Tíminn - 03.03.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 3. mars 1990
Títninn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Landamæradeilur
Hin hraða atburðarás í evrópskum stjórnmálum
tekur sífellt á sig nýjar og óvæntar myndir. Þótt
vestur-evrópskir stjórnmálamenn og forsvarsmenn
stórkapitalsins geri sitt besta til þess halda sjálfum
sér og öðrum við efnið hvað varðar markaða stefnu
Evrópubandalagsins um pólitískan og efnahagsleg-
an samruna Vestur-Evrópuþjóða, er þejrn æ ofan í
æ ýtt út af sporinu að ræða það mgf samkvæmt
viðtekinni formúlu. /
Fall kommúnismans í hverju Au^fur-Evrópurík-
inu á fætur öðru hefur neytt boðþera bandaríkja-
hugmyndar Evrópu til að hyggja að fleiru en þeir
áttu von á að upp kæmi í framkvæmd stefnu sinnar.
Greinilegt má vera að stjórnkerfisbreytingar í
Austur- og Mið-Evrópu rugla jafnvel þeirri mynd,
hvert umráðasvæði Bandaríkja Evrópu eigi að
vera, hvort lengur sé frambærilegt að einskorða það
við þau „vestur-evrópsku“ lönd og áhrifasvæði sem
um hefur verið að ræða til þessa. Evrópuhugsunin
getur varla verið þekkt fyrir að láta staðar numið
við gömul mörk járntjaldsins, sem nú er horfið af
sjónarsviðinu. Fað verður fróðlegt að fylgjast með
hvernig við því verður brugðist, hvaða stefnu
umræður um evrópskt stórríki taka í kjölfar breyt-
inganna í Austur- og Mið-Evrópu.
Hvað sem um það er, þá er nú kominn upp ágrein-
ingur í Evrópubandalagslöndum um hvernig þýsku
ríkin eigi að sameinast og þó alveg sérstaklega
hverjir það séu sem hafi forræði þess máls. Helmut
^Kohl, kanslari Vestur-Þýskalands, varð frumkvæð-
ismaður að því, skömmu eftir ósigur kommúnism-
ans í Austur-Þýskalandi fyrir fáum mánuðum, að
tala um „endursameiningu“ Þýskalands og lagði
fram tillögur um hvernig það mætti gerast. Tillögur
Kohls mættu víða andstöðu, m.a. af hálfu sovét-
stjórnarinnar, sem lýsti yfir því að Þjóðverjar hefðu
engan rétt til að ákveða sameiningu ríkjanna, síst
af öllu einhliða.
Tillögum Kohls var fálega tekið af vestrænum rík-
isstjórnum, sem voru sammála sovétstjórninni að
Þjóðverjar hefðu ekki einhliða ákvörðunarrétt í
þessu efni. Því meir sem tíminn hefur liðið og því
fleira sem Kohl hefur sagt um endursameiningu
þýsku ríkjanna því magnaðri verður ágreiningurinn
um hver eigi forræði þess að ákveða sameiningu
þeirra.
Utanríkisráðherra Frakka hefur ekki verið
ómyrkur í máli í þessu efni og segir að sigurvegar-
arnir í heimsstyrjöldinni eigi að ráða sameiningar-
málum Þýskalands en ekki Þjóðverjar sjálfir og
tekur undir þær ásakanir á hendur Kohl, að hann
hafi með málflutningi sínum gefið tilefni til að ætla
að Þjóðverjar hyggist fara í landamæradeilur við
Pólverja um austurmörk Þýskalands. Orð Kohls um
það efni og ekki síður undanfærslur hans um að
svara beinum spurningum um afstöðuna til austur-
landamæranna, eru óneitanlega varhugaverð. Orð
Kohls bera því vitni, að landamæradeilur við
Pólverja eiga enn pólitískan hljómgrunn í Þýska-
landi. Þýska íhaldið vill ekki styggja þá stuðnings-
menn sína sem ekki sætta sig við landamæri eftir-
stríðsáranna.
U. ÞESSAR mundir er
ár liðið frá því að aflétt var
nærfellt 80 ára banni á fram-
leiðslu og sölu áfengs öls til
innanlandsneyslu hér á landi.
Afnám bjórbannsins varð með
þeim hætti að Alþingi lét undan
þeim rökum sem sögðu að ekk-
ert samræmi væri í að leyfa sölu
á brenndum vínum og öðrum
sterkum og veikum áfengisteg-
undum en banna ölsölu, þar sem
öl sé almennt veikust tegund
áfengra drykkja
Út af fyrir sig er styrkleika-
munur öls og annarra áfengra
drykkja augljós. Þrátt fyrir það
hafa margir verið því fylgjandi
að viðhalda banni á ölsölu á
þeirri forsendu að bjórinn sé
líklegri en aðrar áfengistegundir
til að verða dagleg neysluvara,
gera áfengisneyslu vanabind-
andi fram yfir þá tilfallandi eða
„félagslegu" drykkju sem stund-
uð er og vissulega hefur vaxið
mjög mikið með árunum hér á
landi. Á íslandi skortir ekkert á
að áfengisneysla sé einkenni á
samkvæmislífi þjóðarinnar, en
hingað til hefur það ekki verið
hluti af neysluvenjum að hafa
áfenga drykki á borðum dag-
lega.
