Tíminn - 09.12.1989, Síða 11

10 Tíminn
Laugardagur 9. desember 1989
Sighvatur Björgvinsson, í helgarviötali Tímans:
Innan við 8% fjárlaga
eftirtilráðstöfunar
Fjárlög íslenska ríkisins eru oftast afgreidd stuttu fyrir þau
áramót sem þau taka til. Fjárlagaf rumvarpið er samið af f jármálaráð-
herra í samráði við ríkisstjórn og þingflokka stjórnarinnar og lagt
fram í sameinuðu Alþingi. Umræður um frumvarpið eru þrjár og á
milli fyrstu og annarrar umræðu og annarrar og þriðju er því vísað
til nefndar. Sú nefnd er fjárveitinganefnd sameinaðs þings og er
skipuð níu þingmönnum. Þessi þingmannanefnd hefur ekki verið
áberandi sé tekið mið af því hve starf hennar er mikið og hversu
mikil völd hún hefur í raun og veru.
Sighvatur Björgvinsson formaður fjárveit-
inganefndar gaf sér tíma til þess að ræða við
Tímann, eftir að blaðamaður og ljósmyndari
höfðu beðið í tæplega tvo klukkutíma eftir
fyrirfram pöntuðu viðtali. Ástæðan fyrir
„íslendingar komast vonandi
þessu tímahraki Sighvats var gífurlegt ann-
ríki við yfirferð á fjárlögunum, en stefnt er
að því að þau fari til annarrar umræðu á
þriðjudag. Megin umræðuefnið skyldi verða
breyttar áherslur við gerð fjárlaga næsta árs
er miða að því að gera ráð fyrir öllum
útgjöldum ríkisins, þannig að fjárlög haldi
og falinn halli komi ekki í ljós þegar líða
tekur á árið.
Grunnurinn ekki rétt lagður
- Nú hefur þú lýst því yfir opinberlega að
þar sem ríkisreikningur fyrir árið 1988 liggi
fyrir til samanburðar, sé stefna fjárveitinga-
nefndar að láta af öllum vísvitandi vanáætl-
unum við gerð fjárlaga. Með öðrum orðum
þið stefnið að þvt að ganga þannig frá
fjárlögum að þau séu raunhæfari en áður.
Hvað þýðir þetta mikla aukningu á halla
ríkissjóðs á næsta ári, frá þeim þremur
milljörðum sem fjármálaráðherra gerði ráð
fyrir þegar hann kynnti frumvarpið?
„Það liggur ekki fyrir núna, því að við
höfum ekki lokið yfirferð á frumvarpinu,“
segir Sighvatur. „En sé litið til baka segir
það sig sjálft að þegar halli ríkissjóðs er
orðinn viðvarandi, eins og hefur verið
undanfarin ár, halli á bilinu frá fjórum og
upp í átta milljarða, getur ekki verið önnur
skýring á því en að grunnurinn sé ekki rétt
lagður. Með öðrum orðum, að um vanáætl-
anir sé að ræða á ýmsum útgjaldaliðum og
til viðbótar því að það liggi ekki ljóst fyrir
hvaða ákvarðanir búi á bakvið tillögur
ríkisstjórnarinnar í fjárlögum, eða þá að
hún sé ekki búin að taka þær ákvarðanir sem
hún segist vera búin að taka. Við skulum
segja sem svo að ef ríkisstjórn tekur þá
ákvörðun að hafa niðurgreiðslur óbreyttar í
krónutölu á næsta ári, býr á bakvið það sú
pólitíska ákvörðun að niðurgreiðslurnar
hækki ekki með verðlagi. Þannig að mat-
vöruhækkun komi fram sem raunveruleg
verðhækkun. Ef menn gera ráð fyrir slíku í
fjárlagafrumvarpi og eru síðan ekki reiðu-
búnir að standa við það þegar á reynir,
myndast auðvitað halli á ríkissjóði.
