Tíminn - 09.03.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Föstudagur 9. mars 1990
Föstudagur 9. márs 1990
Tíminn 9,
Gaukur Jörundsson, umboðsmaður Alþingis, gagnrýnir Seðlabanka Islands fyrir ónógt eftirlit með Ávöxtun s.f.:
Umboðsmaður Alþingis gagnrýnir
bankaeftirlit Seðlabankans íslands fyrir
að hafa ekki haft nægilegt eftirlit með
starfsemi verðbréfafyrirtækisins Ávöxt-
unar s.f. Fyrirtækið var lýst gjaldþrota
árið 1988, en við það töpuðu margir
einstaklingar miklum fjármunum. Um-
boðsmaðurinn tekur ekki afstöðu til
þeirra sjónarmiða sem fram hafa komið
af hálfu þeirra sem töpuðu peningum í
gjaldþrotinu, að bankaeftirlitið sé bóta-
skylt vegna ónógs eftirlits. Hann bendir
á að einstaklingar sem fólu fyrirtækinu
að ávaxta fjármuni sína hafi tekið á sig
tvímælalausa áhættu.
Á síðasta ári skrifuðu sjö einstaklingar
Gauki Jörundssyni, umboðsmanni Al-
þingis, og kvörtuðu yfir því að bankaeft-
irlit Seðlabanka íslands og viðskipta-'
ráðuneyti hefðu ekki rækt skyldur sínar
til eftirlits með starfsemi Ávöxtunar s.f.
og tveggja sjóða, er starfræktir voru í
tengslum við fyrirtækið, Verðbréfasjóðs
Ávöxtunar h.f. og Rekstrarsjóðs Ávöxt-
unar h.f. Pessir einstaklingar hafa allir
orðið fyrir fjárhagslegum skaða af við-
skiptum við Ávöxtun.
Seðlabankinn segir að bankaeft-
irlit hafi sinnt eftirlitsskyldu sinni
Umboðsmaður Alþingis óskaði eftir
upplýsingum og gögnum um málið frá
viðskiptaráðuneyti og bankaeftirliti
Seðlabankans. Eftir að hafa fengið um-
beðin gögn óskaði hann eftir því að
viðskiptaráðuneytið og stjórn Seðla-
banka íslands skýrðu viðhorf sín til
umræddra kvartanna. í bréfi umboðs-
manns til bankastjórnar Seðlabankans
er farið fram á ítarlegar upplýsingar um
hvernig bankaeftirlitið hafi hagað eftirliti
með verðbréfamiðlurum og verðbréfa-
sjóðum með tilvísun í lög nr. 27/1986.
Fyrirspurn umboðsmanns er í tíu liðum.
í svari bankastjórnar Seðlabanka ís-
lands segir m.a.:
„Bankastjórnin telur að kvartanir þær
sem vitnað er til eigi ekki við rök að
styðjast. Bankaeftirlitið hafi sinnt eftir-
litsskyldu sinni með Ávöxtun S/F, Verð-
bréfasjóði Ávöxtunar H/F og Rekstrar-
sjóði Ávöxtunar H/F, á þann hátt sem
lög kveða á um.“
Bankaeftirlitið lagði til
árið 1984 að starfsemi
Ávöxtunar yrði stöðvuð
Bankaeftirlit Seðlabankans sendi um-
boðsmanni Alþingis ítarlega greinargerð
um afskipti þess af Ávöxtun frá því að
fyrirtækið var stofnað í ársbyrjun 1983.
í greinargerðinni kemur m.a. fram að á
miðju ári 1984 lagði bankaeftirlitið til við
viðskiptaráðuneytið að starfsemi Ávöxt-
unar s.f. yrði stöðvuð þar sem hún bryti
í bága við lög um sparisjóði nr. 69/1941.