Margt bendir til þess að frjáls
aðgangur að áfengum bjór leiði
smám saman til þess að hann
verði sjálfsögð neysluvara á
heimilum og verði um hönd
hafður á vinnustöðum sem eðli-
legur „hressingardrykkur“.
Þessa og þvílíka mynd sjá menn
fyrir sér meðal gróinna bjór-
drykkjuþjóða. Að vxsu draga
menn mismunandi ályktanir af
slíkum kynnum af almennri öl-
neyslu þessara þjóða. Sumir
þykjast ekki sjá að slík neyslu-
venja sé til óhollustu og félags-
legra vandræða, en aðrir segjast
greina margar hættur samfara
daglegri ölneyslu, þótt þær leyni
á sér og sjáist ekki alltaf á
yfirborðinu. Grunur margra um
hinar „leyndu hættur“ daglegrar
ölneyslu fær sína staðfestingu í
áliti heilbrigðisfræðinga, því að
hvorki öldrykkja né önnur
áfengisneysla er líkamanum
náttúrleg eða neins konar holl-
ustunauðsyn, heldur hið gagn-
stæða. Dagleg öldrykkja, heima
og á vinnustöðum eða á veitinga-
húsum, hefur einnig í för með
sér félagslegan vanda í mörgum
myndum, sem margir vilja helst
ekki þurfa að sjá með berum
augum, en þeir, sem þreifa á
vandamálum sídrykkjunnar,
vita þeim mun betur af.
„Svartsýnisspár“
rætast
Með tilliti til þessara sjónar-
miða sáum við Tímamenn enga
ástæðu til að „fagna“ bjórfrels-
inu 1. mars 1989. í forystugrein
blaðsins þann umrædda dag var
bent á að allt áfengi sé fyrst og
fremst vímugjafi en ekki neyslu-
vara. Áfengi er vanabindandi og
hvað áfengt öl varðar þá sé það
lævíslegri vímugjafi en margur
vill vera láta. „Það er ekki síst
fyrir ölneyslu að fjölmörg þjóð-
félög eru heltekin af áfengisböli,
sem reynt er að breiða yfir með
ýmsu móti. Frjáls ölsala stóreyk-
ur heildaráfengisneyslu meðal
þjóða, gerir fólk háðara áfengis-
drykkju en ella væri. Slíkt kem-
ur niður á heilsu fólks og vinnu-
færni.“ í þessari grein Tímans
var því spáð að með frjálsræði í
bjórsölu myndi drykkjuskapur á
íslandi vaxa og verða almennari.
Ef til vill er of fljótt að kveða
upp úr með það á ársafmæli
bjórsölunnar hjá Áfengis- og
tóbakssölu ríkisins að allar
„svartsýnisspár“ um áhrif henn-
ar hafi komið fram. Eigi að
síður segja söluskýrslur ÁTVR
að áfengisneysla landsmanna
hefur vaxið verulega í kjölfar
ölsölufrelsisins og verður til þess
rakið. Þegar Áfengis- og tóbaks-
verslunin sendi fyrir u.þ.b. sex
vikum frá sér skýrslu um sölu
sína á síðasta ári, athugaði einn
af blaðamönnum Tímans, Heið-
ur Helgadóttir, eitt og annað
sem í skýrslunni felst. í grein
sinni hér í blaðinu 30. janúar
segir hún m.a.: „Áfengissala
mæld í lítrum hreins alkóhóls á
mann 15 ára og eldri var 4,33
lítrar í upphafi áratugarins (og
aftur 1985). Minnst fór hún
niður í 4,25 lítra árið 1982, en
var 4,48 lítrar síðasta bjórlausa
árið. Fyrir B-dag voru breyting-
ar því tiltölulega litlar frá ári til
árs. Á nýliðnu ári óx meðalsala
hins vegar um mun meira en
heilan lítra, upp í 5,51 lítra á
hvern 15 ára og eldri. Þar af
voru 1,9 lítrar í seldum bjór eða
um 34,5% af öllu seldu alkóhóli."
Heiður Helgadóttir ályktar út
frá skýrslu ÁTVR að bjórinn
hafi að stórum eða stærstum
hluta „komið sem hrein viðbót
við aðra áfengissölu.“ Engin
ástæða er til að vefengja þessa
niðurstöðu blaðamannsins. Hún
staðfestir það sem allir máttu
vita fyrir, að bjórneysla dregur
ekki úr almennri áfengisneyslu í
heild sinni, þótt hún kunni að
hræra eitthvað til í sölutölum
annars áfengis. Sú trú að „bjór-
inn komi í staðinn fyrir annað
áfengi“ er villandi skoðun. Eftir
sem áður er mikið drukkið af
sterkum áfengistegundum, svo
að öidrykkjan kemur fram sem
viðbót við aðra áfengisneyslu.
