Tíminn - 06.01.1990, Blaðsíða 7

Tíminn 7
„Hrun kommúnismans dæmir kenningar Lenins í úreldingarsjóð mannkynssögunnar með falshugmyndum fyrri tíma.“
í alþýðulýðveldunum sé háð
vestrænum samskiptum hvað
varðar efnahagsmál, almenn
vöruviðskipti og samvinnu á
tæknisviði. Þessi þróun flýtir
tvímælalaust þeirri opnun til
austurs sem Þjóðverjar hafa
markvíst unnið að, en breytir
engu að síður eðli austurstefn-
unnar eins og hún hefur verið
mótuð. Pólitíska þróunin í Aust-
ur-Evrópu skapar allt aðrar fors-
endur fyrir samskiptum austurs
og vesturs en áður var, einfald-
lega vegna þess að með hruni
kommúnismans og þjóðfélags-
gerðar hans hrynur einnig það
pólitíska og efnahagslega járn-
tjald sem skipt hefur Evrópu í
tvo heima. Austurblökkin í sinni
40 ára gömlu mynd er úr sög-
unni, en vesturblökkin hefur í
rauninni stækkað sem því
nemur, þótt með sérstökum
hætti sé.
Þrýstingur að austan
Þegar svo er komið hlýtur að
vera stutt í það að endurskoða
verði þá Evrópustefnu og Evr-
ópusamvinnu sem mikill hraði
hefur verið í að móta og fram-
kvæma hin allra síðustu ár. Að
formi til verður e.t.v. ekki ráðist
í neinar breytingar á fyrirhug-
uðu stjórnskipulagi og efnahags-
kerfi Evrópubandalagsins og
EFTA innan sameiginlegs efna-
hagssvæðis Evrópu. Hins vegar
breytir opnunin til austurs ýms-
um efnisforsendum Evrópu-
hreyfingarinnar sem óhjá-
kvæmilega mun setja mark sitt á
framkvæmd hennar á næstu
árum. Hvort heldur sem er Evr-
ópubandalagið eða EFTA- sam-
tökin, þá getur hvorugt þessara
ríkjabandalaga látið sem þau
séu ósnortin af þeim þrýstingi
sem á þau verður gerður af
Austur- Evrópuríkjunum eins
og nú er komið. Það hefur
komið í ljós að sum þessara
ríkja eru farin að þreifa fyrir sér
um aðild að vestur-evrópskum
ríkjasamtökum. Ungverjar hafa
a.m.k. hreyft því að tengjast
Fríverslunarsamtökum Evrópu,
þótt þeirri málaleitan hafi verið
tekið með tregðu enn sem komið
er, og sá möguleiki hefur verið
ræddur að opna ætti dyr Evrópu-
ráðsins fyrir Austur-og Mið-
Evrópuríkjum með einum eða
öðrum hætti. Slíkt hefði að vísu
ekki neina efnahagslega þýð-
ingu, en eigi að síður siðferðilegt
og pólitískt gildi.
Sýnt má vera að á næstu árum
verða Evrópusamskiptin mörk-
uð af hruni kommúnismans í
Austur-Evrópu, hvernig sem við
verður brugðist af hálfu Vestur-
Evrópuríkjanna, auk þess sem
ekkert liggur nákvæmt fyrir um
það hvers hinar nýfrjálsu þjóðir
vænta sér af auknum samskipt-
um við Vestur-Evrópulönd. í
þeim samskiptum munu þau þó
leggja áherslu á sína eigin hags-
muni, efnahagslega og þjóðlega,
að tryggja sér jafnrétti og ávinn-
ing fyrir sig í þeim samskiptum
sem stofnað yrði til.
Vandi nýfrjálsu
________ríkjanna___________
Því hefur verið hreyft af
fréttaskýrendum að efnahag-
skerfi nýfrjálsu þjóðanna þurfi
sinn þróunartíma til að mæta
þeim áhrifum sem víðtæk efna-
hagssamvinna við vestrænan
heim hefur. Fyrstu áhrif kynnu
að verða þau að umrót skapaðist
í stað stöðugleika, almennra
kjarabóta og raunverulegra
framfara og að ávinningurinn
yrði e.t.v. ekki nema á aðra
hliðina. Við ríkjandi aðstæður í
þessum löndum er stjórnmála-
frelsið ekki af sjálfu sér nein
trygging fyrir efnahagsumbótum
sem nægðu til gagnkvæms ávinn-
ings í milliríkjaviðskiptum. Svo
brýnt sem það er að hin auðugu
og iðnvæddu ríki Vestur-Evrópu
styðji uppbyggingu hinna ný-
frjálsu ríkja í Austur- og Mið-
Evrópu, þá verður sá stuðningur
að taka mið af aðstæðum sem
þar ríkja án kreddufestu um
skipan efnahags- og viðskipta-
mála. Þrátt fyrir allt eru Austur-
Evrópuríkin á allt öðru þróun-
arstigi en iðnríkin og þurfa sinn
aðlögunartíma að markaðsbú-
skap og viðskiptafrelsi. Því er
ekki auðvelt að sjá að það geti
verið eftirsóknarvert fýrir ný-
frjálsu ríkin að tengjast umsvifa-
laust efnahagskerfi Vestur-Evr-
ópu, hvað þá að Evrópubanda-
lagið eða EFTA geti rúmað
þessi ríki innan sinna vébanda
að svo komnu.
