Tíminn - 30.11.1989, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 30. nóvember 1989
Tíminn 7
lllllllllllll VETTVANGUR WIIIIM^^ ..III llllllHlli [1111
Dr. Sigurður Steinþórsson:
Að sameinast Evrópu
er að tapa aleigunni
Erindi um daginn og veginn, mánudaginn 6. nóvember 1989
Það mun hafa verið Filippus Makedóníukonungur, faðir
Alexanders mikla, sem sagði þau fleygu orð, að enginn
væri svo víður og hár að asni klyfjaður gulli kæmist ekki
yfir hann. Minni sögum fer þó af því að Filippus hafi séð
ástæðu til að beita hinni mjúku aðferð í Iandvinningum
sínum, því hann var hinn mesti herkonungur sem kunnugt
er og hefur talið sverðið skilvirkara en gullið. En Iöngum
hefur þessum vopnum báðum verið beitt, eftir efnum og
ástæðum, í baráttunni um völd og svigrúm.
Nú eru 45 ár síðan þýska her-
veldið varð að lúta í lægra haldi
fyrir sameinuðum herjum Breta,
Frakka, Rússa og Bandaríkja-
manna, en með þenslustefnu sinni
höfðu nasistar m.a. ætlað Þjóðverj-
um og þýskum iðnaði . aukið
svigrúm, enda studdu þýsk og al-
þjóðleg stórfyrirtæki í stáliðnaði,
efnaiðnaði og raftækjaiðnaði for-
ingjann með ráðum og dáð frá
upphafi. Hin vopnaða útrás mis-
tókst sem sagt, og eftir lá Þýska-
land, mesta menningarland Evr-
ópu, flakandi í sárum, með hrund-
ar og brunnar borgir og iðnað í
rúst.
Svo hræddir voru Bandamenn
og Rússar við þýska herveldið að
landinu var skipt í tvennt og Þjóð-
verjum ásamt Japönum bannað að
hervæðast á ný. Með þessu var
þeim auðvitað gerður hinn mesti
greiði, því á sama tíma og sigurveg-
aramir héldu áfram að kasta helm-
ingi þjóðartekna sinna í hít her-
væðingar, sem þeir máttu illa við,
a.m.k. sumir hverjir, gátu hinir
sigruðu einbeitt sér að uppbygg-
ingu. Og árangurinn sjá nú allir:
Japanir kaupa Rockefeller Center
í New York, sem e.k. tákn um það
að hinum gullklyfjaða asna hefur
tekist það sem mistókst með árás-
inni á Pearl Harbour. Og Bretar og
Frakkar leggjast gegn sameiningu
Þýskalands, ekki af ótta við þýska
herveldið, því nú gengur ekki hníf-
urinn milli hinna fornu fjenda,
heldur hræðast þeir ofurveldi þýsks
iðnaðar og auðmagns, sem þeir
óttast með réttu að muni bera
ægishjálm yfir umhverfisþjóðirnar.
Að selja ömmu sína
Menn segja að styrjaldir séu
jafnan háðar um efnislég verðmæti
þegar grannt er skoðað, markaði,
hráefni eða nýlendur, þótt áróðurs-
meistarar þeir sem þurfa að safna
fé og mannafla til stríðsrekstursins
láti í veðri vaka að baráttan standi
um hugsjónir, trúarbrögð eða rétt-
læti. Eða svo hefur það verið,
þegar stríð eru háð með eldi og
stáli. Hins vegar er áróðurinn öðru-
vísi þegar barist er með hinum
mjúka málmi: þá er mönnum sagt
að hagsmunum þeirra sé best borg-
ið með því að gefast upp, við taki
betri tíð með blóm í haga og
ódýran kjúkling í hvers manns
potti.
Því er ég að tala um þessi mál
hér, að nú ganga á okkur gylltar
lýsingar á fegurð lífsins í væntan-
legri sameinaðri Evrópu. Hér átti
að tala í kvöld, en forfallaðist illu
heilli, Jón Gunnarsson málfræð-
ingur, sem fylgst hefur náið með
framvindu Evrópumála í meira en
20 ár, allt frá því efnahagsbanda-
lagið var stofnað. Jón hefur nýver-
ið skrifað nokkrar athyglisverðar
greinar í dagblöðin um þróunina í
V-Evrópu og sýnt með skýrum
rökum, að þar ráða ferðinni hvorki
hagsmunir þjóða, neytenda né
smáframleiðenda, heldur alfarið
hagsmunir stórfyrirtækjanna: það
sem getur aukið gróða þeirra og
umsvif er af hinu góða, hið gagn-
stæða er af hinu illa. Þess vegna má
kannski líta á stofnun Evrópu-
bandalagsins undir efnalegri for-
ystu Þýskalands sem framhald og
lokaáfanga styrjaldanna sem hóf-
ust 1914 í þeim tilgangi að auka
svigrúm iðnfyrirtækja í NV-Evr-
ópu - og enn reyndist Filippus
Makedóníukóngur sannspár, því
það sigraðist með gullinu sem tap-
aðist með stálinu.
