Tíminn - 22.12.1989, Page 6

6 Tíminn
Föstudagur 22. desember 1989
Timinti
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
___Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f.
Frá og meö 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Innrás Bandaríkjamanna
Panamaríki, sem er syðst Mið-Ameríkuríkjanna,
hefur með réttu verið talið dæmigert bananalýðveldi
og leppríki Bandaríkjamanna.
Bandaríkjastjórn átti allan þátt í því með hernað-
aríhlutun og pólitískum brögðum að Panamaríkið
var stofnað og lýst sjálfstætt undan yfirráðum
Kólumbíu árið 1903, enda höfðu Bandaríkjamenn
náð fyrir löngu eignarhaldi á fyrirtæki sem Frakkar
höfðu misst út úr höndum sér og vann að því að
gera skipaskurð um Panamaeiðið þar sem styst er
milli Atlantshafs og Kyrrahafs. Eftir stofnun Pan-
amaríkis hófust Bandaríkjamenn fyrir alvöru handa
um gerð skipaskurðarins og lauk því verki 1914.
Saga Panamalýðveldisins markast öll af þessum
tengslum við Bandaríkin, sem þar hafa með sanni
verið ríki í ríkinu allt til þessa dags. Að formi til
urðu þó söguleg umskipti í þessum tengslum
Panama og Bandaríkjanna þegar Carter Banda-
ríkjaforseti og Torrijos, forseti Panama, undirrit-
uðu samning um að Panamastjórn tæki við yfirráð-
um Panamaskurðarins í árslok 1999. Að formi til
ríkir því millibilsástand og umþóttunartími milli
hinna bandarísku yfirráða og yfirtöku Panama-
manna sjálfra á landsvæðum og mannvirkjum í sínu
eigin landi. En eins og er ráða Bandaríkjamenn
Panamaskurðinum og stóru svæði sem honum
fylgir. Þar hafa þeir tiltölulega fjölmennt og vel búið
herlið og hafa auga með öllu sem gerist í landinu.
Þótt Panamaríki eigi að heita sjálfstætt lýðveldi
og þingstjórnarland hefur það sjaldnast gengið
eftir, síst af öllu hin síðari ár eftir að Noriega,
yfirmaður Panamahers, tók að ráða yfir réttkjörn-
um forsetum og ríkisstjórnum í skjóli hersins. Slíkt
er að vísu ekki nýlunda í rómönsku Ameríku, og
Bandaríkjamenn hafa ekki vílað fyrir sér að eiga
samstarf við herforingjastjórnir, ef það hefur
hentað. Hins vegar hefur Noriega ekki verið þeim
að skapi og reyndar yfirlýstur fjandmaður eftir að
uppvíst þótti fyrir þremur árum að hann ætti beinan
hlut að fíkniefnasmygli til Bandaríkjanna. í augum
Bandaríkjastjórnar er hann eftirlýstur afbrotamað-
ur, sem hún telur sér skylt að koma frá völdum og
heimilt að taka höndum.
Forsetar Bandaríkjanna hafa að vísu hikað við að
ráðast beinlínis inn í landið þar til nú að Bush forseti
hefur látið til skarar skríða. Enginn vafi er á því að
innrás Bandaríkjamanna er skerðing á sjálfstæði
Panamaríkis og hrein stríðsyfirlýsing. Hvort sem
einhverjum kann að finnast þessi innrás vorkunn-
armál eins og í pottinn er búið á Bush sér enga
afsökun að lögum fyrir þetta framtak sitt. Sumir
halda að Bandaríkjaforseti hafi ætlað að gera sig að
meiri manni með innrásinni og hann hljóti að hafa
heiminn með sér í þessu verki, en aðrir benda á að
þetta tiltæki hans geti allt eins snúist í höndunum á
honum og veikt tiltrú hans á alþjóðavettvangi. Ekki
er ólíklegt að innrásin í Panama eigi eftir að beina
sjónum heimsins enn frekar að hinu pólitíska
ástandi í Vesturheimi og sjái það glögglega
fyrir sér að ekki er allt sem sk|*ii í þeim heimshluta
sem næst liggur Bandaríkjunum og Bandaríkja-
menn telja áhrifasvæði sitt.