Tveir megin þættir geta valdið óvissu við
gerð og framkvæmd fjárlaga. Það er í fyrsta
lagi að grunnurinn sé ekki rétt lagður og í
öðru lagi að þær ákvarðanir sem ríkisstjórn
segist vera búin að taka við afgreiðslu
fjárlaga, hafi í raun ekki verið teknar. Þetta
getur til dæmis átt við niðurgreiðslur, út-
flutningsuppbætur og ýmsar slíkar mjög
dýrar og kostnaðarsamar aðgerðir.“
Leggja til hækkun
-Fjárlagahalli hefur verið viðvarandi undan-
farin ár og áætlanir um eyðslu ríkisins ekki
staðist. Þetta hefur yfirleitt komið í ljós
þegar líður á hvert fjárlagaár fyrir sig. Nú
ætlið þið hins vegar að vera raunsæir. Hvað
sýnist ykkur að fjárlagahallinn gæti orðiö
mikill á næsta ári?
„Fjárveitinganefnd hefur ekki lokið sinni
umfjöllun um fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1990. Hins vegar hefur komið fram að áform
um tekjuöflun, eins og skatt á fjármagns-
tekjur sem átti að skila 600 milljónum í
ríkissjóð, þau munu ekki ganga fram.
Fjármálaráðherra hefur lýst því yfir að hann
treysti skattkerfinu ekki til þess að takast
bæði á við skattkerfisbreytinguna um ára-
mótin og fjármagnstekjuskattinn. Allar
aukningar sem verða á útgjaldaliðum fjár-
lagafrumvarpsins munu svo auka halla ríkis-
sjóðs enn frekar. Nú þegar höfum við í
fjárveitinganefnd tekið ákvarðanir um aukin
útgjöld upp á um það bil hálfan milljarð.
Megin hlutinn af því eru leiðréttingar á
grunni fjárlaga.“
Vantar ekki góð áform
- Eru fjárlögin fyrir árið 1990 góð fjárlög,
er ekkert falið í þeim?
„Það eru ekki falin útgjöld í þeim. Við
yfirferð fjárlagafrumvarpsins höfum við í
fjárveitinganefnd ríkisreikning fyrir árið
1988 til hliðsjónar. Það sem við erum að
reyna að átta okkur á er hvort það rekstrar-
umfang sem þar kemur fram stemmir við
þær rekstraráætlanir sem gert er ráð fyrir í
frumvarpinu. Góð áform eru einkenni allra
fjárlagafrumvarpa. Góð áform eru til dæmis
um það að reyna að ná fram einhverjum
sparnaði, eins og launasparnaðinum sem
menn reyndu að ná fram í fyrra. Þau áform
tókust ekki nema að hluta til. Það vantar
ekki góð áform í þetta frumvarp, spumingin
er sú hvort menn í fyrsta lagi geta fram-
kvæmt þau. í öðru lagi hvort menn hafa
raunverulega pólitískan vilja sem þarf til
þess að geta framkvæmt sinn góða ásetning. “
-Eftir að stofnanir ríkisins og sveitarfélög
hafa farið yfir fjárlagafrumvarp næsta árs,
vilja væntanlega margir fá meira í sinn hlut.
Hvað hefur fjárveitinganefnd fengið margar
slíkar beiðnir og hversu háar eru þær
samanlagt?
„Við höfum fengið tæplega fimm hundruð
og fimmtíu erindi. f hverju erindi geta verið
margar beiðnir, eins og þegar eitt sveitarfé-
lag leggur fram eitt erindi sem kannski
fjallar um fjölmörg mál. Fjöldi viðfangsefna
í þessum rúmlega fimm hundruð erindum,
skiptist í fleiri þúsund viðfangsefni. f þeim
viðtölum sem við höfum átt við fólk, hefur
samtals verið beðið um eitthvað á milli átta
og níu milljarða viðbótarútgjöld vegna fjár-
lagafrumvarpsins. Við höfum talað við flesta
af þeim aðilum sem hafa sent fjárveitinga-
nefnd beiðnir um auknar fjárveitingar og
suma oftar en einu sinni og oftar en tvisvar. “
- Liggur það þá ekki alveg ljóst fyrir að
það verður verulega sársaukafullt fyrir ýmsa
að skera þurfi niður fjárveitingar eins mikið
og mögulegt er?
