Tíminn - 14.03.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miðvikudagur 14. mars 1990
Tlmitin
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glsiason
Skrifstofur: Lyngháis 9, Reykjavlk. Slmi: 686300. Auglýsingasimi:
680001. Kvöldslmar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttstjórar
686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tlmans. Prentun : Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift ( kr. 1000,-, verð (lausasölu I 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverö auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Frelsi Litháa
Sýnilegasti ávöxtur umbótastefnu núverandi vald-
hafa Sovétríkjanna með Gorbatsjov í broddi fylking-
ar eru þjóðfrelsiskröfur ýmissa smáþjóða í sovét-
bandalaginu, sem að vísu eru mismunandi róttækar,
en leiða í ljós þá langvarandi þjóðernis- og menning-
arkúgun sem viðgengist hefur í Sovétríkjunum.
Þjóðfrelsishreyfingar í Sovétríkjunum gera reynd-
ar meira en að opinbera stefnu sovétkommúnismans
í málefnum þjóða og þjóðernisminnihluta, þær
varpa ljósi á þá staðreynd, að þjóðerniskenndin,
þjóðræknin, er og verður virkt pólitískt afl, sem
þjóðernis- og menningarkúgun fær seint drepið.
Ekki skal því á móti mælt að þjóðernishyggja hafi
oft verið virkjuð í þröngsýnum og illum tilgangi. Sú
vissa breytir ekki þeirri staðreynd að þjóðrækni er
ekki einasta vopn smáþjóða til varnar menningar-
legri tilveru sinni, heldur hvati til athafna og afreka
í skilingi efnhags- og stjórnmála. Gildi og mikilvægi
þjóðfrelsis þekkja þær þjóðir best sem misst hafa
frelsi sitt.
Ein þeirra þjóða sem um aldir þekkti lítið annað
en argvítuga ásælni útlendinga og erlend yfirráð eru
Litháar, svo og aðrar Eystrasaltsþjóðir. í þessum
löndum fer nú fram uppgjör við rússnesk og sovésk
yfirráð á grundvelli þjóðernistilfinningar og kröfurn-
ar um sjálfsákvörðunarrétt hverrar þjóðar að mega
ráða málum sínum að eigin vild. Lengst virðist þetta
uppgjör við erlend yfirráð vera komið í Litháen. Þar
hefur myndast sterk, formleg þjóðfrelsishreyfing,
auk þess sem Kommúnistaflokkur landsins hefur
gert þjóðfrelsi að stefnuskráratriði og sér þann kost
vænstan til þess að bjarga því sem bjargað verður af
heiðri sínum.
Æðsta ráð Litháens, sem er hið sovéska nafn á
þingi landsins, samþykkti á fundi á sunnudaginn að
lýsa yfir því að Sovét-Litháen væri ekki lengur til,
heldur væri stjórnarskrá hins sjálfstæða lýðveldis í
landinu frá 1918 gengin í gildi að nýju. Hér er um
fortakslausa sjálfstæðisyfirlýsingu að ræða og ekki
um að villast að Litháar eru að segja sig úr lögum við
Sovétríkin. Þjóðin stefnir að því að fá viðurkennt
sjálfstæði sitt og fullveldi eins og það var í meira en
20 ár milli heimsstyrjaldanna.
Hinu er ekki að leyna að þessi sjálfstæðisyfirlýsing
Litháa getur ekki orðið virk nema til komi viður-
kenning annarra ríkja á henni. Þótt þing og stjórnir
ýmissa ríkja hafi þegar lýst fögnuði yfir lýðræðisþró-
uninni í landinu, er minna um það að formleg viður-
kenning á sjálfstæði Litháens liggi fyrir. Allra síst
ríkir fögnuður hjá Moskvuvaldinu yfir þessu fram-
taki Litháa og varla við að búast að þaðan sé að
vænta viðurkenningar umyrðalaust. Sjálfstæðisyfir-
lýsing Litháa hefur sett ráðamenn í Moskvu í hreina
klípu. Umbótahreyfing Moskvuvaldsins hefur aug-
ljóslega tekið allt aðra stefnu en ætlast var til. Þótt
aldrei sé hægt að útiloka valdbreitingu af hálfu
ríkisheildar í svona tilfellum, er það síður en svo
fýsilegur kostur fyrir núverandi ráðamenn í Sovét-
ríkjunum. Þótt þeir hafi misreiknað sig í þjóðernis-
málum Rússaveldis, þegar þeir afléttu hömlum á
skoðanafrelsi geta þeir ekki farið að beita hervaldi
gegn þeim sem færa sér frelsið í nyt.
