Tíminn - 09.12.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 9. desember 1989
Timirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Friðun Þjóðleikhússins
Liðinn er um það bil mánuður síðan sú frétt tók
að berast út að þjóðleikhússtjóri og ráðherraskipuð
„byggingarnefnd“ undirbyggju í kyrrþey að um-
bylta áhorfendasal Þjóðleikhússins í skjóli þeirrar
nauðsynjar að gera við húsið og veita því eðlilegt
viðhald og bæta úr tæknigöllum sem fylgt hafa
Þjóðleikhúsinu, líklega frá upphafi.
Enginn getur haft á móti því að bæta úr
tæknigöllum og ófullkominni verkfræðivinnu í
Þjóðleikhúsinu. Öðru nær. Það sem forgengilegt
er verður að lagfæra og endurnýja. Hins vegar hafa
þjóðleikhússtjóri og þessi ráðherraskipaða „bygg-
ingarnefnd“ enga heimild til þess að breyta formum
og svipmóti Þjóðleikhússins og salarkynna þess.
Tíminn hefur lýst eindreginni andstöðu við þau
áform að umturna áhorfendasal Þjóðleikhússins
og telur rétt að ítreka þá afstöðu sína enn einu
sinni, ekki síst vegna þess að hvorki þjóðleikhús-
stjóri, „byggingarnefndin“, húsameistari ríkisins,
hvað þá menntamálaráðherra, hafa svarað auka-
teknu orði þeim aðfinnslum sem fram hafa komið
við breytingaráformin.
Tíminn er að sjálfsögðu ekki einn um það að
leggjast gegn áætlunum þjóðleikhússtjóra og
„byggingarnefndar“ í þessu máli. Arkitektafélag
íslands hefur varað sterklega við slíkum áformum,
enda málið arkitektum skylt sem ljóst má vera.
Húsfriðunarnefnd hefur látið málið til sín taka,
sent menntamálaráðherra greinargerð um afstöðu
sína til breytingaráformanna og farið fram á að
Þjóðleikhúsið verði friðað sem mannvirki sem
hefur „menningarsögulegt og listrænt gildi“.
Um það ætti ekki að verða neinn ágreiningur að
Þjóðleikhús íslendinga fellur að fullu undir ákvæði
þjóðminjalaga, hvort heldur hin eldri eða hin yngri
lög, sem taka eiga gildi um áramót, að Þjóðleikhús-
ið sé mannvirki sem hefur menningarsögulegt og
listrænt gildi. Því til viðbótar kemur að sjálfsögðu
verndaður höfundarréttur arkitekts hússins, Guð-
jóns Samúelssonar, sem viðurkennt er að skipar
sérstakan sess í sögu íslenskrar húsagerðarlistar.
Guðjón Samúelsson mun enga niðja eiga en gæsla
höfundarréttar hans er sögð vera hjá húsameistara
ríkisins.
Þjóðleikhúsið er tímamótaverk í íslenskri bygg-
ingarsögu. Aldrei hafði íslenskum arkitekt fyrr
verið falið vandasamara verk en að forma gerð og
svipmót þessa fyrsta sérhannaða leikhúss á Islandi.
Frá hendi arkitektsins, Guðjóns Samúelssonar, er
Þjóðleikhúsið hið ágætasta verk og hið „glæsileg-
asta hús“ eins og Haraldur Björnsson leikstjóri
orðaði það í ævisögu sinni, maður sem þekkti
Þjóðleikhúsið af langri eiginreynslu sem starfsmað-
ur þess og kunni full skil á kostum og göllum
leikhúsa. Dómur Haralds Björnssonar stendur enn
í dag.
Tíminn skorar á menntamálaráðherra að verða
við beiðni húsfriðunarnefndar um að friða Þjóð-
leikhúsið og koma í veg fyrir að áætlaðar breytingar
á áhorfendasal verði framkvæmdar.
M ikill léttir er það þjóð-
um heims hver árangur er orðinn
af tveimur fundum Bandaríkja-
forseta og Míkhaíl Gorbatsjovs,
aðalritara Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna og Sovétforseta í
Reykjavík og við Möltu. Nú
hefur allt í einu losnað um allar
viðjar, sem voru á þjóðum í
kalda stríðinu, og jafnvel tvö
hundruð þúsund Austur-Þjóð-
verjar krefjast sameiningar
Þjóðverja á útifundi. Slík sam-
eining hefur verið talin vanda-
mál fyrir Evrópu fram að þessu.
En umrótið hefur dregið fjöður
yfir allan ótta við sameininguna.
