýsingum varðandi
þetta mál, sem ég hef nú spurt um,
og getur vafalaust lagt faglegt mat
af fullri þekkingu á hvort þarna sé
um bruðl að ræða eða ekki. Ekki
þarf Seðlabankinn stóra sali til
framleiðslu eða geymslu á afurðum
sínum, eins og t.d. sláturhús eða
mjólkursamlög.
Ég vonast eftir að Magnús sé fús
til að ræða þessi mál og svara
spurningum mínum. Ég geri alls
ekki ráð fýrir að hann kveinki sér
undan því, né telji slíkt óviðeig-
andi, þótt hann sé starfsmaður í
Seðlabankanum. Ég veit að íiann
kastar ekki grjóti úr glerhúsi.
Efast einhver umað
búvöruframleiðsla á íslandi
eigi rétt á sér?
Markús ræðir nokkuð um í grein
sinni að hann telji að íslensk land-
búnaðarframleiðsla eigi rétt á sér
ef hún geti verið ódýrari en nú er.
Hann nefnir þó enga aðferð til að
lækka framleiðslukostnaðinn, ekki
einu sinni að lækka skatta á fram-
leiðslunni. Hins vegar nefnir hann
tvennt sem hann telur þjóðráð.
Annað er að afnema kvótakerfi
í landbúnaði, hitt er að gefa bú-
vöruverð frjálst. Ég hef nefnt að
verð á gosdrykkjum sé frjálst með
öllu. Ekki hafa neytendur fundið
að það lækkaði verð á þessari vöru.
Allir vita að verð kartaflna stór-
hækkaði þegar kartöfluverð var
gefið frjálst. Horfur eru nú á að
innflutningsfrelsið geti leitt til
skorts á þeirri vöru í landinu. Ég
tel að það séu falsrök að frjálst
verðlag lækki jafnan vöruverð. Trú
hagfræðinga á að frjálst verðlag
lækki verðlag er eins og skurðgoða-
dýrkun. Miklu oftar veldur það
hækkun verðlags og skaðar neyt-
endur.
Vissulega er kvótakerfið illur
kostur að búa við. Það getur ekki
orðið varanlegt en er neyðarráð-
stöfun til að bregðast tímabundið
við framleiðslu- og söluvandamál-
um. En afnám kvótakerfis mun
naumast lækka búvöruverð. Slíkt
mundi væntanlega geta bætt kjör
nokkurs, en þó tiltölulega lítils,
hóps bænda sem gæti við afnám
kerfisins keypt fullvirðisrétt og
aukið framleiðslu sína, án nýrrar
fjárfestingar. En það yrði á kostn-
að annarra framleiðenda í bænda-
stétt sem allri þjóðinni væri eftirsjá
og skaði að að hrökkluðust frá
búum sínum.
Flest stór bú eru að öðru jöfnu
dýrari í rekstri en miðlungsbú og
þau fá oft hlutfallslega minni afurð-
ir vegna þess að ekki verður komið
við þeirri líffræðilegu nákvæmni
sem góð umgengni við dýr og
gróður krefst af bændum til að
fyllsta afrakstri verði náð.
Ég ætlast ekki til að Markús viti
þetta, en þetta vita lífsreyndir
bændur. Markús vill að lesendur
greinar hans fái þá tilfinningu að
hann vilji bændum vel. Hann sé
bændum ekki fjandsamlegur, því
hann geti hugsað sér að greiða
þeim eldri í þeirra hópi eftirlaun í
nokkur ár, ef þeir bregða búi, og
svo megi þeir framleiða neysluvör-
ur fyrir sjálfa sig.
Ekki ætla ég annað en hann telji
sig hafa sett þá fyrirvara í greinina
að skilja megi orð hans svo að hann
meini þetta í alvöru. Orð hans um
þetta efni í grein í Tímanum í
sumar hljóma þó eins og hjá aftur-
batapíkum í skáldsögum Halldórs
Laxness. íslenskir bændur hafa illa
reynslu af því að taka mark á
fyrirheitum stjórnvalda. Ekki þarf
annað en mannaskipti í ráðherra-
stólum. Nýr ráðherra telur sig ekki
skuldbundinn af að standa við
yfirlýsingar og jafnvel ekki samn-
inga forvera sinna. í þessu efni má
vitna í ályktanir ríkisendurskoðun-
ar í skýrslu í sl. aprílmánuði varð-
andi búvörusamninga o.fl. og um-
mæli núverandi fjármálaráðherra
af því tilefni.
Bændur skilja það ekki sem
vinsemd í garð landbúnaðar eða
dreifbýlis að þrengja eigi kosti
landbúnaðarins frá því sem nú er.
Og þetta mál er miklu víðfeðmara
mál og áhrifaríkara um alla þróun
þjóðfélagsins en Markús og hans
sporgöngumenn vilja vera láta.
Afleiðingar af innflutningi bú-
vöru og samdráttar í innlendri
búvöruframleiðslu myndi snerta
fjölda fólks utan sveitanna og
svipta það afkomumöguleikum.