GARRl
Ævintýrið um almennings-
hlutafélögin og gamlan og gráan
stjórnarformann Eimskip er si-
fellt að taka á sig nýjar myndir.
Nú er komið á daginn að Eimskip
er orðið stærsti hluthafinn í
Skeijungi h.f., og fóru þau kaup
fram án þess að stjórn Skeljungs
víssi. Stjórnarformaður Skelj-
ungs er Haligrimur Geirsson
HaUgrímssonar. Áður hefur hér
verið sagt frá mikium hlutabréfa-
kaupum Eimskip í Sjóvá- AI-
mennum svona til að geta haft
hemil á Benedikt Sveinssyni. Mál
þessi komu öll fram á sjónarsviði
í hlaðvarpa fjölskyldnanna
fimmtán, þ.e. Mogganum, í
Reykjavíkurhréfi um helgina. í
framhaldi af því var rætt við
Hörð Sigurgestsson, hinn snjalla
framkvæmdastjóra Eimskip og
verðandi stjórnarformann í Flug-
leiðum. Hann tók iétt á skrifura
Morgunblaðslns og talaði um
skáldin á því blaðL Vist er Matt-
hías Johannessen skáld, og gott ef
ekki vinstra skáld í féiagsmálum,
en Styrmir Gunnarssou hefur
ekki verið orðaöur við skáldskap.
Hann yrkir ekki einu sinni i
laumi.
Gróði og gjöld
Þessi skáldanafngift fram-
kvæmdastjórans sýnir að þyknað
hefur í honum við lestur Reykja-
víkurbréfsins, þar sem meðal
annars er Jagt tiL vegna gróða og
hlutabréfakaupa Eimskips, að fé-
laginu væri nær að lækka farm-
gjöldin, Þessu svaraði Ilörður á
þann veg, að vitað væri að Mog-
unblaðið græddi, en þó lækkuöu
ekld áskríftargjöld að blaðinu.
Étur því hver sitt af diski gróða
og gjalda.
I Ameriku, fyrirmyndarlandi
helsta boðbera almenningshluta-
félaga, varðar við lög að notfæra
sér þekkingu á fyrirtæki, m.a.
sem stjórnarformaður eða fram-
kvæmdastjóri, til að kaupa bréf í
fyrirtækinu og ná eigninni þann-
ig undir sig að einhverju leyti eða
að mestum hluta. Sannist þetta
býður fangelsiö. Svona mun þess-
um málum yfirleiu hagað erlend-
is. Hér giida engar reglur um
þetta. Stjórnarformaður, fram-
kvæmdastjóri og aðrir stjórnar-
meðlimir geta hagnast á kaupum
á hlutabréfum að vOd, en kaupin
byggja þeira á þekkingu sinni á
fyrirtækinu. Enginn segir neitt
við því, Af þessum ástæðum hafa
hlutabréf í Eimskip komist á
fárra hendur, Það scm cr laga-
brot í öðrum löndum þykir sjálf-
sagt og rétt hér, enda erum við nú
fyrst að læra til almenningshluta-
félaga.
í nafni háskólans
Vestur íslendingar gáfu á sin-
um tíma hlutabréf sin í Eim-
skipafélaginu. Þetta var umtais-
verður ljöldi bréfa, enda voru
bréfin boðin tíl sölu vestanhafs
þegar félgið var stofnað. Stofnað-
ur var háskólasjóður um þessi
bréf, en varsia þeirra er í hönd-
um HaUdórs H. Jónssonar,
stjórnarformanns Eimskip.