Jafnvel Mitterrand Frakklands-
forseti hefur ekki þær áhyggjur,
sem Frakkar hafa löngum haft
af sterkri sameinaðri þýskri
þjóð. Hann er á förum til fundar
við Míkhaíl m.a. til að skýra frá
því, að það væri reiðilaust af
Frakka hálfu þótt Þjóðverjar
sameinuðust. Lýst hefur verið
yfir að kalda stríðinu sé lokið,
þótt ekki telji nú forsetarnir það
alveg búið. Hernaðarbandalög-
in í austri og vestri þurfa sjálf að
stappa í sig stálinu, vegna þess
að augljós verkefni eru ekki
sjáanleg á yfirborðinu. Þannig
stefna mál í Evrópu til friðar til
mikils léttis fyrir almenning.
Af fjöldafundum
í valdastóla
Þeir sem lengi hafa hamrað á
því, að kalda stríðið væri að
kenna óbilgirni Vesturlanda,
verða nú að horfa upp á þá
staðreynd, að strax og tök
kommúnísks stjórnkerfis linast
og gamlir flokksjaxlar verða að
víkja fyrir millibilsmönnum í
stjórnkerfinu, kemur upp sá
flötur á áratuga átökum á milli
austurs og vesturs, að ógn kalda
stríðsins er aflétt. Varla hefði
það getað orðið ef Nato hefði
verið árásaraðili. Þannig falla
hin gömlu vé stjórnmálaskoðana
hvert á fætur öðru í ríkjum, sem
fyrir örskömmu voru ofurseld
fátækt og stöðnun. Enn er að
vísu eftir að sjá hverju al-
menningur í gömlu kommún-
istaríkjunum fær áorkað og
hvernig hann fær haldið frelsi
sínu, eins óundirbúinn og hann
er til að takast á hendur stjórn-
málastarf í ríkjum sem hafa
aðeins leyft einn flokk í meira
en fjörutíu ár. Enn sem komið
er birtist hið nýja frelsi einkum
í fjöldafundum gegn ríkjandi
flokki og stjómkerfi eins og í
Tékkóslóvakíu og Austur-
Þýskalandi. Næsta stig verður
að komast frá fjöldafundunum í
valdastóla. Þá fyrst er hægt að
fara að tala um, að nýir siðir hafi
verið hafnir til vegs í þessum
ríkjum. Engu að síður ber að
fagna hverju því skrefi sem stig-
ið er í átt til réttlátari þjóðfélaga.
Flokkar á
stjórnlausu reki
Hér heima hefur umbyltingin
í Evrópu lítið haft að segja.
Alþýðubandalagið hélt lands-
fund, án þess að þar hefðu menn
kjark eða vilja til að skera á
gamla naflastrenginn. Líka sögu
er að segja af kommúnistaflokki
ítala. Þar fékkst heldur ekki
fram nein umtalsverð breyting,
t.d. ekki á nafni flokksins, en
tillaga um nafnbreytingu náði
ekki fram að ganga. Hérlendis
hafa slíkar nafnbreytingar átt
sér stað, en flokkur sem skyld-
astur er kommúnistum gengur
um þessar mundir undir nafninu
Alþýðubandalag. Viðbrögð
kommúnistaflokka í Evrópu og
flokka, sem skyldastir eru
kommúnistum, benda ekki til
þess að forystumenn þeirra séu
farnir að trúa því, að um varan-
lega breytingu sé að ræða í
Austur- Evrópu. Það er eins og
endalok uppreisnarinnar í Ung-
verjalandi séu enn í minni
manna, og síðar vorið í Prag. En
nú sitja aðrir höfuðpáfar í
Moskvu, og það lið sem brást
bæði í Ungverjalandi og Tékk-
óslóvakíu er ýmist farið að starfa
„Guðs um geim“, eða þá komið
að fótum fram og því ekki fært
um að veita nokkra andstöðu.
Því síður þegar einskis stuðnings
er að vænta frá Moskvu.
Tími minninganna
_______er liðinn________
Það er forvitnilegt hvað þeir
sem skyldastir eru kommúnist-
um í Vestur-Evrópu ætla að
sleppa vel í því uppgjöri sem á
sér stað í ríkjum Austur-Evr-
ópu. Frá frönskum kommúnist-
um heyrist ekkert, og ekkert frá
Ítalíu nema tillaga um nafn-
breytingu. Þessi lönd eru nefnd
hér vegna þess að þar eru stórir
kommúnistaflokkar og áhrifa-
miklir. Hérlendis hefur heldur
ekkert breyst. Til marks um það
eru sömu fastatök alþýðubanda-
lagsmanna á menningarlífinu og
verið hafa. Þessi tími er valinn
til að gefa út bók um Brynjólf
Bjarnason, einskonar lofgerð
um pólitík hans og heimspeki-
mál tengd öðru lífi. Brynjólfur
var forystumaður íslenskra
kommúnista um árabil og lét
víkja mönnum úr flokknum ef
þeir höfðu ekki hreinþvegnar
skoðanir. Hann var einn af þeim
fáu mönnum, sem gerði sér
hugmyndir um byltingu sbr. orð
sem hann viðhafði vegna Stefáns
Jóhanns Stefánssonar. Þá er
komin út bók eftir fyrrverandi
formann Alþýðubandalagsins,
Lúðvík Jósepsson um landhelg-
ismálið, sem hann hafði aldrei
neina forystu um. I þeirri bók
hamast hann á samstarfsmönn-
um sem báru mikið meiri ábyrgð
á gangi mála en hann, og er helst
að skilja að þeir hafi tapað
landhelgismálinu. Skrif Lúðvíks
eru hrein kommúnistafræði, sem
sést best á því að landhelgismál-
ið er löngu unnið til fullnustu af
þeim sem kunnu að koma því í
höfn með festu og kunnáttu í
senn. Vonandi fer „helgiskrif-
um“ gamalla kommúnista um
sjálfa sig og „verk sín“ að linna
fyrst að í ljós er komið að stefna
þeirra ætlar hvergi að duga, og
undan þeim eru gengin ríkin,
bæði þau veraldlegu og andlegu.
