Tíminn - 02.02.1990, Side 6
6 Tíminn
Föstudagur 2. febrúar 1990
Timinri
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
George Bush
George Bush hefur nú gegnt embætti Banda-
ríkjaforseta í eitt ár og virðist njóta trausts meðal
þjóðar sinnar, ef marka má skoðanakannanir.
í sambandi við vinsældir Bush er því haldið fram
að hann njóti þess beinlínis hversu friðvænlegt er
í sambúð risaveldanna, þó fæstir reki það mál til
núverandi Bandaríkjaforseta sérstaklega. Hvað
það snertir hefur Bush verið í skugga annarra sem
sérstakur frumkvæðismaður að bættum samskipt-
um austurs og vesturs. Hins vegar hefur honum
tekist að halda þannig á hlut Bandaríkjamanna
gagnvart hinni nýju þróun í heimsmálum að hans
eigin þjóð virðist sætta sig við framgöngu hans í
því máli.
í fyrradag flutti George Bush sína fyrstu form-
legu stefnuræðu á Bandaríkjaþingi. Sú ræða hefur
vakið athygli fyrir þá tillögu sem forsetinn bar þar
fram að stórveldin fækkuðu hermönnum sínum á
meginiandi Evrópu miklu meira en hann hefur
áður lagt til. í byrjun forsetatíðar sinnar var Bush
með hugmyndir um miklu minni fækkun hermanna
í Evrópu. Sl. vor lagði hann til að tala hermanna
stórveldanna hvors um sig yrði miðuð við 275
þúsund, en nú gerir hann tillögu um 195 þúsund
hermenn fyrir hvort um sig.
Ef litið er á tölur um núverandi hermannafjölda
stórveldanna á meginlandi Evrópu myndi þetta
þýða að bandarískum hermönnum fækkaði um 65
þúsund en sovéskum um 370 þúsund, því að
sovéskir hermenn hafa alltaf verið fleiri og dreifð-
ari um alþýðulýðveldin en bandarískir í NATO
löndum. I fréttum Reuters í gær segir að sovét-
stjórnin taki tilboði Bush vel og telji það skref í
rétta átt, og framkvæmdastjóri NATO telur að
almenn samstaða sé um stuðning við fækkunarhug-
myndir Bandaríkjaforseta.
Hvað varðar afskipti Bush af þróun Evrópumála
er þessi tillaga hans um fækkun í herafla stórveld-
anna án efa athyglisverðust síðan hann lagði fram
hugmyndir sínar um afvopnun á fundi leiðtoga
Atlantshafsríkja í maí á fyrra ári. Þær hugmyndir
greiddu fyrir málamiðlun í deilum Vestur-Þjóð-
verja og Bandaríkjamanna um hvernig standa
skyldi að afvopnunarmálum. Það er því engin
ástæða til að vanmeta störf George Bush á
forsetastóli, þótt því fari fjarri að þau séu öll
óumdeilanleg, s.s. innrásin í Panama, sem hann
sætir gagnrýni fyrir, ekki aðeins erlendis, heldur
einnig heima fyrir.
Innrásin í Panama varpar ljósi á hvar það verður
í náinni framtíð sem vandamál Bandaríkjastjórnar
í utanríkismálum koma til með að liggja. Fari svo
sem líkur benda til, að Bandaríkin muni smám
saman draga sig út úr Evrópumálum eftir meira en
40 ára einbeitingu á því sviði, þá getur ekki hjá því
farið að þau fari að líta til með sínum eigin
„bakgarði“, rómönsku Ameríku, þar sem stjórn-
málaóreiðan hefur fengið að dafna í skjóli banda-
rískrar íhlutunar án jákvæðrar uppbyggingar-
stefnu.
GARRI
Steingrímur Ólafur Ragnar
Þórarinn V.
Einar Oddur
Guðmundur J.
Ásmundur
Tímamót í samningum
Þá eru horfur á því að samningar
séu að takast og má vel vera að
skrifað hafi verið undir þegar þetta
er lesið. Eftir fréttum að dæma er
hér um óvenjulega samninga að
ræða, og mun óhætt að segja að
aldrei fyrr hafi verið tekið annað
eins tillit til ástands þjóðfélagsins
eins og nú. Skynsamari menn ræð-
ast við um launamálin en áður var,
sumpart vegna þess að á þeim
hvQir ekki krafa um að hleypa
málum út I harðvítugar deUur af
pólitískum ástæðum, og sumpart
vegna þess að það friðarafl sem nú
ræður ríkjum á milli vinnuafls og
vinnuveitenda verður ekki rofið af
offörum, sem sáu endalok allrar
verkalýðsbaráttu líkamnast í
„fyrírmyndarríkjum“ austurblokk-
arinnar.