íslendingar stefna ekki að inn-
göngu í Evrópubandalagið enn
sem komið er. Hins vegar sýndi
skoðanakönnun að allmargir kjós-
endur eru fylgjandi inngöngu og
þeir mest sem minnst vita um
bandalagið. Beinn og óbeinn áróð-
ur fyrir inngöngu mun að sjálf-
sögðu aukast á næstu mánuðum og
árum, jafnframt því sem efnahags-
legum harðræðum kann að verða
beitt til að gera okkur veruna utan
Bandalagsins erfiða. Fyrir mörgum
árum heyrði ég vel metinn mennta-
skólakennara lýsa því yfir að hann
væri á móti því að fá handritin
heim frá Danmörku, því „íhaldið
mundi vafalaust selja þau við fyrsta
tækifæri - það hikaði ekki við að
selja ömmu sína fyrir postulíns-
hund“ eins og hann komst að orði.
Til þess hefur ekki komið enn,
enda ólíklegt að tilboð af neinu
tagi hafi borist í þá veru. Hins
vegar er vafalítið að öllum ráðum
verður beitt til að komast yfir
fiskimiðin í kringum ísland, bæði
þvingunum og gylliboðum, því þau
eru sú auðlind okkar sem mestur
slægur er í, auk þess sem fallvötnin
kunna að þykja eftirsóknarverð til
orkufrekrar hráefnisvinnslu í ver-
öld hækkandi orkuverðs. Enda er
enginn vafi á því, að hugsjónin um
inngöngu íslands í Evrópubanda-
lagið mun eignast marga skelegga
forsvarsmenn á næstu árum, og
kannski verður straumur hinnar
sögulegu nauðsynjar - þeirrar
nauðsynjar að auðmagnið sigri -
svo þungur að hann hrífur okkur í
faðm Bandalagsins nauðuga vilj-
uga.
En er það þá af hinu illa? Hvað
vinnst og hvað tapast, ef eitthvað?
Og í Ijósi þess, að undir
hverjum steini, sem
velt er við í þjóðfélagi
voru, reynist vera
kraðak fjármálaspill-
ingar, er líklegast að
jafnvel smákapítalistar
af þeirri gerð sem nú
láta sem hag sínum og
fyrirtækja sinna betur
borgið meðal stórum-
svifamanna Evrópu,
yrðu flestir komnir í
steininn innan árs frá
því við gengjum í
Bandalagið.
Ég held það blasi við, að sem
íslendingar á íslandi munum við
tapa öllu - aleigunni - tungunni,
menningunni og landinu. Sem
sjálfstætt ríki er ísland nefnilega
dálítill þyngdarpunktur í sjálfu sér,
en sem hluti af Stórevrópu verður
það ekki annað en jaðarsvæði með
öllum þeim vandamálum sem að
slíkum svæðum steðja, fátækt og
atgervisflótta. Mannlíf á íslandi og
íslenskir atvinnuvegir aðrir en fisk-
veiðar verða nefnilega í augum
Bandalagsins það sem gula pressan
hér á landi kallar „gælufyrirtæki“,
óarðbær starfsemi sem haldið er
gangandi til að landsmenn hafi
atvinnu. Og eftir því sem hag-
fræðingar segja okkur, líðst svo-
leiðis nokkuð ekki í alvörulöndum
þar sem hinn algildi mælikvarði
peninganna er lagður á hlutina.
ísland verður ekki annað en ver-
stöð með þjónustu við fiskiskip
Evrópubandalagsins og ofurlítinn
ferðamannaiðnað á sumrin. Og í
ljósi þess, að undir hverjum steini,
sem velt er við í þjóðfélagi voru,
reynist vera kraðak fjármálaspill-
ingar, er líklegast að jafnvel smá-
kapítalistar af þeirri gerð sem nú
láta sem hag sínum og fyrirtækja
sinna væri betur borgið meðal
stórumsvifamanna Evrópu, yrðu
flestir komnir í steininn innan árs
frá því við gengjum í Bandalagið.