„Jú, jú, vegna þess að íslendingar hafa
sýnt fram á það í alkunnri skoðanakönnun
að það sem þeir vilja í ríkisfjármálum er að
borga enga skatta, en fá samt framlög frá
ríkinu til allra góðra verka. Þetta gengur
bara einfaldlega ekki upp. Það er sárt að
þurfa að segja við fólk, „þið þurfið að borga
skatta fyrir þá þjónustu sem þið fáið“, og
það er líka sárt að segja við fólk, „þið fáið
ekki allt það sem þið viljið“. En vonandi
komast íslendingar á það þroskastig að gera
sér grein fyrir því að það er samhengi á milli
skattlagningar og útgjalda hjá ríkinu.“
Ríkisspítalarnir
vilja milljarð í viðbót
- Nú hefur það kvisast að ríkisspítalamir
einir fari fram á hækkun fjárframlags upp á
rúman milljarð, frá því sem gert er ráð fyrir
á fjárlögum. Er möguleiki að veita ekki
þessa hækkun?
„Óskir ríkisspítalanna eru samsettar af
tvennu. í fyrsta íagi beiðnum um leiðrétting-
ar og lagfæringar á því sem þeir telja að séu
vanáætlanir í fjárlagafrumvarpinu. Hins
vegar er farið fram á viðbætur í rekstri og
byggingum. Það eru til dæmis uppi mikil
áform varðandi K-bygginguna, fyrir krabba-
meinslækningarnar. Sjálfsagt má segja, að
ef allar óskir ríkisspítalanna, bæði um
rekstur, leiðréttingar og stofnkostnað, eru
lagðar saman, nálgast sú upphæð einn
milljarð. En það er ekki nema lítið brot af
því sem eru leiðréttingar á því rekstrarum-
fangi sem þeir hafa í dag. Fjárlagafrumvarp-
ið fyrir næsta ár gerir ekki ráð fyrir umtals-
verðri aukningu á rekstrarumfangi."
„Félagsmálapakkar“ vanmetnir
- Þið stefnið að því að koma fjárlagafrum-
varpinu til annarrar umræðu á þingi í næstu
viku og afgreiða það fyrir jól. Hins vegar eru
flest félög launþega með lausa kjarasamn-
inga um þessar mundir og þóf um launa-
hækkanir framundan, þ.á m. hjá ríkisstarfs-
mönnum. Er þetta ekki stór óvissuþáttur í
fjárlögum?
„Jú, þar renna menn dálítið blint í sjóinn.
Það gera menn hins vegar alltaf þegar
gengið er til samninga, það er aldrei hægt að
segja til fyrirfram hvað kemur út úr þeim og
við í fjárveitinganefnd getum ekki spáð í
það neitt frekar en hver annar. Menn hafa
aftur á móti hneigst til þess að vanmeta mjög
mikið hvað alls konar breytingar á kjara-
samningum sem ekki eru mældar beint í
launatölum þýða mikinn kostnaðarauka fyr-
ir ríkissjóð. Lenging fæðingarorlofs sem
ákveðin var í síðustu kjarasamningum, þýðir
til dæmis aukin launaútgjöld hjá mörgum
ríkisstofnunum sem samsvarar 1% launa-
hækkun. Launaútgjöld í fjárlögum eru
eitthvað á bilinu 10-11 milljarðar og um 1%
af því, eða 100 milljónir, er þá bara vegna
lengingar fæðingarorlofsins.“
- Nú hafa fjárlögin þróast á undanförum
árum þannig að föst útgjöld verða sífellt
stærri hluti útgjalda, en ráðstöfunarfé fer að
sama skapi minnkandi. Hver er skýringin á
þessu?
