Tíminn - 03.03.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 3. mars 1990
Tíminn 7
halda því fram að reykingar séu
ekki í tísku, en hið sama verður
ekki sagt um áfengisneyslu.
Áfengisveitingar eru mjög í
tísku á íslandi og svo er um allan
hinn vestræna heim. Tíðarand-
inn er vínveitingum hliðhollur.
Vínneysla tilheyrir íslenskumm
samkvæmissiðum fyllilega til
jafns við það sem annars staðar
gerist. Hins vegar dregur sífellt
úr því að reyktóbaki sé haldið
að gestum í samkvæmum, það
þykir hvorki sjálfsagt né fínt,
það er ekki í tísku. Þetta sýnir
einfaldlega að almenningur hef-
ur meðtekið áróðurinn um skað-
semi tóbaks og vill ekki viðhalda
gömlum reykingasið, en er ekki
viðbúinn að slaka á um áfeng-
istískuna, ekki vegna þess að
ekki sé nógsamlega búið að
sanna að vínneysla sé heilsuspill-
andi, fyrir utan allt annað sem af
henni getur hlotist, heldur vegna
þess að það er andstætt tískunni
að efna til gestaboða án áfengis.
Það er því við tískuna að eiga,
sjálfan tíðarandann, ef takast á
að minnka áfengisneyslu á ís-
landi á næsta áratug og „útrýma
ofneyslu" þess eins og Alþingi
er að ræða þessa daga.
Blaðafréttir sl. fimmtudag
styðja þá áherslu sem hér hefur
verið lögð á „tískuna", að því er
varðar veitinga- og þjónustusiði.
Frá því er greint að Flugleiðir
hf. hafi í hyggju að banna með
öllu tóbaksreykingar í milli-
landaflugi, enda gildir slíkt bann
á innanlandsleiðum félagsins.
Eftir sem áður mun þetta
flugfélag halda áfram að veita
áfenga drykki frá morgni til
kvölds í utanlandsflugi, flugfar-
þegar geta veitt sér þá ánægju að
fá sér koníak með morgunkaff-
inu eða „öl og snaps“ ef menn
vilja það heldur. Tískan er and-
snúin tóbaksreykingum og því
geta flugfélögin sem hægast lagt
niður „þjónustu við reykinga-
fólk“. Hins vegar styðja tískan
og hegðunarfrelsið þann sið að
borið sé fram áfengi í háloftun-
um á hvaða tíma sólarhrings
sem er, þótt slíkt gildi ekki
almennt á jörðu niðri.
Breið samstaða
Þetta innskot um þjónustu-
hætti flugfélaga er áminning um
það - svo langt sem það nær -
að til þess að ná markmiðum
heilbrigðisáætlunar um samdrátt
í áfengisneyslu verður að laða
tíðarandann til liðs við málefnið
eins og frekast er kostur. Hér
verður engin tilraun gerð til þess
að benda á „lykillausn" slíks
verkefnis. Þar fyrir er augljóst
að lausna verður að leita. Um
þær verður að takast breið
samstaða allra sem áhuga og
þekkingu hafa á þessu víðtæka
verkefni.
Enginn vafi er á að þegar eru
fyrir hendi öflug félög og samtök
sem hafa þessi mál á stefnuskrá
sinni og vinna sífellt að þeim.
Hlutur heilbrigðisstétta er mikill
í þessu efni og þeirra sem fást
við félagsleg málefni. Stjórnvöld
og fjárveitingvald hafa hér mikl-
um skyldum að gegna, ekki
aðeins hvað varðar fjárframlög,
stefnumótun og yfirstjórn, held-
ur einnig sem frumherjar og
fyrirmyndir um að breyta veislu-
háttum og venjum í gestamót-
töku í samræmi við hófsemdar-
stefnu heilbrigðisáætlunarinnar.
ekki jafndirfskufullt, því að þar
segir að vinna verði að því
„minnka" heildaráfengisneyslu
og „útrýma" ofneyslu. Hér verð-
ur engin athugasemd gerð við
þessa yfirlýsingu, því að það
yrði ekki lítill ávinningur fyrir
heilbrigði þjóðarinnar ef draga
mætti úr almennri neyslu áfengis
og enginn smásigur á áfengisböl-
inu ef „ofneys!unni“ verður út-
rýmt um aldamót.
En ef þessum markmiðum á
að ná - hvoru heldur sem er - er
augljóst að það kostar mikla
herferð gegn þeim drykkjuvenj-
um sem íslendingar hafa tekið
upp á síðustu árum og áratug-
um. Þótt hægt sé að sýna fram á,
að heildaráfengisneysla sé minni
hér en í flestum löndum vest-
rænnar siðmenningar, hefur hún
eigi að síður aukist mikið síðustu
20-25 ár, að vísu ekki með
jöfnum hraða frá ári til árs, eins
og að var vikið fyrr í Tímabréfi,
en tilhneigingin til aukningar er
fyrir hendi. Bjórfrelsið dregur
ekki úr þessari þróunarhneigð
ef að líkum lætur. Full ástæða er
til að gera ráð fyrir að án
áróðurs gegn bjórneyslu, þeirri
viðleitni að skapa viðhorf gegn
því að bjór verði almenn, dagleg
neysluvara eins og er í mörgum
löndum, hneigist íslendingar til
þess að taka upp bjórdrykkju-
venjur annarra þjóða og gerist
háðir daglegri öldrykkju, sem
að sjálfsögðu er ekkert annað en
krónískur alkóhólismi, sem
stríðir gegn markmiðum góðrar
heilbrigðisstefnu.