En úr því sem komið er, kann að
verða erfitt að snúa við. Hagfróður
kunningi minn hefur talið það til
bestu verka Viðreisnarstjórnarinn-
ar að eyðileggja íslenskan iðnað,
því það hafi orðið til hagsbóta fyrir
neytendur sem nú fái ódýrari inn-
fluttan iðnvaming. En með því var
lfka stigið stórt skref til að fella
ísland sem sjálfstætt ríki. Síðan þá
hefur hinn svokallaði þjónustugeiri
þanist út sem kunnugt er, meðan
þeim fækkar sífellt sem fást við
framleiðslugreinarnar. Heildsalar
skipta þúsundum, bankar og önnur
slík fyrirtæki em troðfull af starfs-
fólki þrátt fyrir tölvuvæðingu sem
átti einmitt að spara vinnuafl, og
svo má lengi telja - eins og Hörður
Bergmann gerir í nýútkominni bók
sinni um „Umbúðaþjóðfélagið",
sem hann nefnir svo. Ástæðan fyrir
öllu þessu er samt ekki sú, að
tölvur séu ekki í sjálfu sér vinnu-
aflssparandi, og að hálfur annar
heildsali gæti ekki séð um innflutn-
ing til landsins, heldur er hér um
dulið atvinnuleysi að ræða. Mest af
þessari þjónustu- eða umbúða-
starfsemi ere.k. atvinnubótavinna,
því þrátt fyrir allt er þjóðfélag vort
nógu siðað til að kjósa atvinnu-
bótavinnu fremur en atvinnuleysi.
En jafnframt getur ekki hjá því
farið að kjör almennings fari sí-
versnandi, þegar sífellt fleiri ómag-
ar sitja að framleiðslunni, sem
raunar fer heldur minnkandi á
sama tíma og tilkostnaðurinn vex
stöðugt. Evrópubandalagið gæti
hins vegar sagt, Iíkt og Nóbels-
skáldið lætur etatsráðið um ís-
landsmál segja við Arnam Arnæ-
um í Eldi í Kaupinhafn:
„Mín skoðun er sú að það sem
okkur hafi altaf vantað á íslandi sé
vellukkað harðræði til þess að sá
óvandaði flökkulýður sem fer þar
um landið hverfi í eitt skipti fyrir
öll, og þeir fáu menn sem einhver
dugur er í geti ótruflaðir af þjófum
og betlurum dregið þann fisk sem
compagniet þarfnast þá og þá og
brætt það lýsi sem Kaupinhafn
verður að fá.“
Þar sem „þjónustugeirinn" stæði
fyrir þann óvandaða flökkulýð, en
„Evrópubandalagið" fyrir compag-
niet.
Landhelgi til leigu
Sigurvegurum seinni heimsstyrj-
aldar, einkum Bretum og
Frökkum, óx mjög í augum upp-
gangur Þjóðverja eftir 1960, og
töluðu jafnvel með biturð um þá
gæfu Þjóðverja að verksmiðjur
þeirra skyldu vera sprengdar í loft
upp, eða þær hernumdar af sigur-
vegurunum, og atvinnulífið lagt í
rúst. Þannig hafi þeir getað byrjað
upp á nýtt, með nýjar vélar og nýja
tækni, meðan sigurvegaramir sátu
uppi með úrelt þing. Auðvitað
hefði Bretum og Frökkum verið í
lófa lagið að sprengja upp sínar
eigin verksmiðjur, ef það hefði
verið lausnarorðið, sem þeir þó
ekki gerðu. En hitt er rétt, að
Þjóðverjar og Japanir urðu að
duga eða drepast: í tuttugu ár
hertu þeir sultarólina og lögðu nótt
við dag við að endurreisa borgimar
og byggja upp atvinnuvegina. Og
um síðir uppskáru þeir ávöxt erfið-
is síns, svo sem hver maður getur
séð sem þangað kemur. íslending-
um fór hins vegar líkt og dáðlitlum
syni nýríks manns, sem ekki veit
hver er uppspretta eigin auðs, og
heldur að hann sé eilífur og óþrjót-
andi hvernig sem með hann er
farið: Stríðsgróðinn og tæknivæð-
ing hinna fornu undirstöðuatvinnu-
vega ollu áður óþekktri velmegun
sem með stækkun landhelginnar
entist fram á þennan áratug. Menn
hugðu hins vegar allt of lítið að því
að treysta undirstöður atvinnulífs-
ins, enda er endimörkum vaxtarins
náð í þessum undirstöðugreinum
og ekkert annað framundan að
sinni en rýmandi lífskjör. Atvinnu-
leysið hlýtur að halda áfram um
sinn, dulið eða ódulið, því við
höfum að engu öðru að hverfa. Og
þá dettur mönnum helst í hug að
selja frumburðarréttinn fyrir
baunadisk: leigja landhelgina og
selja raforku til útlanda.
