Tíminn - 30.08.1990, Blaðsíða 11

Þessar upplýsingar byggja á tölum Hagstot-
unnar um fjölda vinnuvikna árið 1988 og fyrr,
sem unnar eru upp úr launamiðum til skatt-
stofanna. Hvert ársverk svarar til 52 vikna í
fullu starfi. Hálft starf tveggja manna telst því
t.d. eitt ársverk. Arsverkum getur fækkað með
ýmsu móti. Missi maður t.d. aukastarf, sem
hann hefur unnið samhliða aðalstarfi, kemur
það ffam sem fækkun ársverka þó svo hann
hafi haldið sínu aðalstarfi. Sömuleiðis ef ekki
eru ráðnir afleysingamenn fyrir þá sem fara í
sumarffí. Og einnig ef einhver breytir úr fullu
starfi í hálft starf. Arsverkum fækkar hins veg-
ar ekki þótt menn missi yfirvinnu í sínu aðal-
starfi að einhveiju eða öllu leyti.
Þenslan 1987
öll í höfuöborginni
Hin mikla þensla á vinnumarkaðinum 1987
varð nær öll á höfuðborgarsvæðinu. Ársverk-
um þar fjölgaði þá í kringum 6.000 ffá árinu
áður, fyrst og ffemst í verslun og ýmiss konar
þjónustu bæði hjá hinu opinbera og á almenn-
um markaði. Samdrátturinn, en hans fór að
gæta á árinu 1988, kom þrátt fyrir það aðeins
að sára litlu leyti ffam í fækkun starfa á höfuð-
borgarsvæðinu það ár a.m.k.
Rúmlega 6% fækkun
starfa
Landsbyggðin, sem aðeins að litlu leyti naut
uppgangsins 1987, sat eigi að síður uppi með
meginhluta samdráttarins 1988, sem fýrr seg-
ir. Mest fækkaði störfum hlutfallslega á Suð-
umesjum um 11%, minnst á Norðurlandi
eystra rúmlega 3%, en á milli 7 og 8% í öðrum
kjördæmum landsins.
Langmestur varð þessi samdráttur á lands-
byggðinni í fiskvinnslunni. Ársverkum í fisk-
vinnslu fækkaði þar um 1.330 á einu ári, eða
um 14%.
Ársverkum í öðrum iðnaði fækkaði um 670
eða hlutfallslega um 9% þetta sama ár.
Ársverkum í landbúnaði hélt áfram að fækka,
eða um 680 störf. Það þýddi hlutfallslega um
Spár um 30.000 manna
flótta standast ennþá
Bjami var spurður hvort búast megi við svip-
uðum niðurstöðum fyrir síðasta ár og yfir-
standandi ár. Hann sagði flutning fólks hingað
suður að vísu hafa minnkað nokkuð í fyrra, en
fólk fór þess í stað beint til útlanda. Þannig að
heildar brottflumingur af landsbyggðinni var
enn meiri en 1988.
Bjami bendir á, að samkvæmt framreikningi
stofnunarinnar frá 1985, muni um 30.000
manns af landsbyggðinni flytja suður á næstu
20 ámm ef svo heldur fram sem horfir. Og það
sé blóðtaka sem landsbyggðin eigi erfitt með
að þola. Og enn sem komið er hafi þessir
framreikningar alltaf staðist ár fyrir ár, því
miður. „Mesta katastrófan yrði þó bygging
nýrrar álverksmiðju á Suðumesjum. Þá litist
mér hreint ekki á framhaldið“.
Tvö aðgreind hagkerfi
í landinu
„Það eru orðin tvö alveg aðgreind hagkerfi í
landinu", sagði Bjami. „Annars vegar lands-
byggðarhagkerfi, þar sem grundvallar at-
vinnuvegimir eru bundnir í kvótum. Fjölgun
fiystitogara og gámaútflutningur bitnar einnig
á atvinnumálum landsbyggðarinnar. Auk þess
sem störfúm hefúr verið að fækka í fiskvinnslu
hefúr yfirvinna (sem ekki mælist í fækkun árs-
verka) einnig verið að hverfa á undanfömum
ámm.
Hins vegar er það höfúðborgarhagkerfið, sem
er þjónustuhagkerfi fyrst og fremst og ekki
bundið í neina kvóta. Þar eru ársverk í þjón-
ustufyrirtækjum einkaaðila einna t.d. orðin um
fimmfalt fleiri en í sjávarútvegi og fiskiðnaði á
svæðinu samanlagt.
Mesta offjárfesting
þjóðarsögunnar
Þetta kom t.d. vel í ljós í uppsveiflunni 1986
og 1987, þegar þetta kerfi spilaði frítt og pen-
ingar fiskvinnslunnar úti á landi streymdu til
höfuðborgarinnar. Þá varð allt vitlaust héma.
