Tíminn - 01.05.1990, Blaðsíða 6

Tíminn - 01.05.1990, Blaðsíða 6
6 Tíminn Þriðjudagur 1. maí 1990 Tímirm MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU Utgefandi: Framsóknarflokkurinn og Framsóknarfélögin í Reykjavik Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm. Ingvar Gíslason Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson Fréttastjórar: Birgir Guömundsson Eggert Skúlason Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason Skrifstofur: Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttstjórar 686306, iþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Mánaðaráskrift kr. 1000,- , verö I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri Póstfax: 68-76-91 Fyrsti maí og sagan Fyrsti maí var áður fyrr að langmestu leyti baráttudagur hinnar eiginlegu verkalýðsstéttar. Nú hafa launþegar úr öllum starfsstéttum helgað sér daginn og löggjafmn viður- kennt hann sem almennan fridag í landinu. Þótt ekki sé við því að búast að launþegar lifi sífellt í for- tíðinni varðandi 1. maí sem sérstakan baráttudag fyrir kjörum og réttindum erfíðisvinnumanna í horfmni þjóðfé- lagsgerð, er ekki úr vegi að nota daginn til þess að rifja upp sögu hans og þá félagslegu þróun sem honum tengist. í því felst ekki síst að gera sér grein fyrir, hverju barátta dagsins hefur áorkað um ár og áratugi með öðrum framfara- og lýðræðisöflum að bættu og réttlátara þjóðfélagi. Sú var tíð- in að fyrsti maí hafði á sér svip baráttuhörku sem jafnvel var ætlað að sýna þjóðfélaginu að það gæti átt von á bylt- ingu, þar sem ekki væri þörf fyrir aðra stjómendur en þá, sem ynnu í „þágu verkalýðsins“. Vel má vera að stundum hafí látið hátt í þeim sem vildu brennimerkja fyrsta maí- baráttuna vígorðum einsflokkshugmynda lenínismans og vel má vera að jarðvegur hafí verið fyrir slíkan boðskap um eitt skeið hér á landi — eins og víðar um lönd —, en saga þessa baráttu- og hátíðisdags vinnandi fólks segir hins vegar að launþegahreyfingin hafnaði í raun, svo að ekki verður um villst, kenningunni um „alræði hinna eignalausu“, sem aldrei gat orðið annað en valdataka fá- mennisstjómar undir yfirskini verkalýðsveldis þar sem jafnrétti átti að ríkja og enginn skyldi hafa annars ráð í hendi sér. Þess er ástæða til að minnast sérstaklega í dag, að gæfa ís- lenskra verkamanna og launþega var sú að hafa þróað bar- áttu sína fyrir bættum kjömm og mannréttindum eftir al- mennum línum lýðræðisþjóðfélags, þar sem baráttan stendur um umbætur en ekki byltingar, síst af öllu pólitísk- ar byltingar. Atburðir í Austur- og Mið-Evrópu, Sovétríkj- unum, Póllandi, Ungverjalandi, Búlgaríu, Rúmeníu og jafnvel víðar, eiga að vera launþegum og launþegaforingj- um, allri hinni vinnandi stétt, áminning um ágalla hins len- íniska stjómarfars með einhyggju sinni og ógnarvaldi fá- mennisstjóma eða einræðisherra. Það er a.m.k. víst að 1. maí 1990 mun hvergi örla á lofi um stjómarhætti lenínism- ans, hafí einhvem tíma verið reynt að nota þann dag til slíks. Islensk launþegasamtök em nú fjölmenn og áhrifamikil sem eitt af ráðandi öflum lýðræðisþjóðfélagsins. Þótt laun- þegahreyfíngarinnar sé að vísu ekki getið meðal valda- stofnana samkvæmt stjómarskránni frekar en annarra hagsmunasamtaka, sem stjómarskráin vemdar, er áhrifa- vald hennar mikið. Því ber að fagna að á undanfömum ár- um hefur launþegahreyfíngin farið að viðurkenna valdaað- stöðu sína og unnið að framgangi baráttumála sinna í samráðum við hin formbundnu stjómvöld, ríkisvaldið, og önnur hagsmunasamtök í landinu. Slík þróun samskipta ríkisvalds og frjálsra hagsmunasamtaka er í samræmi við eðli lýðræðislegs þjóðskipulags, enda verður slíku þjóð- skipulagi ekki við haldið nema ráðandi þjóðfélagsöfl kunni skil á nauðsyn valdajafnvægis sín á milli, ekki að- eins samkvæmt gamalli tuggu um þrískiptingu ríkisvalds- ins, heldur þeirri staðreynd nútímaþjóðfélags að fijáls hagsmunasamtök, ekki síst samtök vinnumarkaðarins, em valdastofnanir í reynd. Tíminn óskar launþegum innilega til hamingju með dag- inn. m I GARRI T^yggvj Fyrsti raai cr hátíúbdat’ur verka- lýðsins «g einkennísí af kröfugöng- un> og útifundum. Á undanfömum árum befur þjóðfélagid verió altek- íö af misiminandi erfiöum efns- hagsdæmum og iaunabaráttan hefur veriö hörö, eins og viö er aö húast. Verkalýðurinn hefur eöli- lega talið aó hann hafí orðið að gjalda fyrir erfitt ástand i þjóðfí- laginu og cr þá oft gripið til þeirrar röksemdar að hinir lægsl launuðu beri alltaf skarðastan hlut. Þetta eru ákærur sent erfítt er aö oeita, þóaöáþað verðiað iítáaö í mítima Jijóðfélagi er tneð ýmusm hætii bú iö þannig aö eínstaklingnum, að fleira kemur honum til góða en launatalan ein. Hann nýtur heil- brigðisþjónustu sem kostuö er af airoannafc og trvggiugarbóta, en fer að auki heim með laun sín svo tíl óskert i la unaumsluginu vegua litils skattfrádráttar af láguro laun- uro. En þeir sem hafa verið að konta yfír sig þakt á undanfórnum árum hafa lent í miklum crfiöleik- um vcgna mikils fjármagnskostn- aðar. Erfitt er að bæta þann kosfn- aö upp með iaunahækkunum. Nó hefur hins vegar tckist þjoöarsátt um roinnkandi verðbólgu. lækk- audi vcxti og stöóugt vérðlag og er vonandi að sú stefna hatdi Atvinnustefna Á hátiðisdegi verkalýðsins verður mörgum hugsað til fyrri daga, einkum núna, þcgar fimmfiu ár eru liðin frá hernámi ístands, seni þýddi miklar breytingar fyrir ís- Icnskan verkalýð eins og aðra luiidsmenn. I»á koin atvinnan segja menn. Og mikiö rétt, að í (vö eóa þrjú ár höföu menu atvinnu af því aö starfa fyrir sctuliöið. Siöan sötti aftur í sama farið tim tíma, eða þangaó tíl að viðurkennt var að það væri búkstafiega réttur hvers manns aö hafa afvinnu. Þeirri stefnu Itefur verið haldiö I ein futt- Ugti ár, eða frá því stjórn Ólafs J<V hannesson var mynduð á árinu 1971. En þetta þýddi auóvitað miklar framkvæmdir og öran til- kostnaö á ýmsum vettvangi, sem aftur á móti rcyndist erfitt aö mæta vegna aukinnar þenslu, en metiö í henni varö 130% verðbólga í skamman tíma. Þessi atviunu- stefna hafði lika áhrif á laun manna. En löngu áður en atvinnusfefnan var tekin upp, höfóu verið til verkamcnn á Islandi, sem stjórn- völd þeirra tínia mótuöu enga sér- staka atvinnustefnu fyrir. Um þessa tírna hefur verið rcistur óbrotgjarn roinnisvarði í því ris- mikla verki Tryggva Eniilssoiiar, Fátækt fólk, sem þessi gamli bar- átfumaður úr röóum verkalýðsins skrifaði i minningarskvni um „sína tíma“, og er ópólitísk staðfesting á því, hvað þjóðfélag án atvinnu- stefnu gerir á hiuta hinna minni máttar. Seinna skrifaði hann bók- ina „Baráttan urii hrauðið“, sem lýsir skipulegri samstöðu verka- lýðsins íyrir bættum kjörum. Hin íslenska barátta Með bókum sinuni hefúr Tryggvi Erailsson gerst bclsti höfundur verkalýðsstéttarinnar á þessari öld. Margir hafa verið kallaðir til að skrifa um verkaiýösmál og sósíai- isma, eo eogioo anoar en Tnggvi með þeim árangri og höföa til hverrar einusfu manneskju sem hækur hans les án tillits til þess bvar hún hefur skipað sér í pólitík. Þetta út af fyrir sig er einstælf af- rck á tíma, þegar svunefnd verka- lýöspólitík var hörð og óvægin og raörgum J'annst að hún hefði verið óréttláf. TYyggvI Eroilsson hefur haft raelri áhrif I þá átt að benda stói-yðalaust á þær aðstæður sent sköpuðu kröfurnar, en þeir for- ysfumenn sem roeó stóryrðafíaumi og blaðaskrifum urðu hetjur dags- ins oft af litlum tiielnum. Nú eru aö verða breyíingar í heiminuni. sem valda þvi aö pólit- ísk forysta vcrkalýðshreyfingar- innar er ekki eins einsýo og óvægin og hún var á dýróardögom öreiga- rikisins, þegar nienn áttu um þá kosti aö velja aö vera annaó tveggja dauður eða rauður. Þetta gæti þýft áö : verkalýöshrevfingin yröi án kjöifestu. Þá er gott aö minnast bóka Tryggva Emilsson, vegna þess aö þar má finna upp- sprettur þess mikiiverðasta í bar- áttuni uoi brauóió og við fátækf- iua, Verkalýðshrcyfingin gleymir auðvitíið ekki hlutverki sínum, þótt réfttrúnaðurinn sé tekin frá henni með pólitisku hruni eins þáttar hennar. I.cngi var það rnesta mein verkalýðshreyfingarinnar aö sækja fyrirmyndir sínar og jafnvél fyrirsögn til útlandaj og blandast þannig ómcrkri alþjöðahyggju. Bækur