Hann tekur ákvarðanir og at-
kvæðagrelðslur fara fram i
stjórninni í krafti þessara bréfa.
Réttara sýndist að Háskóli ís-
lands hefði með vörslu þessara
vesturheimsbréfa að gera, og að
maður frá háskólanum sæti í
stjórn Eimskip í krafti þeirra. En
svo er ekki. Halldór er látinn tala
í nafni háskólans.
Það munu hafa veriö þeir
Halldór II. Jónsson og Indriði
Pálsson sem stóðu að kaupum
Eimskip á hlutabréfum Skelj-
ungs. Ástæðan er taUn vera sú, að
Indriði Pálsson sé alls ekki sáttur
við að víkja úr Skeljuugi fyrir
Kristni Björnssyni, sem á að taka
við af honum um þessar mundir
sem framkvæmdastjórl. Krlstinn
hefur verið framkvæmdastjóri
Nóa-Sirius, sem er enn eitt ijiil-
skyldufyrirtækið. Þar hefur hann
staðið sig með ágætum. Aftur á
móti tekur hann við öðruvísi búi i
Skeljungi en hann hélt, þar sem
Eintskip er komið tU sögunnar.
Hlutabréf í Árvakri
Þetta leiðir hugann að skáid-
unum á Morgunblaðinu. Þeir
þenkja og skrifa um fjölskyld-
urnar í Eimskip, aðstöðu félags-
ins, fragtgjöldin og leynileg
hlutabréfakaup út og suður. Þar
eru þeír að tala um staðreyndir.
Skáldskapurinn er allt annað
mál, og ágætur en birtist annars
staðar en í Morgunblaðinu. Rit-
stjórar Morgunblaðins eru vold-
ugir og hafa verið orðaðir víð
myndun a.m.k. einnar ríkis-
stjórnar, þótt þeir hafi ekki þá
ráðið við að Matthías Á. Matie-
sen varð ráðherra. Slíkar
bræðrabyltur eiga sér nú stað í
pólitíkinni.
En skyldu ristjórarnir sofa
rótt þessar næturnar með frægð
sína og vÖId? Þeir hafa tekið í
hornin á bola og sagt ýraislegt um
Eiraskip, sem ekki befur heyrst i
manna minnum i Morgunblað-
inu. En boll hefur næg íjárráð og
klóka menn við stjórnvölin, sem
gefa ekki mikið fyrir skrif Morg-
unblaðins og ekki skáldskap rit-
stjóranna heidur, sem er nú of
mikið í fang færst Athuga skyldu
ritstjórar, að Árvakur h.f., eig-
andi Morgunblaðins, er t.d. ekki
meira fjölskyldufyrirtæki en
Skeljungur. Samt tókst nú að
kaupa bréf þar á laun. Vel getur
farið svo, að hlutabréf í Árvakri
séu föl ef vel er boðið. Þar sitja
erfingjar, sem ekki mundu ncita
umtalsverðum peningum, frekar
en annað ungt fólk nú á dögum.
Það er nefnilega staðreynd um
hlutafélög, að ailtaf getur einhver
hluti þeirra veríð til sölu. Og
Kimskip vill minnka skáidskap-
inn í ritstjórunum. Garri
IVÍTT OG BREITT
OTRULEGT EN SATT
Stórbrotnir bílaárekstrar urðu á
höfúðborgarsvæðinu og næsta ná-
grenni þess s.l. laugardag, og á
sunnudag ruddust bílstjórar svo
hressilega um að þeim tókst að
koma á þriggja klukkustunda
stoppi. Hjá mörgum ferðafúsum
ökumanninum fór allur sunnudag-
urinn í að híma í bílalestum á leið-
inni að og frá bílastæðunum í Blá-
fjöllum og var hvorki hægt að ryðja
leiðina né bílastæðin vegna þess
hve ökuþórunum lá mikið á.
