Tíminn - 17.03.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 17. mars 1990
Tíminn 7

Fyrsti forseti lýðveldisins ísland undirritar eiðstaf á Þingvöllum 17. júní 1944,
1 framhaldi af þessari kenningu
(um jafnrétti ríkjanna) ber hann
saman stöðu Kaliforníu, Oregon
og Nevada og ríkja í hugsanlegu
ríkjabandalagi Evrópu, og leiðir
sá samanburður til þess að evr-
ópska ríkjabandalagið yrði
stjórnskipulega sömu gerðar og
Bandaríki Norður-Ameríku.“
Er ekki að orðlengja það að
Brian Walden líst illa á slíka
réttarstöðu fyrir hönd Stóra-
Bretlands, því ekki fer miklum
sögum af fullveldi einstakra
ríkja Bandaríkja Norður-Amer-
íku, hvort heldur á í hlut sú
volduga Kalifornía eða smáfylk-
in Oregon og Nevada. „Þótt ég
dáist að hreinskilni Marquands
prófessors,“ segir Walden í
grein sinni, „ber ég litla virðingu
fyrir þeim rökum sem hann ber
fram til þess að réttlæta það að
víkja til hliðar fullveldi þjóðríkj-
anna. Rök hans í því efni eru
samsafn alls hins versta af pólit-
ískum glappaskotum aldarinnar
og þannig túlkað að slík rök séu
heilagur sannleikur."
Ríki Habsborgara
Því næst vísar Walden í þau
orð hagfræðiprófessorsins, þar
sem hann lýsir yfir því að
„áhrifamesta móteitrið gegn út-
lendingahræðslu og sundurmal-
andi þjóðrembu" sé yfirþjóðlegt
vald. Þessari fullyrðingu segist
Brian Walden vilja mótmæla,
enda sýni Evrópusagan sjálf að
yfirþjóðlegt alríkisvald hafi síð-
ur en svo stuðlað að friði milli
ólíkra þjóðerna og tryggt ein-
ingu Evrópuþjóða. Bendir hann
á að veldi Habsborgara hafi
byggst á yfirþj óðlegri alríkis-
stefnu sem fjarri fór að leiddi til
friðar í ríkinu heldur hið gagn-
stæða, því að hún ól á tómum
illindum milli þjóðanna í hinu
víðlenda ríki Habsborgarkeis-
ara. Um þetta segir Walden
nánar:
„Á árunum fyrir heimsstyrj-
öldina sem hófst 1914, stóðu
sakir þannig í keisaraveldi Aust-
urríkis og Ungverjalands að „úr-
valskynþættir“ ríkisins (því að
þar varð þetta hugtak fyrst til),
þ.e.a.s. Þjóðverjar, Ungverjar
og Pólverjar, litu hverjir aðra
hornauga, en Tékkar, Slóvakar,
Rúmenar, Serbar, Króatar,
Slóvenar, Úkraínumenn og ítal-
ir hötuðu úrvalskynþættina og
stundum hver annan. Þetta keis-
aradæmi með sínu yfirþjóðlega
valdi var lengi við lýði og hlaut
verðugan reynslutíma. En allt
endaði það í þjóðernishatri, svo
megnu, að varla sér fyrir endann
á því enn þann dag í dag. Þegar
David Marquand er að tala um
„ríkjasamband margbreytninn-
ar“ í skrifum sínum, þá er þar
um að ræða skipulag sem hvergi
getur heppnast í veröldinni. Við
þurfum ekki annað en virða
fyrir okkur ástandið í Sovétríkj-
unum nú um stundir, jafnvel
það sem er reyndin í okkar eigin
landi (Bretlandi). Eru Skotar,
Walesbúar og írar fullkomlega
aðlagaðir Sameinaða konungs-
ríkinu okkar? Reyndar hyggur
Marquand sjálfur að svo muni
ekki vera, því að hann er uppi
með þau rök að flytja þurfi völd
til einstakra þjóða og landshluta
innan Sameinaða konungsríkis-
ins. Marquand lifir í þeirri trú,
og það er hans villa, að sé
alríkisheildin nógu stór og hafi
innan sinna vébanda nógu marg-
ar þjóðir, þá dugi það til þess að
temja þjóðemishyggju fyrir fullt
og allt, lækna þjóðir af þjóð-
rembu á yfirskilvitlegan hátt.
