Tíminn - 30.06.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 30. júní 1990
HELGIN
17
LETUR MAJA
David Humiston: Deciphering the
Maya Script University of Texas
Press (1976).
S.D. Houston: Maya Glyphs. Univers-
ity of Califomla Press and the British
Museum (1989).
Maja-Indíánar munu frá um 1500
f.Kr. hafa byggt landsvæði í Mið-
Ameríku, sem tekur til Mexíkó aust-
anverðs, Guatemala, Belize og
Honduras vestanverðs og E1 Salva-
dor vestanverðs. (Á því landsvæði
búa nú um 4 milljónir Indíána, sem
mæla á um 25 Maja-tungur). Á einu
svæði þeirra a.m.k., Oaxaca, var
komið fram ritmál um 700 f.Kr., að
tákn á minnisvörðum benda til.
Kringum 250 er hið svo nefnda
„klassíska" skeið Maja-menningar-
innar talið hefjast, og voru samræmd
leturtákn þá víða notuð, og hafa varð-
veist hoggin í stein. Á þvi klassíska
skeiði rituðu Maja-Indíánar líka
- bækur á trjábörk með kápu úr hlé-
barðafeldi; en hinu klassíska skeiði
lauk skyndilega um 900, en ekki er
vitað, hvað því olli.
Eftir landvinninga sína í Mið- Am-
eríku sneru Spánveijar Maja- Indíán-
um til kristinnar trúar. í riti sínu Rel-
acion de las cosas de Yucatán fjallaði
Diego de Landa, biskup í Yucatan
um 1566, stuttlega um tungu Maja-
Indíána og letur sem hann taldi
myndað úr bókstöfum, en á því sáu
málfræðingar tormerki.
Emst Förstermann hóf 1880 rann-
sókn á frægustu barkarbók Maja-
Indíána, svonefndum Dresden Co-
dex, og útgefnum áletmnum þeirra.
Sá hann, í fyrsta lagi, að Maja- Ind-
íánar töldu tíma með tvennum hætti;
annars vegar höfðu þeir 260 daga ár,
með 20 daga mánuðum; hins vegar
höfðu þeir 365 daga ár; en hið fyrr-
nefnda fer hring í hinu síðamefhda á
52 ámm; og í öðm lagi, að Maja-Ind-
íánar töldu upphaf tímatals síns vera
3.114 f.Kr. — Annar þýskur fræði-
maður, Paul Schellhas, bar kennsl á
nöfh guða Maja-Indíána í áletrunum
þeirra.
Ritgerð Landa biskups var grafin úr
gleymsku um 1860. Og nær öld síðar,
á sjötta tugi 20. aldar, færði málfræð-
ingur í Leningrad, Yuri Rnorozov,
rök að því, að Maja-tákn, tilfærð af
Landa biskupi, merktu atkvæði, ekki
bókstafí. Næst var það, að þýskur
fræðimaður og kaupmaður í Mexíkó-
borg, Heinrich Berlin, sýndi fram á,
að ýmis táknanna merktu staði eða
ættir höfðingja, kenndar við staði. Þá
var það, að Tatiana Proskouriakoff,
arkitekt við Camegie-stofnunina í
Washington, veitti því athygli, að
„mynstur tímatals" á minnisvörðum
svömðu til skeiða á ævi manna, og
gat fært sönnur á, að þau greindu frá
sögulegum atburðum.
í ritgerð í Scientific American í ág-
úst 1989 rakti S.D. Houston ásamt
David Stuart þessi helstu framlög
fræðimanna til að ráða letur-tákn
Maja-Indíána. Segja þeir m.a. svo
frá: „Knorozov taldi ... sérhvert tákn
á lista (Landa biskups) vera sérstaka
samstæðu eins samhljóða og eins sér-
hljóða. Þegar táknunum var raðað
saman, hljóðuðu þau upp á orð; að
formi vom orðin oft samhljóði- sér-
hljóði-samhljóði. Þar eð fá orð í
Maja-málum enda á sérhljóða, var
síðasta sérhljóða sleppt við lestur. En
þegar skrifari ritaði orð, viðhafði
hann, að mati Rnorozov, atkvæða-
tákn með sama sérhljóða sem í upp-
hafsatkvæði (orðsins)“ (Bls. 73) Áð
þessari reglu sinni fetaði Knorozov
sig áfram, og hundur kom honum á
sporið.
Nú munu um 800 rittákn Maja- Ind-
íána ráðin. Flest þeirra em myndræn,
en „það skyldi ekki skilið svo, að
Maja-Indíánar hafi haft einfalt mynd-
letur.“ (Bls. 74). Rýnír
Veldu aðeins það besta
begar þú lerð út að borða
Maya-goð frá Copan. „Hvorki orð
né myndir geta skýrt hve áhrifin
af þessum myndum eru stór-
fengleg," ritaði bandaríski fom-
leifafræðingurinn William Steph-
ens, er hann uppgötvaði Copan-
styttumar 1842.
Með því að kaupa einn poka afljúffengu lambakjöti á lágmarksverði getur þú
farið 16 sinnum útað borða á landsins fínasta veitingastað - úti íguðsgrænni
náttúrunni-fyriraðeins2S02krónur*. Veldu aðeins það besta á grillið í sumar.
Veldu lambakjöt á lágmarksverði. Það kostaraðeins 417 kr./kg.
JflJ/j j
rȒi
m--
■•I
"sSlaSs1*'*
SíaM-
þám^*^eruhva™*
SPaugstofunnar/sf“mm,unum
gamanmál - brn„wUmar með
° s.frv. vegleg verð/an!! ®amanvísur
b) Að senda /nn á hl .. rða, boð'
e. ^ brandara. rírverfl,S,!emm,lsö£m'
SP^giðsendistt1"'nsuhv^.
fosth°lrsi94
125 Keykjavík
■ * 6 kg. poki meö hálfum lambsskrokk úr l.ft. A, snyrtum ogsneiddum á grilliö.