í skriflegu svari viðskiptaráðuneytisins
til bankaeftirlitsins var tekið undir sjón-
armið bankaeftirlitsins en jafnframt
fylgdu munnleg skilaboð um að nægilegt
væri að Ávöxtun breytti um starfshætti
og aðiagaði sig að gildandi lögum. Var
látið við það sitja.
í október 1985 óskaði forstöðumaður
bankaeftirlitsins eftir fundi með for-
stöðumanni Ávöxtunar í tengslum við
umsókn fyrirtækisins að Verðbréfaþingi
íslands. Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
tókst forstöðumanni bankaeftirlitsins
ekki að ná sambandi við forsvarsmann
Ávöxtunar.
Saksóknari ríkisins
vísaði frá kröfu bankaeftirlitsins
um lögreglurannsókn
í árslok sama ár lét bankaeftirlitið
gera athugun á starfsemi Ávöxtunar að
viðstöddum forsvarsmönnum fyrirtækis-
ins. Athugunin leiddi í ljós að ýmislegt í
starfsemi Ávöxtunar var ekki eins og
best var á kosið, auk þess sem sannað
þótti að lög hefðu verið brotin. Banka-
eftirlitið gerði viðskiptaráðuneytinu
grein fyrir athugasemdum sínum í janúar
1986. I framhaldi af svari ráðuneytisins
frá febrúarmánuði sama ár, var saksókn-
ara ríkisins send gögn um málefni Ávöxt-
unar.
Saksóknari ríkisins tók þá ákvörðun í
september 1986 að aðhafast ekki í mál-
inu þar sem forráðamenn Ávöxtunar
„hafi ákveðið að laga starfsemi félagsins
... að þeim óskum og ábendingum sem
bankaeftirlitið hefur látið frá sér fara..."
Strax eftir að niðurstaða saksóknara lá
fyrir ritaði bankaeftirlitið bankastjórn
Seðlabankans bréf þar sem það lýsir
undrun sinni á niðurstöðu saksóknara
ríkisins. Bent er á að þessi ákvörðun hafi
verið tekin þrátt fyrir að saksóknari hafi
fallist á það sjónarmið bankaeftirlitsins
að Ávöxtun hafi brotið lög.
Um svipað leyti og þessi bréfaskipti
fóru fram tóku gildi lög nr. 27/1986 um
verðbréfamiðlun, en þar var gert ráð
fyrir vissum aðlögunartíma fyrir starf-
andi verðbréfaniiðlara.
í febrúar 1987 athugaði bankaeftirlitið
starfsemi Ávöxtunar og nýstofnaðs
Verðbréfasjóðs Ávöxtunar. Nokkrar at-
hugasemdir voru gerðar og þeim komið
á framfæri við forráðamenn fyrirtækis-
ins. í janúar árið eftir gerði bankaeftirlit-
ið athugasemd við villandi auglýsingar
frá Ávöxtun. Á árunum 1987 og 1988 átti
bankaeftirlitið nokkra fundi með for-
ráðamönnum Ávöxtu'nar þar sem gerðar
voru ýmsar athugasemdir við starfsemi
fyrirtækisins, þar á meðal við ársreikn-
inga.
I lok greinargerðar bankaeftirlits
Seðlabankans til umboðsmanns Alþingis
segir um framkvæmdastjóra og aðaleig-
anda Ávöxtunar, til hans „... bar banka-
eftirlitið ekkert traust enda ljóst frá
upphafi að hann bar ekkert skynbragð á
eðli verðbréfaviðskipta eða reksturs
verðbréfasjóða.“
Umboðsmaður Alþingis
segir eftirlit bankaeftirlitsins
ekki nægilega markvisst
í niðurstöðu álits umboðsmanns Al-
þingis segir:
„Samkvæmt lögum nr. 27/1986 um
verðbréfamiðlun var ótvírætt, að verð-
bréfasjóðir væru háðir opinberu eftirliti
bankaeftirlits Seðlabanka íslands frá
gildistöku þeirra laga hinn 1. júní 1986.