Tryggva Emiissonar eru um íslenska verkalýðsbaráttu. Þess vegna eru þær Ijós á vegurn verka- lýösins ogiampi fóta hcnnar. Garri lliMil VÍTT OG BREITT Keppni um samkeppni Fijáls samkeppni, frjáls markaður og frjálsar peningastofnanir og brennivínsbúðir er undirstaða þeirr- ar hugmyndfræði sem gerir nútima- manninn frjálsan. Sumir eru frjálsir af því að vera ríkir og enn fleiri eru alfrjálsir og eignalitlir einstakling- ar. Þar skilur samkeppnin milli feigs og ófeigs ásamt óveru eins og erfðum og upplagi. í stórríkinu Islandi má samkeppn- in síst án sín vera, eða svo segja þeir sem sífellt rugla saman keppn- isandanum og frelsinu og vita sjaldnast hvort er hvað. En í anda samkeppninar er farið að brydda á hugmyndum og jafnvel gjörðum sem benda til að sam- keppnin geti verið vægast sagt hæp- in fjármála- og atvinnustefna, þegar fámennar einingar eins og íslenska þjóðfélagið eiga í hlut. I allri þeirri einhliða og villandi umræðu sem fram fer um framtíð- arstöðu Islands meðal þjóðanna gætir á víxl stórmennskubijálæðis og minnimáttarldenndar þegar farið er að bera saman íslenskar stærðar- gráður og erlendar, jafnvel fjölþjóð- lcgar. Mannljöldasamanburður er Mör- landanum algjörlega ofviða en hér eru allir góðir með sig þegar kemur að því að tala um stóran markað eða lítinn markað og stjómmálamenn tala sig rauða og bláa um að ein- hvers staðar hittist íyrir fólk sem „skilur sérstöðu okkar.“ Áfram- haldið lendir í einhveiju óútskýrðu eyðimerkurráfi. Stórt er smátt En allt í einu kveður við nýjan tón og um byggðimar berst ómur um að kannski væri ekki svo vitlaust að stærstu fiskútflutningsfyrirtækin fæm að sameinast og vinna saman í stað þess að vera í sífelidri og skað- legri samkeppni. Sá skilningur er að myndast í kollunum á íslensku stórlöxunum, að sölusamtökin séu ekki tiltakanlega stór né öflug á samkeppnismörkuðum stórþjóð- anna. Guð láti gott á vita og að þeir aðil- ar sem treyst er íyrir nær allri út- flutningsversluninni fari að skilja að við eigum fyrst og fremst í sam- keppni við útlendinga en ekki hvem annan. Hér á landi hefur þeirri trú verið haldið að lýðum, að mikla nauðsyn beri til að hafa samkeppni í milli- landaflugi. Ella mundi verð á far- gjöldum hækka og einokun gæti sett landsmönnum stólinn fyrir dymar hvað varða samband við umheiminn. Sfyst er frá að segja að annar sam- keppnisaðilinn hefrir verið í dauða- teygunum ámm saman og hve lengi hann á enn eftir að engjast veltur á fijálsu samkeppninni. Hvað fargjaldaverðið snertir virðist svo sem samkeppnin hafi lít- il áhrif til lækkunnar. En málið er að íslendingar eiga í samkeppni við flest af stærstu flug- félögum heims og ætti það að duga ef samkeppnisandinn ræki menn ekki áfram í endalausar gönur. Keppnisandinn Samkeppni bankanna endaði með því að verið er að sameina þá í gríð og ergi og em ýmsir yfir og ýmsir undir í þeirri keppni. Sumir flagga í hálfa stöng þegar aðrir fagna sameiningum og Is- landsbanki, sem Morgunblaðið seg- ir að þýði hómhús á arabísku, sam- einast sjálfum sér af slíku ofurefli að heil sjónvarpsstöð skiptir um eigendur nokkmm sinnum á dag eftir því hvemig kaupin gerast á eyrinni og boðafollin ganga á land upp. Eignarhaldsfélög nýja bankans og hinna gömlu em svo mörg að stjómir þeirra mundu duga í banka- ráð allra ríkisbankanna og spari- sjóðanna að auki ef út í það færi. En einhveijum tekst einhvem tíma að skýra fyrir almúganum hvaða skepna svona félag er, gætu leik- menn ef til vill áttað sig á hvaða samhengi er á milli banka sem búið er að leggja niður, banka sem búið er að stofha og er tekinn til starfa og keyptra eða vangoldinna hlutabréfa í sjónvarpi sem skuldar milljarða og er rekið með hundmð milljóna tapi og hver verður formaður bankaráðs sem enn á eftir að kjósa. Fréttaflutningur af þessari fijálsu samkeppni er með þeim hætti að maður er hættur að skilja hvort Stöð 2 er sjónvarpsstöð, eignarhaldsfé- lag eða banki og hvaða hlutverki allir keppendumir gegna. En samkeppni hvað það vera og hún af íslensku sortinni. OÓ

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.