Er eitthvað breytt?
Þótt afstaða íslands til Evr-
ópuhreyfingar sé að vísu óskylt
mál í þessu sambandi, þá er
íslenskum ráðamönnum engan
veginn óviðkomandi sú þróun
sem kann að vera framundan í
samskiptum nýfrjálsu Evrópu-
þjóðanna og iðnveldanna í álf-
unni. Þótt ólíklegt sé að hin nýja
staða sem komin er upp í sam-
skiptamálum Evrópulanda hafi
áhrif á þá meginafstöðu íslend-
inga að taka þátt í viðræðum
EFTA við Evrópubandalagið
um sameiginlegt efnahagssvæði
í Evrópu, þá er fullt tilefni til
þess að fylgjast gaumgæfilega
með viðhorfum iðnveldanna til
þess ástands í álfunni sem orðið
hefur við hrun kommúnismans.
Engum getur blandast hugur um
að hið nýja ástand felur í sér
breytta Evrópu, Evrópumyndin
er önnur en var fyrir nokkrum
mánuðum. Þessu verða íslensk
stjórnvöld að gefa fullan gaum.
Það er a.m.k. víst að fslend-
ingar hafa ekki síður ástæðu til
þess nú en áður að halda fast við
þá stefnu að standa utan við
Evrópubandalagið. íslendingar
eiga ekkert erindi í hin fyrirhug-
uðu Bandaríki Evrópu. Mikil
nauðsyn er á því að íslenskir
stjórnmálamenn láti skýrt í sér
heyra um þá stefnu, ekki aðeins
við einstök tækifæri, heldur sem
oftast á almennum umræðuvett-
vangi. Þetta er ekki sagt að
tilefnislausu, því að rík tilhneig-
ing virðist vera til þess að haga
umræðum í fjölmiðlum um Evr-
ópuþróunina á þann veg að
mörkuð stefna ríkisstjórnarinn-
ar (um þátttöku í EFTA) fær
þar nánast enga upplýsandi um-
fjöllum, rétt eins og hún sé ekki
til, heldur eru tilkvaddir viðmæl-
endur í umræðuþáttum undan-
tekningarlítið símasandi um það
sem sjálfsagt mál að íslendingar
eigi að búa sig undir að ganga í
Evrópubandalagið og láta af
þeirri „þjóðlegu íhaldssemi“
sem það er nefnt að vilja við-
halda sjálfstæði og fullveldi
landsins, sem ekki getur orðið ef
íslendingar gerast aðilar að Evr-
ópubandalaginu.
Umræða um
afstöðu íslands
Ef svo er að dagskrárstjórn-
endur og þáttagerðarmenn
Ríkisútvarpsins og annarra
áhrifamikilla fjölmiðla láti sig
engu skipta heiðarlega kynningu
á opinberri stefnu íslenskra
stjórnvalda í Evrópumálum, en
haldi öðrum sjónarmiðum ein-
hliða fram, þá ber stjórnmála-
mönnum að finna leiðir til þess
að koma stefnu sinni á framfæri
við almenning með öðrum hætti.
Hér er um pólitískt mál að ræða
sem alþingismenn eiga að fjalla
um og sýna fullan áhuga. Kjós-
endur eiga auk þess heimtingu á
því að svo stórt og afdrifaríkt
mál, sem EFTA-aðildin er, sé
rætt við þá og þeim gerð grein
fyrir efni þess og markmiði.
Þetta er þeim mun brýnna sem
nú eru að hefjast fyrir alvöru
viðræður milli EFTA og EB um
nána samvinnu innan sérstaks
efnahagssvæðis í Evrópu. ís-
lendingar taka þátt í þessum
viðræðum sem aðilar að EFTA,
en þó með fyrirvörum sem
snerta óskerðanlega íslenska
hagsmuni. Þótt e.t.v. sé ofsagt
að íslendingar reki beina fyrir-
varastefnu í þessum viðræðum,
þá eru fyrirvaramir eigi að síður
grundvallaratriði, sem ekki má
víkja frá, ef á reynir.