Niðurstaða mín er sú, að samkvæmt
þeítn—lögum og öðrum reglum, sem
eftirlit þetta laut, hafi það verið tvíþætt.
í fyrsta lagi hafi átt að fylgjast með því,
að verðbréfamiðlun og verðbréfasjóðir
störfuðu ekki án tilskilinna leyfa. í öðru
lagi hafi bankaeftirliti Seðlabanka ís-
lands borið að hafa gætur á því, að þessir
aðilar hefðu góðar reiður á fjármálum
sínum, fylgdu vönduðum viðskiptahátt-
um og færu að öðru leyti að settum
lögum, reglum og samþykktum, sem um
þá giltu. Að mínum dómi leiðir þessa
niðurstöðu af orðalagi umræddra reglna
og því markmiði, sem lög nr. 27/1986
áttu ótvírætt að þjóna samkvæmt þeim
lögskýringargögnum, sem þeim lágu til
grundvallar.
Ég tel, að lögum samkvæmt hafi hvílt
rík skylda á bankaeftirliti Seðlabanka
íslands til sjálfstæðis og frumkvæðis í
umræddu eftirlitsstarfi þess og það hafi
þar verið óháð viðhorfum og viðbrögð-
um annarra stjórnvalda. Jafnframt álít
ég ljóst, að lög og reglur hafi ætlast til
þess, að eftirlitið yrði rækt með mark-
vissum og skipulögðum hætti. Var að
mínum dómi nauðsynlegt og hefði verið
í samræmi við vandaða stjórnsýsluhætti,
að komið væri á fastri tilhögun eftirlitsins
í einstökum atriðum með því að semja
starfsáætlun og verklýsingu varðandi
það, hvernig markmiði eftirlitsins skyldi
náð, svo sem með öflun tiltekinna gagna
á tilteknum fresti og vitjun starfsstofa
fyrirtækja eftir ákveðnum reglum.
Reglubundið eftirlit
Þegar bankaeftirliti Seðlabanka ís-
lands var falið eftirlit með verðbréfa-
miðlurum og verðbréfasjóðum, var því
vandi á höndum. Fyrirvaralítið hófust á
peningamarkaði frjáls viðskipti, sem
ekki var reynsla af. Skýrar og rækilegar
lagareglur um eftirlitið skorti og ávallt
hlýtur að vera álitamál, hve mikið fé og
mannafla eigi að leggja i eftirlit af
umræddu tagi. Niðurstaða mín er engu
að síður sú, að ástæða sé til athugasemda
við þá tilhögun, sem höfð varáeftirlitinu
frá gildistöku laga nr. 27/1986 til þess
og viðskiptaháttum Ávöxtunar s.f. og
verðbréfasjóðanna 22. ágúst 1988. Fyrir-
fram var ekki ákveðin nein fastmótuð
skipan á eftirlitsstörfum, heldur var látið
við það sitja, að forstöðumaður tæki
hverju sinni ákvörðun um tilhögun eftir-
litsins. Starfsáætlun fyrir bankaeftirlitið
til sex mánaða í senn voru ekki settar og
lagðar fyrir Samstarfsnefnd við banka-
eftirlit Seðlabanka íslands, eins og boðið
var í starfsreglum frá 8. maí 1987.
Gagnrvni og önnur afskipti af hálfu
stjórnvalda á viðkvæmum sviði viðskipta
eru til þess fallin að hafa afdrifaríkar
afleiðingar fyrir þá aðila, sem á slíku
sviði starfa. Það er því ástæða til þess að
svo sé um hnútana búið varðandi skipu-
lag eftirlits, að vitjanir starfsstöðva séu
eðlilegir þættir reglulegs eftirlits."
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir tókst
Tímanum ekki að ná tali af Þórði
Ólafssyni, forstöðumanni bankaeftirlits-
ins né Jóni Sigurðssyni viðskiptaráð-
herra.