Einstaka ályktunarbærum
manni rekur ef til vill minni til að á
laugardag snjóaði hressilega og var
það fyrirséð og spáð í öllu fjöl-
miðlaeflinu, sem verður æ mark-
lausara í réttu hlutfalli við fjölgun
stöðva, rása og lengingu útsend-
ingatíma.
Oveðrið kom því landsmönnum
í opna skjöldu.
Og það sem undarlegara er, þeir
tóku ekki mark á því. Að minnsta
kosti ekki þeir sem bílum aka og
hlusta á síbyljuna með veðurfrétt-
um og öllu saman í fjögurra rása
stereói.
Þjóðaríþróttin
Þegar hríðin var hvað svörtust
tókst 13 bílum að lenda í einum og
sama árekstrinum á Amamesi.
Nokkrir slösuðust. Á Reykjanes-
braut klesstu 8 bílar sér saman, í
Breiðholtinu 7 og 4 á Vesturlands-
vegi. 9 bíla klessuverk varð á Hell-
isheiði.
Hér er aðeins stiklað á því
stærsta því tveggja og þriggja bíla
f
árekstrar urðu út um allar þorpa-
gmndir og einstaklingshyggjumenn
sem ekki þurftu aðstoð annarra til
að taka fúllan þátt í þjóðaríþróttinni
óku á hitt og þetta eða útaf upp á
eigin spýtur.
Enginn hefur yfirsýn um allt
það eignatjón sem varð í umferð-
inni í laugardagshríðinni, en trygg-
ingafélögin hækka einfaldlega ið-
gjöldin og kúnninn borgar og
dómgreindarleysið svífúr yfir vötn-
unum og andlega vankaðair bíl-
stjórar halda áfram að aka hver á
annan og út af akbrautum rétt eins
og kunnáttuleysi í meðferð öku-
tækja sé náttúrulögmál.
Þeirri vitneskju deila þeir með
öllum yfirvöldum og skipulags-
snillingum umferðarmála.
Blinda
I blindhríð og vondri færð
mddust hetjumar um eins og öku-
tæki þeirra frekast leyfðu og
skeyttu hvorki um sár eða bana,
eins og kerlingin sagði. Þeir sem
halda vitsmunum sínum nokkum
veginn óbrengluðum vita hvemig
svona ökuferðir enda.
Lögreglumenn sem lentu í að
þrífa upp þegar slotaði sögðu að
engu líkara væri en að bílstjórar
hafi verið að aka eftir minni í kóf-
inu. Sjónakstur kom ekki til greina.
En enginn þarf að vera hissa á
þótt ökuferðir í blindhríð lendi í
öngþveiti. Ótrúlega margir bílstjór-
ar em gjörsamlega blindir fyrir öll-
um aðstæðum alla daga, hvemig
sem viðrar.
Undanfamar vikur hefúr færð
verið heldur þung og á höfuðborg-
arsvæðinu em götur mddar aðeins
að hluta og akreinar því mun mjórri
en yfir hásumarið.
Saltpækill gatnamálastjóra er
ekki síður á bílrúðum en í uppl-
eystri tjörunni.
Við þessar aðstæður þjösnast
ökufantamir eins og að aldrei hafi
fallið snjór og allar leiðir greiðar.
Umferðarhraðinn á glerhálum
pæklinum sem oft er ofan á enn
sleipari snjó eða ísi er eins og fiflin
sjá í eltingarleikjum í bíóum. En
þangað virðast Islendingar sækja
ökulag sitt.
En satt best að segja mundi
Mike Hammer ekki geta ekið í tvær
mínútur með sínu lagi í New York
án þess að vera tekinn fastur af um-
ferðarlögreglu.
Á íslandi halda yfirvöld eins og
bílstjórar að ökumenning sé eins og
sú sem þeir sjá í glæpabíóum.
Og verst er það heimskulega
dómgreindarleysi að hafa aldrei vit
til að meta aðstæður og keyra í
snarbijálaðri blindhríð með sama
hætti og á sólbjörtum sumardegi.
Ótrúlegt - en því miður satt.
OÓ