llilllllll GARRI
Bubbi Morthens
„Bókaþjóðin“ hcfur með ein-
hverjum hætti skutlast út um bak-
dyrnar og tekið upp margvíslega
nýja siði fyrir jól. Að vísu seljast
bækur vegna þess að nokkuð stór
hluti þjóðarinnar er enn læs og því
ekki við öðru að búast en þær
hreyfist eitthvað svona um það bil
sem þær koma út. Þó er sala á þeim
hvergi í hlutfalli við augiýsingar og
umskrif. Miðað við þann langa
texta sem skrifaður er um bækur
og höfunda í desembermánuði
hverjum liggur við að halda megi
þvl fram að þær seljist sáralítið.
Metsölu-Bubbi
En annað er komið til sögunnar,
sem hefur tekið við af bókinni. En
það er sala á hljómplötum. Þó fer
engum fréttum af stórsölu á plötum
með Idassískri tónlist. Popptóniist-
in fer hins vegar með himinskaut-
um í sölu, eins og auglýsing um
Bubba Morthens ber með sér. Þar
stendur að frá upphafi ferils síns
hafi hann selt yfir hundrað þúsund
plötur. Miðað við það verðlauna-
kerfi sem plötusalar og plötufram-
leiðendur hafa komið upp, og
bókaútgefendur hafa nú apað eftir,
hefur Bubbi fengið 7 platínuplötur
í verðlaun, 19 gullplötur og tvær
tvöfaldar platínuplötur. Þetta hef-
ur allt gerst heldur hljóðlega. Væri
um sambærilega bóksölu eins höf-
undar að ræða myndi hann áreið-
anlega vera talinn ígildi heims-
frægra höfunda. Það virðist því
Ijóst að allur fyrirgangúrinn í bók-
sölunni í jólamánuðinum skilar
litlum árangri. Bubbi Morthens fer
með vinninginn.
Bubbi hefur vinninginn
Nýjasta plata Bubba hefur nú
selst í þrettán þúsund eintökum.
Það þætti bærileg sala í bók. Sagt
var að bók Höllu Linker hafi selst
í sjö þúsund eintökum, sem var
óvenjulegt. Síðan hafa miðaldra
konur brugðið á það ráð að fara að
segja ævisögur sínar, ef þær hafa
skilið við menn sína, eru orðnar
ekkjur eða ef tekið hefur verið
framhjá þeim. En það kemur fyrir
ekki. Bubbi Morthens hefur vinn-
inginn.
Það sýnir í raun og veru betur en
margt annað hvemig þjóðfélagið
er að breytast, að slík gífurleg sala
skuli vera á hljómplötu eftir popp-
ara á sama tíma og bóksala dregst
stórlega saman. í ár komu út yfir
fjögur þúsund titlar, og þannig
virðist ekkert lát vera á leit að
stórsölu í bókum, sem seljast í
kringum þúsund eintök hver titill
falli bókin ekki alveg. Auðvitað
eru undantekingar á þessu, alveg
eins og það er undantekning að
vinna í Lóttó-inu. Ljóst er að það
mundi ekki skaða bókmenningu
þjóðarinnar hætis hót þótt útgefn-
um titlum yrði fækkað um helming.
„Nóttin langa“ skollin á
Hljómplötu verður ekki notið
nema með dýmm búnaði. Auglýst-
ar em spiladósir sem kosta tugi
þúsunda. Og það þarf ekki einu
sinni að kunna mikið í músik til að
gera plötu. Að því leyti er líkt á
komið með plötunni og þessum
árlegu fjögur þúsund bókatitlum.