Hann vill troða okkur inn í
ríkjasamband vegna þess að ný-
frjálsar Austur-Evrópuþjóðir
vilji einnig vera þar með, sem er
næsta hæpin kenning og batnar
ekki við það að finna henni
réttlætingu með efnahagslegum
rökum.“
Grein sinni lýkur Brian Wald-
en með því að hrósa prófessor
Marquand enn á ný fyrir að hafa
talað einarðlega sem ákafur Evr-
ópubandalagssinni ogengu leynt
af því sem honum og hans líkum
býr í brjósti um framtíð sjálf-
stæðra þjóðríkja, þ. á m. Stóra-
Bretlands. „En úr því að hann
talar svo umbúðalaust um þetta
mál, er þá ástæða til að svara
honum engu?“ spyr Brian
Walden. „Ur því að hann er
svona opinskár, vil ég fá að
heyra og allur breskur al-
menningur á heimtingu á því
líka, hvað aðrir stjórnmálamenn
hafa um málflutning hans að
segja. Skoðanakannanir sýna að
flestir landsmenn (Bretar)
styðja aðildina að Evrópu-
bandalaginu, en þeir eru andvíg-
ir því að stofnuð verði Bandaríki
Evrópu. Kannske segja skoð-
anakannanirnar rangt til um
það. Hvað sem því líður, er ekki
þörf frekari umræðu um málið?"
Þannig spyr fréttaskýrandi
Sunday Times.
Ólík viðhorf
Hér að framan hafa verið
raktar skoðanir tveggja máls-
metandi Breta, sem eru á önd-
verðum meiði í margumræddum
Evrópumálum. Ef til vill eru
þeir ekki ósammála um aðild
Breta að bandalaginu eins og nú
er, en þeim ber á milli um það
hvers konar ríkjabandalag Evr-
ópubandalagið eigi að vera og
verða í framtíðinni. Annar vill
að bandalagið þróist til þeirrar
áttar að verða voldug bandaríki
í líkingu við Bandaríki Norður-
Ameríku, þar sem þjóðríki
fyrirfinnast ekki og alríkisvaldið
er allt í öllu. Hinn bendir á, að
Bandaríki Evrópu eigi engan
rétt á sér við þær aðstæður sem
ríkja í álfunni. Sá fyrri trúir því
að þjóðernishyggja sé svo
skaðleg, að henni verði að eyða
með því að allar þjóðir álfunnar
lúti einu miðstjórnarvaldi öflugs
stórríkis. Sá síðari bendir á
söguleg rök fyrir því að þau
stórríki sem verið hafi í álfunni
hafi ekki stuðlað að friði milli
ólíkra þjóða sem þau náðu til,
þar hafi allt logað í illindum og
þjóðernisátökum. Brian Wald-
en nefnir sérstaklega keisararík-
ið Austurríki-Ungverjaland.
Nærtækt ætti að vera að minna
á Sovétríkin í þessu sambandi.
Ekki skortir þar þjóðamergðina
og minnihlutahópana og vold-
uga alríkisstjórn, sem margir
hafa trúað að hefði fullt vald á
einingu ríkisheildarinnar og
engir fremur en æðstu ráðamenn
í Moskvu, sem lagt hafa í það
dirfskuverk að aflétta ritskoðun
og koma á fundafrelsi í þeirri
von að þá færu sovétþjóðirnar
að ræða efnahagsvanda sinn og
lífskjör eins og þau birtast í
hagskýrslum og helst ekki
annað. Það hafa sovét-þegnar
vafalaust gert, en meira ber þó
á hinu, að funda- og ritfrelsið
hafi verið notað til þess að
krefjast þjóðfrelsis, að losna
undan miðstjórnarvaldi stórrík-
isins. Moskvuvaldið hefur feng-
ið að kenna á því að þjóðernis-
tilfinningin er lifandi stjórn-
málaafl. Hvort sem menn vilja
halda því fram að ósæmilegt sé
að bera saman leninískt ríkja-
bandalag og bandaríki, sem lúta
vestrænu lýðræðisstjórnskipu-
lagi, og hvort sem söguleg reynsla
gömlu keisaradæmanna sé algild
viðmiðun eða ekki, þá verða
menn eigi að síður að taka með
fyrirvara og gagnrýni því tísku-
tali sem yfirskyggir alla umræðu
um efnahags- og utanríkismál,
að ekkert sé til bjargar friði og
velferð í Evrópu en að stofna
þar eins konar keisaradæmi sem
öllum þjóðum sé skylt að lúta,
ella skuli þær hafa verra af.