Til varnar kaupmætti
Ekki hefur alltaf tekist að lifa í
sæmilegum fríði í landinu og hefur
þar mest boríð á átökum vinnuafls
og vinnuveitenda. Áður, eins og
að þessu sinni, hafa ríkisstjómir
verið kallaðar tU, svo hægt værí að
ganga frá samningum. Þá hefur
niðurstöðum af verkalýðsbarátt-
unni veríð slengt út í allt þjóðfélag-
ið með misjöfnum árangrí. Ólafur
Ragnar Grímsson hefur einmitt
haft á orði að þessu sinni, að erfitt
værí að hugsa sér að leysa þessa
deUu með erlendum lántökum sem
bömum okkar værí ætlað að
greiða. Við höfum einmitt hegðað
okkur þannig margsinnis á liðnum
áratugum án þess að dæmið hafi
verið orðað jafn bókstaflega og hjá
Ólafi Ragnarí.
Það hefur komið fram að megin-
markmið samninganna er að verja
kaupmátt launa og ná um leið
veralegum árangri í minnkun verð-
bólgu. Verðbólgan er mikiU böl-
valdur og bætir ekki úr, að Ijóst er
að staða undirstöðuatvinnuvega er
mjög bágborin. Tilkostnaði heimU-
anna verður að halda í skefjum, en
tU að halda verði á landbúnaðar-
vöram óbreyttu tU lengri tíma þarf
ríkið að leggja fram töluvert fé í
niðurgreiðslur. Bankar, sem
reikna nafnvexti út frá meðaltaU
þríggja síðustu mánaða á undan,
tala nú um að lækka nafnvexti í
takt við minnkandi verðbólgu, og
er reiknað með, farí sem horfir, að
nafnvextir geti fljótlega lækkað
um helming. Sú lækkun mun þegar
hafa gífurleg áhrif á hagi heimil-
anna.
Gegn verðbólgu
Steingrímur Hermannsson hefur
lýst því að hér sé um að ræða
kjarasamninga gegn verðbólgu, og
því sé ríkisstjórnin heUshugarmeð-
mælt samningagerðinni. Það er þvi
Ijóst að ríkisstjórain gerir það sem
hún getur tU að koma samningun-
um í höfn. Steingrimur hefur lagt
áherslu á, að viðræðurnar byggist
á sjónarmiðum sem miði að því að
ná verðbólgunni niður. Steingrím-
ur hefúr Iýst því yfir að stjómin sé
reiðubúin að tryggja að markmið
samninganna náist.
Þeir sem vinna að hinni stóra
þraut að fá aUa lausa enda tU að ná
saman era m.a. bjargvætturínn frá
Flateyri, Einar Oddur Kristjáns-
son, sem stendur nú í sínu fyrsta
stórverki sem formaður Vinnuveit-
endasambandsins. Viðmælendur
hans era gamlir jaxlar á borð við
Ásmund Stefánsson og Guðmund
J. Guðmundsson, sem gaf út ágæt-
ar minningar sínar frá verkalýðs-
baráttunni á þessum vetrí. Ljóst er
af viðræðum, að þessir menn og
aðrír sem að viðræðunum standa,
hafa ákveðið í upphafi að nálgast
kjarasamninga frá nýrrí hlið. Þeim
ætlar að takast það góðu heUli.
Tímamót
Fari samningamálin sem horfir
þegar þetta er skrifað, er um algjör
tímamót að ræða. í fyrsta sinn er
tekið algjört tillit tíl ástandsins í
þjóðfélaginu, og raunar líkt og
menn hafí ákveðið að snúa bökum
saman til að tryggja farsæla lausn.
Forsætisráðherra hefur talað um
„almennan sldlning á nauðsyn þess
að ná verðbólgunni niður“. Það er
ekki einungis hagur verkalýðs og
vinnuveitenda, heldur þjóðarhag-
ur og er þá skipt um skreið frá þeim
tíma, þegar jafnvel varspurt: Hvað
varðar okkur um þjóðarhag?
Þessi tímamót í kjarasamningum
bera með sér, að kominn sé sá tími,
að menn hafi lagt tU hliðar vopn
harðfylgninnar í stéttabaráttunni
sem var pólitísk í eðli sínu og tekið
í staðinn upp baráttu fyrir velfara-
aði og mannsæmandi lífi, sem allir
era sáttir við að skuli vera sú stefna
sem aðUar vinnumarkaðarins hafi
að leiðarljósi. Garri
VÍTT OG BREITT
Glansnúmer hugmyndafræðinnar
Fleira stendur á fallvöltum
brauðfótum í heimi hér en marx-
lenínisminn og annað miðstýrt
vald. Óbeisluð markaðshyggja get-
ur allt eins leitt til ófamaðar og
valdið þungum búsifjum meðal
þeirra sem fyrir verða. Eignamissir
og atvinnuleysi fjölda manns fylgir
iðulega í kjölfar gjaldþrota stórfyr-
irtækja þar sem sóun verðmæta er
helst að líkja við stríðsrekstur.