Menn hafa ekki legið í námi árum
saman. Nóg er að hafa unnið í
frystihúsi í báðum tilfellum.
Auðvitað er Bubbi Morthens vel
að verðlaunum sínum kominn og
þeirri miklu sölu sem hefur rerið á
plötum hans, og nú þeirri síðustu,
„Nóttinni löngu“, sem er að slá öll
sölumet. Með þessari miklu sölu,
eiginlega án hefðbundinna auglýs-
inga og hefðbundinna dóma í
fjölmiðlum, hefur Bubbi boðað
nýjan tíma. Hann hefur sýnt fram
á að samhengi er á milli lélegrar
bóksölu og stóraukinnar plötusölu.
Hingað til hefur því verið haldið
fram að léleg bóksala ætti rætur að
rekja til eins konar kreppuástands.
Þetta er auðvitað rugl á meðan á
sannast að seldar eru þrettán þúsund
plötur með lögum Bubba Morthens,
og plötur annarra poppara eftir því
þótt um lægri tölur sé að ræða.
Bókaútgáfa er enginn gróðavegur,
einkum ekki í samkeppni við
hljómplötuna. Popparar eru stund-
um að boða til hljómleika til styrkt-
ar svertingjum í Afríku. Þeir ættu
næst að halda hljómleika til styrkt-
ar „bókaþjóðinni“. Garri
VÍTT OG BREITT
Björaunarafrek við skurðina
Bandaríkin eru öflugasta björg-
unarsveit veraldarsögunnar. Þau
breiða verndarvæng sinn yfir hálfa
heimsbyggðina og passa upp á
lýðræðið. Tvisvar hefur bandarísk-
ur her bjargað Evrópu frá sjálfri
sér og mest og best hefur Bretum
verið bjargað, og voru samningarn-
ir haldgóðu sem gerðir voru á
Yalta liður í styrkingum lýðræðis.
Heimsveldisreddingarnar hafa
gengið svo vel að að sólargangur-
inn hjá breskum ráðamönnum er
að verða rétt eins og hjá öðru fólki.
Má reyndar segja að endanlega
hefi verið skrúfað fyrir breska
heimsveldið með björgunarað-
gerðum Ameríkana við Súes 1956.
Súesskurðurinn var grafinn fyrir
tilstilli Frakka og Breta og höfðu
hinir síðamefndu yfirráð yfir hon-
um og skuldbundu sig til að halda
honum opnum fyrir skipum allra
þjóða. Bretar bjuggu til ríki og
landamæri í heimshlutanum en Eg-
yptar fengu síðar yfirráð skurðar-
ins og lokuðu honum fyrir Israel-
um.
Bretar, Frakkar og ísraelar
gerðu herhlaup til að ná skurðinum
og veittist það létt.
Þá fór Washington að bjarga,
skipaði sigurstranglegum töku-
mönnum Súes að andskotast heim
og láta ekki sjá sig á þeim slóðum
meir.
Fyrrverandi stórveldi í Evrópu
lögðu skottið á milli fótanna og
skömmuðust heim en Bandaríkja-
menn hafa haldið ísrael uppi allt
síðan og hefur viðvarandi stríðs-
ástand verið í heimshlutanum allar
götur til þessa dags og sér ekki fyrir
endann á því.
Þetta var og er Súes.
Eignarhald á öllu
Bandaríkjameon tóku við af
Frökkum að graagPitBgpteskurð-
inn og tóku totuna no^Lr í Kól-
umbíu og gerðu aísjálfstæðu ríki
og réðu þar með bæði ríki og
skurði.
Síðar ösnuðust þeir til að leggja
Monroekenninguna til hliðar, en
hún var heiðarleg viðurkenning á
því að Bandaríkin væru stórveldi
sem ekki undi afskiptum ríkja utan
Vesturálfu af málefnum Ameríku.