Áfengisvandamál
Nú er það hverju orði sannara
að raunsæisástæður styðja það
ekki að gerlegt sé að útrýma
áfengisneyslu með bönnum eða
öðrum ströngum lagaboðum.
Hafi slíkt verið mögulegt áður
eru ekki skilyrði til þess nú. Þótt
svo sé er það eigi að síður mikill
misskilningur^ð halda að stjóm-
málamenn og yfirvöld, hvar í
heimi sem er, telji við hæfi að
hafa engin afskipti af áfengis-
málum. Jafnvel þar sem frelsið f
þessum efnum sýnist mikið, og
er það, er framleiðsla og sala
áfengis háð lögum og reglum.
Hitt er þó eftirtektarverðara að
í öllum menningarlöndum er
varað við áfengisneyslu af heilsu-
farsástæðum og ekki dregið úr
hvílíkur vágestur áfengisneysla
getur orðið séð frá félagslegu
sjónarmiði og bölvaldur ein-
staklingum og fjölskyldulífi.
Öll þau svið, sem hér hafa
verið nefnd, heilsufarslegar af-
leiðingar, félagsleg áhrif hennar
og röskun á heimilislífi af hennar
völdum - allt hefur þetta opnað
augu víðsýnna manna á hinum
ýmsu sviðum þjóðlífsins um að
líta á áfengismál sem brýnt þjóð-
félagslegt viðfangsefni, pólitískt
mál sem yfirvöld og stjórnmála-
menn verða að sinna og hafa
skoðun á. Umfjöllun um áfeng-
ismál er ekki séríslenskt fyrir-
bæri, heldur eru þau rædd í
öllum löndum og reyndar álitin
alþjóðlegt umræðuefni, sem
m.a. hefur verið rakið til sér-
stakrar meðferðar þeirra hjá Al-
þjóðaheilbrigðisstofnuninni, sem
telur hófsemi í áfengisneyslu
eitt af brýnustu viðfangsefnum í
heilbrigðismálum þjóðanna.
Fyrir forgöngu hennar var sett
fram markmið um að ríkis-
stjórnir, sem eiga aðild að stofn-
uninni, vinni skipulega að því að
draga úr áfengisneyslu að einum
fjórða hluta fram til aldamóta
sem lið í almennri heilbrigðis-
stefnu.
Hegðunarfrelsi
Fyrst eftir að Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin gaf út boðskap
sinn um nauðsyn minnkandi
neyslu áfengra drykkja, mátti
greina viðbrögð víða um heim
við honum. Evrópuráðið tók
þessi mál til umfjöllunar og
studdi markmið Álþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar í ályktun-
um um heilbrigðismál. Trúlega
hafa fleiri milliríkjastofnanir
gert hið sama. Hins vegar liggja
ekki fyrir neinar skýrar heimildir
um árangur slíkra viljayfirlýs-
inga og reyndar eins víst að
hann sé ekki mikill, enda margt
sem reynist mótdrægt slíkum
markmiðum í lífsháttum manna.
Þar kemur ekki síst til það, sem
út af fyrir sig er eðlilegt, að fólk
vill ógjarnan láta segja sér fyrir
um hegðun sína og persónulegt
val í því efni sem öðrum. Hegð-
unarfrelsi er sú frelsiskrafa sem
almenningi stendur næst og í
sjálfu sér óhjákvæmilegt að slíkt
frelsi sé virt. Vandinn við að
móta stefnu í áfengismálum er
því að verulegu leyti fólginn í að
skapa viðhorf sem gerir fólki
það eðlilegt að velja hófsemi og
bindindi í stað þess að láta
skeika að sköpuðu um neyslu
áfengra drykkja og vínveitingar.
Ekki er vafi á því að með
skipulögðu áfengisvarnastarfi er
mögulegt að breyta viðhorfum
fólks að þessu leyti. Þar er verk
að finna fyrir frjáls félagasamtök
og félagsskap af ýmsu tagi auk
þess sem opinberir aðilar geta
orðið þar að liði.
Full ástæða er til að halda því
fram að skilyrði fyrir hófsemdar-
og bindindisstefnu í áfengismál-
um séu góð hér á landi, ef allrar
aðstöðu væri neytt. íslenskt
þjóðfélag er lítið og þjóðin sam-
stæð að menningu og siðum.
Margs konar reynsla sýnir að
íslenskur almenningur er mót-
tækilegur fyrir skynsamlegan
boðskap um bætta lífshætti, eins
og m.a. kemur fram í breyttum
viðhorfum gagnvart tóbaksreyk-
ingum, sem ekki síst hefur sýnt
sig meðal ungs fólks. Á undan-