Afleiðingar þess kæmu fram víðs
vegar í þjóðfélaginu með örlaga-
ríkum afleiðingum og verður það
rætt nánar síðar.
Rösktuðningur Markúsar er
ekki sérlega trúverðugur. Markús
notar gjarnan orðin „ég giska á“,
„slumpareikningur", lauslegu mati
og ágiskunum“, „innlendar tölur
eru í flestum tilfellum ágiskanir".
Því er furðulegt að aðrir menn,
sem vafalaust vilja láta taka mark
á orðum sínum, skuli vitna í þessa
grein, svo sem gert hefur verið.
Ekki get ég ímyndað mér að
rökstuðningur slíkur sem þessi
þætti vísindalegur eða boðlegur
hjá virðulegum háskólastofnunum.
Varla telst hann heldur góður hjá
Seðlabanka íslands. Ég vil ekki
gera Seðlabanka íslands á neinn
hátt ábyrgan fyrir þessari grein
Markúsar. En ekki hefur farið
framhjá mér að almenningur spyr
þráfaldlega: „Eru þetta þau vinnu-
brögð sem iðkuð eru í Seðlabanka
íslands? Ekki er furða þó efnahags-
stjórn á íslandi sé fálmkennd og
ómarkviss ef svo er.“ Fornt orðtak
segir: „Eplið fellur sjaldnast langt
frá eikinni."
Annar hagfræðingur
skrifar um frjálsan
innflutning á búóvrum
Annar maður, hagfræði-
menntaður og háskólakennari að
atvinnu, Þorvaldur Gylfason próf-
essor, hefur ritað nokkrar greinar
um þetta sama efni sl. vetur og
sumar. Þessi maður hefur menntun
frá viðurkenndum háskólum og
nokkra starfsreynslu frá alþjóða-
stofnunum og væntanlega við ann-
að en að „naga blýanta".
Af þeirri ástæðu verður að meta
ritsmíðar hans nokkru meira en
ritsmíð Markúsar. En því er þó
ekki að leyna að röksemdir Þor-
valds eru um margt býsna fávísleg-
ar og bera vott um fáfræði um
íslenskt þjóðfélag og einkum ís-
lenskan landbúnað eins og grein
Markúsar.
Gunnlaugur Júlíusson hag-
fræðingur hefur í blaðagreinum
flett ofan af fávísi Þorvalds og bent
á rökleysur í greinum hans.
Þorvaldur Gylfason hefur í
greinum sínum lagt áherslu á nauð-
syn fslendinga að taka upp mark-
aðsbúskap - án þess að skilgreina
það hugtak til hlítar. Þorvaldur er
þekktur að því að stefna að mark-
aðsbúskap í peningamálum og er
m.a. í stjórn eins þeirra okurlána-
félaga sem hafa risið á legg á sl.
áratug og hafa m.a. hjálpað til við
að setja ýmis atvinnufyrirtæki ís-
lendinga í gjaldþrotastöðu. Ekki
verða þau mál rædd hér.
En þegar um markaðsbúskap er
rætt vantar oftast í þá umræðu
hvort leyfa eigi að flytja á milli
landa vinnuafl sem vinnur á kaupi
eins og Asíubúar hafa sætt sig við
um aldir og gera enn. Og hvort
íslenskt verkafólk (allt launafólk)
myndi vilja keppa við það fólk á
vinnumarkaði án kjarasamninga
sem tryggja því lágmarkskaup og
margs konar fríðindi og félagsleg
réttindi sem verkafólk hefur nú á
íslandi.
Á sama hátt hefur ekki verið
rætt að neinu marki um áhrif þess
að hleypa erlendu fjármagni án
takmarkana í íslenskt atvinnulíf og
að heimila auðugum útlendingum
að kaupa hér án takmarkana fyrir-
tæki, auðlindir og aðstöðu til at-
vinnurekstrar, svo sem til fisk-
veiða.
Launþegasamtökin, sem sífellt
eiga í stríði við atvinnurekendur
sína um kaup og kjör, vitandi að
nær öll íslensk fyrirtæki eru rekin
á veikum fjárhagslegum grunni,
láta eins og sá möguleiki sé alls
ekki fyrir hendi að laun verði látin
ráðast af markaðsöflum, framboði
og eftirspurn, ef hin boðaða mark-
aðshyggja hagfræðiprófessorsins
og fleiri slíkra manna yrði upptek-
in. Af framangreindum ástæðum
vil ég ræða nokkuð um landbúnað-
inn og gildi hans í núverandi efna-
hagslífi þjóðarinnar, viðhaldi
byggðar í landinu o.fl. Einnig mun
ég ræða um verðlag á búvöru í
samanburði við verð í nágranna-
löndum, niðurgreiðslur, fram-
leiðslustyrki og fleira sem þetta
mál varðar. Ekki síst mun ég ræða
áhrifin á almennt atvinnulíf og
byggðaþróun.
Greinar um þetta efni koma
síðar.