En af því að Bandaríkin eru
lögreglulið lýðræðisins kássast þau
upp á hvers manns jússur þegar
þeim finnst eitthvað vera sér and-
stætt í Rómönsku Ameríku, en þar
sem búið er að kasta Monroekenn-
ingunni fyrir róða ræðst ekki við
eitt eða neitt og kommaríkin
hreiðra um sig í bakgarðinum og
gefa herrunum í Washington langt
nef. Og þarna eru allir tilbúnir til
að tjá lýðræðisást sína með vopna- ,
valdi hvenær sem færi gefst, og það I
er oft.
„Stjórnarbylting í Panama," var
aðalfyrirsögn í málgagni Hvíta
hússins á íslandi í gær. Þar var átt
við árás Bandaríkjamanna á her og
forseta ríkisins. En Noriega hefur
það helst til saka unnið að segja
lausu starfi sínu hjá CIA - og það
gerir maður ekki, jafnvel þótt við- j
komandi hafi komist til forsetatign-'
ar. Með hvaða hætti er ekki spurt
að í Rómönsku Ameríku.
Geðþóttalýðræði
Enginn efast um að Noriega
forseti er hinn versti þrjótur, spillt-
ur og var ekki vandur að meðölum
þegar hann þurfti að tryggja völd
sín og stöðu. En svo er um fleiri
svokallaða þjóðarleiðtoga víða um
heim og flökrar Bandaríkjamönn-
um ekkert fremur en öðrum að
eiga við þá skipti og kalla vini sína
þegar svo ber undir.
Árás Bandaríkjanna á Panama
er ekkert annað en nakin valdbeit-
ing stórveldis gegn smáþjóð. Hún
er réttlætt iaeð alls kyns undan-
brögðum enajRBhbreytir engu um
að það eru hefhaðarlegir yfirburðir
stórveldis sem skipa „lýðræðinu"
að eigin geðþótta.
Heiðarlegra væri að Bandaríkin
viðurkenndu að þau eru stórveldi
og væru ekkert að gera samninga
um Panamaskurðinn heldur segð-
ust eiga hann og ekkert múður þar
um.
Að bandaríski herinn sé að eltast
við einstakling, sem situr í forseta-
stóli erlends ríkis, til að handtaka
og dæma er fráleit vitleysa. Það er
alveg sama þótt stjórnin í Washing-
ton haldi þeirri fásinnu fram að
hún sé að draga úr eiturefnainn-
flutningi með svona aðgerðum.
Vel má vera að Noriega sé eitur-
lyfjakaupmaður og hagnist á þeim
viðskiptum. En í Bandaríkjunum
eru ótal stórsmyglarar og kaup-
menn eiturlyfja sem væri nærtæk-
ara fyrir stjórnvöld að snúa sér að.
Og menn ættu endilega að fara
að átta sig á því að eiturlyfjavanda-
málið eru fyrst og fremst neytendur
en ekki þeir sem útvega fíkniefnin.
Bush forseti og kappar hans
leika sér að því að ná Panamaríki
á sitt vald og geta jafnvel fengið
Morgunblaðið til að kalla innrásina
stjórnarbyltingu. En að halda að
það leysi nokkurt mál að ná bólu-
gröfnum og glæpahneigðum ein-
ræðisherra á sitt vald er fráleitt og
mun engin áhrif hafa á fíkniefna-
framboð í Bandaríkjunum.
Ameríkanar beittu ofbeldis-
kenndum hótunum þegar þeir
knésettu gömul og lúin stórveldi
ásamt þeim dugmiklu Israelum við
Súes hér um árið.
Nú leika þeir sama leikinn sjálfir
í Panama og er fyrirslátturinn svo
kjánalegur að hann er varla Amerí-
könum bjóðandi.
Hressilegra væri að segja: Ég er
sterkastur - því ræð ég.
En ef verið er að leika björgun-
arsveit er viðkunnanlegra að grein
sér gerð fyrir hverjum er verið að
bjarga og frá hverju. OÓ