Tóbak á undanhaldi
Þótt hér sé sérstaklega rætt
Fyrir Alþingi liggur tillaga til
þingsályktunar um íslenska heil-
brigðisáætlun. Verði sú tillaga
samþykkt er Alþingi þar með að
lýsa yfir opinberri stefnumótun
í heilbrigðismálum. Að sjálf-
sögðu er markmið heilbrigðis-
stefnu víðtækt og því verður
ekki náð nema með fjölþættum
ráðstöfunum á ótal sviðum. Þar
eru neysluvenjur eitt af því sem
mestu þykir varða um árangur
heilbrigðisstefnunnar. Áfengis-
og tóbaksnotkun heyrir ótvírætt
undir neysluvenjur engu síður
en sú fæða sem menn annars
leggja sér til munns. Það sýnast
talsverð vísindi að kenna fólki
að neyta hollrar fæðu, og þá eru
fæðutegundir óspart dregnar í
dilka, gert upp á milli þess sem
er hollt og næringarríkt og þess
sem óhollusta er að.
í heilbrigðisáætlun ríkis-
stjómarinnar er að finna skýrar
yfirlýsingar um skaðsemi tóbaks
og áfengis. Þar segir m.a. að
eðlilegt sé að stuðla markvisst
að „útrýmingu“ tóbaksneyslu. í
því hlýtur að felast sú vissa að
unnt sé á tíu árum að gera ísland
„reyklaust land“, að þar finnist
enginn sem notar reyktóbak af
neinu tagi. Fljótt á litið virðist
þetta vera djörf áætlun, en vel
má vera að hún standist, og er
þá vel.
Markmið heilbrigðisáætlunar
í áfengismálum er hins vegar
um hættuna á því að bjórneysla
fari vaxandi á íslandi, má síst
einblína á hana, þegar þjóðin
tekur sig til að framfylgja að-
gerðum til þess að draga úr
heildarneyslu áfengis og útrýma
ofneyslu þess eins og Alþingi er
nú að fjalla um. Ef ætlunin er að
minnka heildarneysluna og út-
rýma böli ofneyslunnar þá skipta
aðferðir og leiðir öllu máli. Það
sem mjög skortir á í þessum
umræðum er að dregin sé upp
mynd af heildarástandi áfengis-
notkunar í þjóðfélaginu, hver
viðhorf almennings eru raun-
verulega í þeim efnum. Það er
ekki síst ástæða til að gera sér
grein fyrir viðhorfum æskufólks
til áfengismála. Margir telja að
greina megi kynslóðabil í þess-
um viðhorfum, að ungt fólk
leggi áherslu á frelsi í áfengis-
málum, að það vilji frjálst val
um hegðun sína á því sviði sem
öðrum. Þetta kann að vera rétt,
svo langt sem það nær. Það skal
því endurtekið sem áður var
vikið að, að baráttu gegn minnk-
andi áfengisneyslu á ekki að
heyja með árás á valfrelsi manna
um hegðun sína. Sú barátta
verður að felast í því að breyta
viðhorfum fólks til þess sem það
velur, þannig að það velji sjálft
það sem betur gegnir.
Eftirtektarvert er, eins og
áður hefur verið minnst á í
þessum skrifum, að ungt fólk
hefur dregið úr tóbaksreyking-
um. Það hefur aðeins að litlu
leyti orðið með ströngum boð-
um af hálfu eldri kynslóðar og
uppalenda framar því sem verið
hefur. Unglingar og ungt fólk
hefur tekið að frábiðja sér reyk-
Heilbrigðisáætlun
ingar vegna vel skipulagðrar
herferðar heilbrigðisstétta gegn
óhollustu reykinga og ungu fólki
gert það skiljanlegt að það skað-
ar heilsu sína með því að reykja.
Spyrja má hins vegar hvort
nokkuð sambærilegt sé að gerast
í herferð fvrir minnkandi áfeng-
isneyslu. Án þess að gera lítið úr
samtökum og aðgerðum þeirra
á því sviði verður ekki séð að
árangur af störfum þeirra sé
viðhlítandi. Engin vakning á sér
stað meðal ungs fólks um óholl-
ustu og böl áfengisnautnar sem
teljast má sambærileg við það
sem þó virðist vera um að berjast
gegn tóbaksreykingum. Jafnvel
er ekki laust við að áróður gegn
áfengistísku lendi beinlínis í
undandrætti vegna mikillar
áherslu á skaðsemi tóbaksreyk-
inga, að ekki sé minnst á víðtæka
baráttu gegn fíkniefnaneyslu,
sem að réttu er háð sem alþjóð-
legt varnarstríð gegn þjóðfé-
lagsplágu, sem herjar á lönd um
heim allan. Samt kemur það
alltaf upp, þegar farið er að
kanna neyslu vímuefna, að áfengi
er útbreiddasti vímugjafinn, lög-
verndaður og hefðbundinn, en
eigi að síður heilsufarsskaðvald-
ur og félagslegur bölvaldur af
stærstu gerð.
Tískan ræður
Hér að framan var notað orð-
ið „áfengistíska“, sem játa skal
að felur í sér tiltekna fullyrðingu
um viðhorf fólks til áfengismála.
Slík fullyrðing er þó ekki borin
fram út í bláinn. Svo að enn sé
gripið til samanburðar á afstöðu
fólks til tóbaksreykinga, má
í háloftunum.
förnum árum hefur verulega
dregið úr tóbaksreykingum,
enda áróður gegn þeim verið
mikill.