Unnum ársverkum hér á landi fækkaði um
3.900 á milli áranna 1987 og 1988 þrátt fyrir
um 400 ný störf á vegum hins opinbera. Nær
öll þessi fækkun starfa átti sér stað utan höfúð-
borgarsvæðisins, þar sem ársverkum fækkaði i
kringum 3.300 á þessu eina ári, eða rúmlega
6% að meðaltali. Þótt samdrátturinn hafi orðið
mestur í fiskiðnaði var hann einnig mikill í
öðrum iðnaði, landbúnaði og verslun og náði
raunar til allra atvinnugreina annarra en en
þjónustu þar sem störfúm fjölgaði smávegis.
Þar sem landsbyggðin naut ósköp lítils af upp-
sveiflunni 1987 þýðir þetta jafnframt að unnin
ársverk (þ.e. fúll störf) vom þar um 2.500
færri árið 1988 heldur en tveim árum áður.
Virðist því eðlilegt að landsbyggðamenn óttist
margir um sinn hag.
9% fækkun í þeirri grein þetta eina ár.
Ársverkum i verslun fækkaði einnig mikið
utan höfúðborgarsvæðisins eða um 6% sem
þýddi um 280 störf.
Fækkun starfa varð einnig nokkur i fiskveið-
um, byggingastarfsemi, hjá rafmagns- og hita-
veitum, í flutningastarfsemi og opinberri
stjómsýslu.
Hins vegar fjölgaði ársverkum um 190 í op-
inberri þjónustu og um 110 störf i annarri
þjónustu.
Aöalmál næstu kosninga?
„Við hér hjá Byggðastofnun höfúm sannar-
lega áhyggjur af þessari þróun. Ég tel að þetta
verði að vera aðalmál næstu Alþingiskosn-
inga, hvemig stemma á stigu við þvi að svo
haldi ffam sem horfir, án þess að skerða hag
þjóðarinnar — heldur þvert á móti þannig að
það komi í veg fyrir samdrátt í þjóðarfram-
leiðslu og skerðingu lífskjara. Ef rétt er að þvi
staðið, má veija heilmiklum peningum til
byggðamála þannig að það auki þjóðarffam-
leiðslu og bæti lífskjörin í landinu“, sagði
Bjami Einarsson hjá Byggðastofnun, sem seg-
ir 6-7% fækkun ársverka á Landsbyggðinni á
einu ári „ljótt mál“.
Samdráttur í fjölda ársverka, sem gerði vart við sig 1988, kom aðeins að litlu leyti fram. höfúðborgarsvæðinu.
Þessi geiri sprengdi þá upp öll laun með yfir-
borgunum og um leið vextina á peningamark-
aðnum. Og meira og minna var þetta gert til
þess að byggja allt það atvinnuhúsnæði sem
nú stendur svo meira og minna autt út um all-
an bæ. Líklega hafa þessar byggingarffam-
kvæmdir verið einhver mesta offjárfesting f
þjóðarsögunni“, sagði Bjami.
En af hveiju hefúr ársverkum sára lítið fækk-
að á höfúðborgarsvæðinu í kjölfar samdráttar-
ins 1988?
Bjami telur vinnu þar ffemur hafa minnkað
með því að dregið hafi úr yfirvinnu ásamt með
stórfelldum uppsögnum yfirborgunarsamn-
inga, fremur en að störfúm hafi fækkað.
Kannski best
aö allir flytji?
En af hveiju að vera að vinna á móti þróun-
inni? Telja ekki margir hagkvæmast fyrir
þjóðina að allir flytji suður?
„Þvert á móti mundi það draga mjög úr þjóð
arffamleiðslunni og skerða stórlega lífskjörin.
landinu. Auk þess sem sjósókn er hagkvæmari i
úti á landi, t.d. á Vestfjörðum, þaðan sem
fólksflóttinn er hvað mestur, mundi það heldur
ekki kosta neitt smáræði að byggja yfir alltr
þetta fólk hér. Auk þúsunda íbúða þyrfti t.d. að
byggja skóla í stað þeirra sem tæmast og
heilsugæslustöðvar f stað þeirra sem eru yfir-
gefnar. Ef þetta væri ekki ofljárfesting þá veit
ég ekki hvað það er“.
Bjami nefndi sem dæmi, að endurstofnverð
aðeins íbúðarhúsa á þeim stöðum, sem rætt
hefúr verið um að tengja með jarðgöngum á
Vestfjörðum, er um 15.000 milljónir króna.