Jöfnuð í gjaldeyrisviðskiptum
má nálgast á tvo vegu, með aukn-
um útflutningi, og með aukinni
íslendingum fór hins
vegar líkt og dáðlitlum
syni nýríks manns,
sem ekki veit hver er
uppspretta eigin auðs,
og heldur að hann sé
eilífur og óþrjótandi
hvernig sem með hann
er farið.
innanlandsframleiðslu og þar með
minnkandi innflutningi. Að vísu á
innlend framleiðsla og atvinnu-
rekstur af öllu tagi mjög erfitt
uppdráttar um þessar mundir
vegna okurvaxtanna sem forstjóri
eins blómlegasta fyrirtækis lands-
ins sagði um: „Það getur enginn
atvinnurekstur staðið undir þess-
um vöxtum nema kannski það að
flytja inn kókaín í málningardós-
um.“ Hins vegar eru fiskur og
fiskafurðir helstu útflutningsafurð-
ir íslendinga og verða um langa
hríð. En jafnframt gátum við og
gætum sparað innflutning mjög
mikið með því að auka eigin iðn-
framleiðslu, sem í eðli sínu er ekki
ólík garðyrkju í gróðurhúsi, sem
viðurkennir svalt loftslag og rysjótt
veður í landinu: tómatar, gúrkur
og rósir þrífast ekki undir berum
himni, en ágætlega í gróðurhúsum,
og íslendingum ætti ekki að vera
vandara en ýmsum iðnþjóðum,
t.d. Frökkum og sjálfum Banda-
ríkjamönnum, að skapa iðnfram-
leiðslu sinni gróðurhúsaloftslag
með tollum eða vörugjöldum á
innflutning. Eins og einn stjórn-
málaflokkur er raunar með tillögur
um. Það er ekki vansalaust að láta
skipasmíðar, fataiðnað skófram-
leiðslu eða húsgagnaiðnað lognast
út af, svo dæmi séu tekin um
atvinnugreinar sem skotið höfðu
rótum í landinu, og sjá aldrei neitt
nema erlenda stóriðju sem með
miklum kostnaði skapar örfá störf.
Auk þess sem tillögur hafa verið
fluttar fyrir daufum eyrum stjórn-
málamanna um innlenda eldsneyt-
isframleiðslu, sem kynni að vera
ábatasamasta orkufrek stóriðja
sem íslendingum stendur til boða.
Því ekki fer hjá því að eldsneyt-
isverð fer snarhækkandi á næstu
árum. Og hvemig stendur fiski-
skipafloti landsmanna þá? Báðir
stóru stjómmálaflokkarnir í Þýska-
landi hafa það meira að segja á
stefnuskrá sinni að draga stórlega
úr einkabílisma þar í landi, vegna
þeirrar mengunar sem leikföng
þessi valda og þá helst með því að
margfalda bensínverðið.
Fyrst minnst er á einkabíla, sem
nú em á góðri leið með að eyði-
leggja almannasamgöngur í land-
inu, bæði í Reykjavík og úti um
land, þá var það líklega mikil
ógæfa að hér var ekki lögð járn-
braut á sínum tíma. Járnbrautir
em orkunýtnasta vélvædda sam-
göngu- og flutningaformið, og hér
á landi væm dráttarvagnarnir
knúðir raforku úr fallvötnum, án
mengunar og án kostnaðar vegna
innflutts eldsneytis. Með járnbraut
kringum landið hefði mátt flytja
fisk milli landshluta frá löndunar-
stað til vinnslustaða, eftir því sem
hráefni gafst, og spara þannig sigl-
ingu fiskiskipa til fjarlægra hafna
og flytja hina fullunnu vöru til
heppilegustu útflutningshafnar,
auk þess sem fólks- og vöruflutn-
ingar hefði verið skjótir og öruggir
í flestum veðmm. En þar eins og
víðar erum við líklega búin að
missa af lestinni, í bili a.m.k. Hins
vegar má líta á björtu hliðina, eins
og doktor Altúnga hefði gert með
þeirri kenningu, að allt í heimi hér
stefni til hins besta: með því hér er
engin járnbraut, græða olíufélög
og tryggingafélög, hjólbarðasalar
og bílaumboð, og fjöldi manna fær
vinnu sem rútu- og vörubílstjórar
sem annars yrðu að vinna í banka
eða gerast heildsalar. Svona er öllu
haganlega fyrir komið í veröldinni
þegar grannt er skoðað!