Enn skal það ítrekað að ís-
lensk stjórnvöld hafa engin
áform um að íslendingar afsali
sér sjálfstæði og fullveldi í þágu
þessarar hugsjónar um Evrópu-
ríkið. íslendingar geta sem best
látið þessar hugmyndir afskipta-
lausar, einkum þegar hæst lætur
um framtíðarspárnar um ríkja-
skipulagið á meginlandi Evrópu.
En því er nú verr, að áróðurs-
maskína nýkapitalistanna á ís-
landi er ekki aldeilis á því að láta
draumsýnir auðhringanna þegj-
andi framhjá sér fara. Þótt of-
sagt kunni að vera, að þeir séu
eins skýrir og afdráttarlausir og
prófessor David Marquand, sem
hér hefur verið til umræðu, þá
munar þar ekki miklu, nema þá
helst það, að Marquand rökstyð-
ur ekki allt mál sitt efnahags-
lega, því að hann virðist trúa á
Evrópuveldið sem pólitíska alls-
herjarlausn á þjóðernisvanda-
málum álfunnar, sem honum
eru mikill þyrnir mikill þyrnir í
augum. Það er út af fyrir sig
pólitísk hugsun.
Þjóðríki
eða bandaríki?
Brian Walden spyr þeirrar
spurningar, hvort Bretum sé
ekki nauðsyn að ræða nánar og
frá fleiri sjónarmiðum en gert
hefur verið hugmyndina um það
að Bretland afsali sér fullveldi
með fortakslausri aðild að
Bandaríkjum Evrópu þar sem
höfuðborg þess væri Brússel eða
Berlín. Ef það er nauðsynjamál
fyrir Breta að brjóta það efni til
mergjar, ætli það sé þá ekki
sýnu meira nauðsynjamál fyrir
íslenska ráðamenn að gera sér
grein fyrir afleiðingum þess að
Island gerðist fylki í slíku stór-
ríki? Vissulega hafa margir
stjórnmálamenn á íslandi áttað
sig á hvaða réttarstaða biði ís-
lendinga í draumaríki „Evrópu-
hugsjónarinnar", þar sem alrík-
ið er allt, en fylkin eins og
einhvers konar Oregon eða Sov-
ét-Litháen eða suður-afrískt
„heimaland".
En þó að núverandi ríkis-
stjórn og margir íslenskir stjórn-
málamenn geri sér þessa grein,
fer því fjarri að allir íslenskir
áhrifamenn hafi komið auga á
pólitískar afleiðingar þess að
þjóðin afsali sér sjálfstæði og
fullveldi. Hvað sem líður hinni
opinbéru stefnu ríkisvaldsins um
aðgát og varfærni í Evrópumál-
um, lætur hærra í hinum, sem
líta á pólitískt sjálfstæði og full-
veldi þjóðarinnar í núverandi
mynd sem úrelt fánýti og hindr-
un efnahagslegum framförum og
dragbít á lífskjör almennings,
enda telja þeir fullveldisstefnu
íslenskrar stjórnarskrár sam-
svara einangrunarstefnu sem
útiloki íslendinga frá alþjóða-
hyggju viðskiptanna, sjálfum
nútímanum. Állt á þetta að
byggjast á efnahagslegum
rökum.
Spurningum ósvarað
En er ekki komið nóg af
efnahagslegum rökum í þessari
umræðu um ísland og Evrópu-
þróunina? Er ekki tímabært að
skerpa pólitíska, sögulega og
lögfræðilega umræðu um þetta
vandasamasta verkefni íslenskra
stjórnmála? Eða á það að verða
ein af leiðunum til þess að
auðvelda innlimun íslands í
Bandaríki Evrópu að þegja um
valdaafsalið sem slíku fylgir?
Þegja um þá sögulegu kúvend-
ingu sem það er að Lýðveldið
ísland breytist í eitt af fylkjum
Bandaríkja Evrópu? Þegja um
þá réttarstöðu, stjórnkerfi,
stjórnarfar og dómaskipun, sem
íslendinga bíður við það að
játast undir stjórnarskrá alríkis-
ins? Auðvitað á ekki að þegja
við þessum spurningum, þeim
ber að svara, þær á að ræða. Að
aftengja „Evrópumálin" stjórn-
mála- og stjórnarskrárumræðum
eru fræðileg og pólitísk svik.