Auk þess sem nýbyggingar hér mundu kosta
miklu meira, er kostnaður við allt lagna- og
gatnakerfi heldur ekki meðtalinn í þessari tölu.
Kauðungarflutningar
„Það er líka eitt sem allir fjölmiðlar mistúll
uðu á sínum tíma: Skoðanakönnun Húsnæðis-
stofnunar um hvar fólk vildi búa. Allir túlkuðu
niðurstöður hennar sem vilja fólks til mikilla
flutninga suður, sem var alls ekki rétt. Ef það
hlutfall landsbyggðafólks, sem vildi flytja
suður og hins vegar höfúðstaðarbúa sem vildu
flytja út á land, er yfirfært á íbúafjöldann,
kemur í ljós að um 13.800 vildu suður, en
13.400 flytja héðan og út á land, þ.e. nær sami
fjöldi.
Það er fábreytnin í atvinnulífinu sem neyðir
fólk hingað og kemur f veg fyrir að fólk héð-
an flytji út á land. Tækist að breyta því, sner-
ist straumurinn við“, sagði Bjami.
Að hans mati gæti m.a. álver við Eyjafjörð
snarbreytt ástandinu á Norðurlandi. Með
jarðgöngum á Vestfjörðum og Austfjörðum
gætu sömuleiðis myndast atvinnusvæði sem
bjóði upp á rekstur fleiri þjónustufyrirtækja
og þar með fjölbreyttari atvinnu á þessum
stöðum — einmitt það sem vantar þar ffarnar
öðru.
Minna framleitt
- meira selt
Ef litið er á fjölda ársverka i landinu í heild,
þá fækkaði þeim árið 1988 um 4.300, þegar
opinberi geirixm er undanskilinn. Segja má að
störfúm hafi fækkað í öllum framleiðslugrein-
um nema stóriðju. Þrátt fyrir stórfellda fjölgun
starfa í hinum ýmsu greinum verslunar og við-
skipta þensluárið mikla 1987 fækkaði þeim
störfúm hins vegar aðeins lítillega með sam-
drættinum árið eftir og fjölgaði jafnvel enn í
sumum þessara greina.
I ffamleiðslugreinunum samanlögðum
(þ.m.t. viðgerðum) fækkaði ársverkum á einu
ári um hátt á 4. þúsund störf, fyrst og ffemst úti
á landi, sem áður segir. Raunar hafði ársverk-
um í þessum greinum fækkað í kringum 2.000
ffá 1985, svo ljóst er að sífellt færri Islending-
ar lifa á einhvers konar framleiðslu eða iðnaði.
Fækkun starfa í eftirtöldum greinum varð
sem hér segir:
Fækkun Fækkun
störf: %
Landbúnaður 680 9%
Fiskveiðar 230 3%
Fiskiðnaður 1.420 14%
Matvælaiðnaður 340 7%
Ullar/fataiðn. 520 20%
Tijávömiðn. 230 15%
Eftiaiðnaður 80 6%
Málm/véla/skipasm. 250 7%
Fækkun 3.750 störf
í byggingariðnaði fækkaði störfúm einnig um
500 (4%) á árinu. Sömuleiðis kom töluvert
bakslag í þá miklu fjölgun starfa sem varð í
verslun á árinu 1987. Störfum í heildverslun
og smásöluverslun fækkaði um 460 á árinu (að
litlum hluta á höfuðborgarsvæðinu).
Bankar og peningastofnanir voru raunar eina
óopinbera atvinnugreinin, sem blómstraði árið
1988, þar sem ársverkum fjölgaði um 360, um
nær 9% á árinu. Þetta stóð þó ekki lengi þvf
samkvæmt nýjustu upplýsingum fækkaði
bankamönnum aftur á síðasta ári.
M.a.s. stöðnun hjá ríkinu
Störfúm í þágu hins opinbera fjölgaði
óvenjulega lítið, eða aðeins um 400 ársverk,
árið 1988. Skýringin felst að líkindum ekki
hvað síst í því að stórlega var dregið úr ráðn-
ingu afleysingafólks vegna sumarffía, eins og
kom t.d. ffam f lokun deilda á sjúkrahúsum. Sú
fjölgun, sem átti sér stað, varð fyrst og ffemst
á dvalarheimilum aldraðra og öðrum velferð-
arstofnunum.
Alls töldust ársverk við stjómsýslu og þjón-
ustu á vegum hins opinbera um 28.870 á árinu
1988, eða rúmlega 22% af samtals 127.780
ársverkum þetta ár.
- HEI
10 Tíminn
Fimmtudagur 30. ágúst 1990
Fimmtudagur 30. ágúst 1990
VERÐUR FÆKKUN STARFA ÚTIÁ
LANDIAÐALMÁL ÞINGKOSNINGA?