„Það sem er einkennandi í þessu sam-
bandi er hækkun vaxtagjalda. Á árum áður
skipti litiu máli fyrir fjárlagahallann hver
verðbólguþróunin var í landinu. Tekjur
ríkisins hækkuðu nokkum veginn jafnt á
móti útgjöldunum. Þrátt fyrir að nú hafi
verið tekin upp staðgreiðsla skatta er þessi
þumalfingursregla ekki lengur til staðar.
Það gera vextimir. Ef verðbólgan verður
meiri en forsendur fjárlaga gera ráð fyrir,
eykst hallinn á ríkissjóði vegna þess að
vaxtagjöldin hækka svo mikið. Nú er svo
komið að vaxtagjöld ríkisins em orðin hærri
heldur en nemur því fé sem ríkissjóður veitir
til framkvæmda. Framlög til stofnkostnaðar
eru nú komin niður í 8% af fjárlögum
ríkissjóðs. Stór hluti þess er bundinn f
verksamningum, þannig að svigrúmið sem
við höfum er ekki einu sinni þessi 8%.
Afgangur fjárlaganna er bundinn fastur
og þessum föstu rekstrarliðum getum við
ekki haggað, nema að grfpa til þess að segja
upp fólki. Sú ákvörðun er mjög erfið og þó
að Alþingi hafi tekið ákvarðanir um að
draga saman seglin á sumum sviðum hefur
þeim ákvörðunum oftast ekki verið
framfylgt."
Hafa beðið í ár eftir
rökstuðningi fyrir
ákvörðunum í „Sturlumálinu“
- í fjáraukalögum fyrir árið 1988 kemur
fyrir „Sturlumálið" svo kallaða og önnur
mál, þar sem framkvæmdavaldið hefur tekið
þá ákvörðum að greiða fé úr ríkissjóði án
þess að leita heimilda Alþingis fyrir því. Þú
hefur lýst því yfir að þú munir ekki fallast á
að fjárveitingar vegna Sturlumálsins verði
samþykktar. Hvers vegna?
„Sturlumálið er ekki stórt mál hvað varðar
útgjöld ríkissjóðs. Hins vegar er það stórt
mál að því leyti að það hefur mikið for-
dæmisgildi. í þessu tilfelli var í fyrsta sinn
beðið um úrskurð dómstóla, um hvar mörk-.
in lægju á milli heimilda og vanheimilda
stjómenda ríkisstofnana. Sturlumálið er
stórt mál vegna þess að það var komið í
dómsmeðferð hjá æðsta dómstóli landsins,
þegar tekin var ákvörðun um það að taka
málið úr dómi og afgreiða það með ákvörð-
un framkvæmdavaldsins um greiðslur úr
ríkissjóði án heimilda. Fjárveitingamefnd
hefur beðið um þær upplýsingar sem fjár-
málaráðherra og menntamálaráðherra
byggðu þessa ákvörðun sína á og um álit
ríkislögmanns, sem rak málið fyrir ríkið í
Hæstarétti, á þessum afgreiðslum. Við höf-
um ekki ennþá fengið svör við þessum
beiðnum, þrátt fyrir að við höfum lagt þær
fyrst fram fyrir um ári. Afgreiðsla fjárveit-
inganefndar á þessu tiltekna máli í fjárauka-
lögunum, mun að sjálfsögðu byggjast á því
hvaða svör hún fær við þessum beiðnum um
upplýsingar og hvert innihald þeirra svara
verður.
í þessu er ekki fólgin nein afstaða mín til
Sturlumálsins, hvort Sturla Kristjánsson hafi
haft rétt til þess að gera það sem hann gerði,
eða ekki. Heldur eingöngu það að þarna var
tekið mál úr dómsmeðferð sem hefur for-
dæmisgildi fyrir allan ríkisreksturinn.
Árni Gunnarsson.
Laugardagur 9. desember 1989
Tíminn T1

Timamynd: Pétur