Fyrir rúmu ári kepptust glitblöð
fjármálalífsins við að kynna auð-
söfnunarsnillinginn Robert Cam-
peau, kanadískan alþýðumann
sem fann fiffið í meðferð pappíra
sem breyttust í dollaraupphæðir
við snertingu hans, eins og gullið í
greipum Krösusar hérna um árið.
Helgisögnin um Campeau,
verkamann í Kanada, náði há-
marki þegar hann keypti nokkrar
heimsþekktar verslanakeðjur í
Bandaríkjunum. Fjármálasíður
stórblaða útlistuðu snilldartakta
hans við að spila þannig úr pappírs-
gögnunum, að eigendur verslana-
keðjanna neyddust til að selja og
keppinautar hlutu að láta í minni
pokann.
Gljáblöð birtu glansmyndir af
ameríska draumnum í glæsisölum
Bloomingdales, sem hann var orð-
inn eigandi að og úr íveruhöllum
og var mikilfenglegt að skoða öll
þau indælu bílæti og lesa um hvern-
ig pappírsgögn og undirskriftir
göldruðu auðinn sem þinglýstar
eignir jöfurs markaðshyggjunnar.
Spáð í fortíðina
Sérleg viðskiptaútgáfa Morgun-
blaðsins hefur eftir The Wall Street
Joumal og Financial Times að nú
séu bágar fréttir af pappíraveldi
Roberts Campeau. Allt móverkið
sem hann keypti af svo miklum
skörungsskap í fyrra er nú komið
með greiðslustöðvun og gjaldþrot
upp á mörg hundruð milljarða er
yfirvofandi.
í hinum gagnmerku og vönduðu
fjármálablöðum er frá því skýrt
með ábúðarmikilli þekkingu hvar
undrabarninu varð á í messunni og
eru skribentar hreint ofboðslega
vitrir eftir á og spá nú aftur í
tímann og sýna fram á að Campeau
fjárfesti eins og vitfirringur og að
fyrirtækin mundu aldrei getastaðið
undir fjármagnskostnaðinum og
eru nú á hvínandi kúpunni, verð-
gildi þeirra hrapað niður í ræfils-
lega óvem og verður líklegast lok-
að og allir tapa. Nema kannski
helst þeir sem prökkuðu 258 stór-
verslunum inn á karlvesalinginn á
einu bretti og létu hann kvitta fyrir
skuldahalanum sem lánastofnanir
munu nú tapa.
Pappírsgögnin eigulegu
Glansmyndin af Robert Cam-
peau á sér margar hliðstæður á
Islandi, sé að gáð. Pappírspúkar
frjálshyggjunnar smjúga um fjár-
málakerfin, hlutafélög eru stofnuð
og handónýtir pappírar stimplaðir
og undirskrifaðir og eignir skipta
um eigendur og mikil glansnúmer
eru búin til úr þeim hröppum sem
hæst ber í viðskiptalífinu og dug-
legastir em við pappírspeninga-
gerð á hverjum tíma.
Fyrirtæki sem enginn peningur
hefur nokkm sinni verið lagður í,
en mjólkuð ótæpilega em metin á
ofboðslegar upphæðir en skuldum
og óráðsíu sópað undir teppi og
geymt þar svo lengi sem stætt er á.
Frjáls viðskipti og hófleg sam-
keppni eru öllum til góðs, fram-
leiðendum sem þjónustuaðilum og
neytendum. En sú markaðshyggja
sem misst hefur með öllu sjónar á
verðmætasköpun frumframleiðslu
og vinnuframlagi við að gera vöru
markaðshæfa er komin á villigötur,
rétt eins og hugmyndafræði marx-
lenínismans.
Allur sá mikli áróður sem rekinn
er fyrir grimmilegri samkeppni og
að verðbréfabrask og okurrenta og
tilfærslur talnadálka milli tölvu-
skjáa séu undirstaða þjóðartekna
og velmegunar, er ósvífnari og
heimskulegri en svo, að hægt sé að
rökræða um þau vísindi, fremur en
þá bábilju sósíalismans að púl
erfiðismannsins sé eina undirstaða
auðsins.
Þegar sameignarstefnan hrynur
fyrir augunum á alheimi er óþarfi
að gefa frjálshyggjunni frítt spil til
að byggja upp sinn ójöfnuð. Enda
hrynja hennar spilaborgir líka, eins
og dæmin sanna.
Enn er þörf á hófsemi í hugsun,
samvinnu í viðskiptum og blandað
hagkerfi er áreiðanlega affarasæl-
ast þegar til lengdar lætur.
Það ætti enginn að fá glýju í
augun af þeim innanmorknu glans-
númerum sem hugmyndafræðingar
sameignarsinna sem og markaðs-
hyggjuaflanna eru svo áfjáðir í að
ýta fram í sviðsljósin. OÓ