Þrír þátttakendur
við samningaborðið
Áður en Míkhaíl Gorbatsjov
fór frá Valletta á Möltu veitti
hann sovéska sjónvarpinu viðtal
um árangurinn af óformlega
leiðtogafundinum með George
Bush undan ströndum Möltu.
Rétt er að birta þetta viðtal hér
vegna þess að það sýnir hve
langt Sovétforseti er kominn frá
gömlu skotgröfunum, sem enn
virðist þó vera helsta hæli kom-
múnistaflokka í Vestur-Evrópu.
Gorbatsjov var fyrst spurður,
þar sem fundurinn hafi verið
haldinn á örlagatímum, þegar
nýtt heimsástand væri að
skapast, hvaða áhrif það hafi
haft á viðræðurnar við Banda-
ríkjaforseta. Forsetinn svaraði:
Hið örlagaríka eðli núverandi
ástands og geysilegt mikilvægi
þess fyrir Evrópu og heiminn í
heild, var haft í huga við hinar
mikilvægu pólitísku viðræður
við Bandaríkjaforseta. Það var
þriðji þátttakandinn í fundinum.
Það var ábyrgðin, í hversu
stórum stíl þessar breytingar og
grunnmikilvægi þeirra varðandi
örlög þjóða, meginlanda og
heimsins alls, sem ýtti á eftir
forsetanum og mér að hittast
héma, á Möltu, fyrir hinn eigin-
lega leiðtogafund sem áætlaður
er á næsta ári. Það var Bush
forseti sem átti hugmyndina, en
við tókum henni af hlýhug og
studdum hana.
Heimurinn er að segja skilið
við eitt tímaskeið og hefja
annað. Við finnum þetta öll, en
það er mikilvægt að við metum
það réttilega og leggjum drög að
viðeigandi stefnu á grunni þessa
mats.
Kalda stríðinu
er að ljúka
Nú er það ákaflega mikilvægt
að gera ekki mistök, pólitíska
misreikninga og sérstaídega að
ekki verði gripið til óábyrgra
aðgerða. Öll ríki í vestri og
austri, og um allan heim, yrðu
að gjalda það dýru verði.
Það er sérstaklega mikilvægt
að þessi rás viðburða skuli hafa
orðið svo kraftmikil hér í Evr-
ópu. Ég hef þegar talað um
hlutverk Evrópu fyrir löngu.
Ég vildi gjarna segja núna að
í þeim breytingum sem em að
eiga sér stað sé ég staðfestingu á
spám um hvemig kringumstæð-
urnar muni þróast hérna og um
víðan heim. Breytingar em að
verða til hins betra. Ríkin í
Austur-Evrópu eru að breytast
og sama gildir um Sovétríkin.
Vestrænu ríkin em líka að
breytast. Verulegar breytingar
em að eiga sér stað í stjórnmál-
um, efnahagsmálum, á félags-
lega sviðinu og í samrunaferlinu.
Ef við eigum að ræða um hina
almennu tilhneigingu þessara
breytinga hefur komið fram
hreyfing sem vill æða beint
áfram. Þetta þýðir að nýjar for-
sendur til samstarfs em að koma
í ljós. Heimurinn er að hætta
kalda stríðinu og að leggja af
stað í, að því er við trúum og
vonum, langt tímabil friðsam-
legrar þróunar.
Mannkyn á ystu nöf
Spyrjandinn innti forsetann
eftir því að hann hefði sagt að
heimurinn væri að hætta „að
hætta kalda stríðinu“. Þýðir
þetta að kalda stríðinu sé ekki
lokið?
Ég vildi gjarna geta sagt að
kalda stríðinu sé lokið. Það er
rétt sem meginregla. Enn sem
komið er kemur margt frá því
tímabili enn fram í umleitunum