Tíminn - 11.09.1990, Blaðsíða 9

Tíminn 8
Þriðjudagur 11. september 1990
••
||
■
.
■
WMí
Priöjudagur 11. september 1990
ílminn.H..
Gaukur Jörundsson, umboðsmaður Alþingis, segir óheimilt að rukka nemendur um efnisgjald í grunnskólum:
Oðru þarf að breyta - lögunum
eða starfsháttum ráðuneytisins
■
Samkvæmt áliti umboðsmanns Alþingis,
Gauks Jörundssonar, hafa stjómvöld skóla-
mála ekki farið að lögum um Námsgagna-
stofnun í nokkmm veigamiklum atriðum.
Þessi atriði varða kaup nemenda á náms-
gögnum og innheimtu efnisgjalds í skólum.
Umboðsmaður Alþingis telur það ólöglegt
að kreíja nemendur um greiðslu fyrir náms-
gögn þegar þeir em í skyldunámi eins og
tíðkast hefur og einnig að það sé ólöglegt að
innheimta efnisgjald, líkt og gert hefur verið
í mörgum skólum um langt árabil. í áliti um-
boðsmannsins segir að annað hvort verði að
breyta núgildandi lögum eða að færa starfs-
hætti þá sem nú tíðkast í gmnnskólum í sam-
bandi við efnisgjald og kaup á skólabókum
til samræmis við gildandi lög.
Tilefni þess að umboðsmaður Alþingis
skilaði af sér þessu áliti er sú að 9. septem-
ber 1988 bar maður nokkur ffam kvörtun
yfir því að ákvæðum laga um námsgagna-
stofnun hefði ekki verið ffamfylgt. Synir
þessa manns vom við nám í sjöunda bekk
skólaárið 1987-88 og var þeim gert að
kaupa námsbækur í tveimur greinum, ís-
lensku og ensku. Maðurinn taldi að þar með
væri verið að bijóta ákvæði 7. greinar laga
nr. 45/1979 um námsgagnastofnun þar sem
segir að „nemendur í skyldunámi skuli fá
ókeypis námsgögn samkvæmt ákvörðun
námsgagnastjóra". Einnig taldi hann að
ákvæðum 9. greinar sömu laga hefði ekki
verið framfylgt en þar segir að „... skólum
sé heimilt að nota námsbækur og námsgögn
sem hlotið hafa viðurkenningu mennta-
málaráðuneytisins, þess efnis að þau fari
ekki í bága við gildandi námsskrá“. Maður-
inn spurði að síðustu hvaða heimild sé til að
leggja svonefnt efnisgjald á nemendur.
Kvörtun þessi var borin fram við umboðs-
mann Alþingis en áður hafði maðurinn
skrifað menntamálaráðuneytinu bréf árið
1987 þar sem hann óskaði eftir svörum við
spumingum sínum.
„Hvergi gert ráð fyrir
að nemendur fái öll
námsgögn ókeypis“
I svari ráðuneytisins dagsettu 12. okt. 1987
við bréfi mannsins segir að nemendur í
skyldunámi skuli fá námsgögn ókeypis sam-
kvæmt ákvörðun námsgagnastjóra. Orðrétt
segir síðan í bréfinu: „Þetta merkir, að náms-
gagnastjóri ákveður hvaða námsgögn stofn-
unin afhendir nemendum ókeypis. Hvergi er
í lögum gert ráð fyrir að grunnskólanemend-
ur fái öll námsgögn ókeypis." I bréfinu segir
jafnframt að ákveðið hafi verið m.a. vegna
kvörtunar mannsins að hefja þegar samn-
ingu reglugerðar sem kveði á um veitingu
viðurkenningar menntamálaráðuneytisins
um það hvort námsefni brjóti í bága við gild-
andi námsskrá. Ekki hafði verið talin þörf á
að semja þess reglugerð fyrr og ástæðan er
sögð sú að ekki hafi verið mikið um efni
handa grunnskólum, fyrir utan það sem
Námsgagnastofnun gæfi út. Þessi reglugerð
var ekki tilbúin 1988 og í menntamálaráðu-
neytinu fengust ekki upplýsingar um það
hvort búið væri að setja þessa reglugerð sem
lofað var.
Ráðuneytið taldi í þessu bréfi sínu að efn-
isgjaldið sem innheimt hefur verið í grunn-
skólum bryti ekki í bága við grunnskólalög,
þar sem þar sé ekki gert ráð fyrir að opinber-
ir aðilar greiði allan kostnað af skólagöngu
bama. Eins var ráðuneytið ekki mótfallið
því að keimarar veldu kennsluefni utan út-
gáfu bóka Námsgagnastofnunar eða þess
efnis sem námsgagnastjóm ákveður að út-
hluta ókeypis hveiju sinni. í lok bréfsins
segir að það hljóti að vera samkomulag for-
eldra og viðkomandi skóla hvort gefa eigi
nemendum kost á fjölbreyttara námsefni en
Námsgagnastofnun hefur bolmagn til þess
að úthluta.
I bréfi sem ráðuneytið sendi umboðsmanni
Alþingis vegna sama máls, dags. 9 desember
1988, segir að meðal kennara séu skiptar
skoðanir um gæði þess efnis sem Náms-
gagnastofhun gæfi kost á að fá til úthlutunar.
Margir telji efhi stofnunarinnar of gamalt og
ekki í takt við tímann eða menn sætti sig
ekki við þær áherslur og efnistök sem beitt
er. Ef kennari sætti sig ekki við þessar bæk-
ur til kennslu verði nemendur yfirleitt að
kaupa annað efni.
Ráðuneytið segir að ekki sé hægt að túlka 7.
grein laga um Námsgagnastofnun á þann
veg að nemendur skuli undantekningarlaust
fá allt námsefhi ókeypis.
Eflir
Stefán
Eiríksson
„Geöþóttaákvöröun
kennara hvaða námsefni
er notaö“
Maðurinn sem upphaflega kvartaði vegna
þessa máls fjallaði í bréfi til umboðsmanns
Alþingis um þau orð í ftamangreindu bréfi
ráðuneytisins að það sé alfarið á valdi hvers
skóla hvaða námsefni sé valið til kennslu.
Orðrétt segir í bréfinu: „Ekki fæ ég betur séð
en þama fari sá skilningur að það geti verið
geðþóttaákvörðun skóla, skólastjóra eða
jafnvel kennara, hvaða námsefni sé notað.“
Maðurinn segir jafnftamt að hann líti svo á
að skólaskylda bama hans sé einskonar
samningur á milli hans og ríkisins og að mn
sé að ræða bæði rétt og skyldur báðum meg-
in borðsins. „Eg get því ekki unað því að
reglur settar af löggjafanum séu túlkaðar
svona rúmt af þeim sem þær eiga að fram-
kvæma. Að ráðuneytið geti firrt sig með
þessum hætti ábyrgð á því hvað notað er við
kennslu og hvers kostnaðurinn sé.“
Einar Magnússon, yfirkennari í Hagaskóla,
sagði að í raun væri þetta ákvörðun kennara
eða skólayfirvalda. „Þetta á sér þann aðdrag-
anda að kennurum líst ekki á þær bækur sem
í boði em í tiltekinni grein frá Námsgagna-
stofnun og telja að í þær vanti eitt og annað
sem þeir vilji hafa þar og rói þess vegna á
önnur mið.“ Einar sagði að hann héldi að
menn hefðu ekki hugsað út í það að hér væri
um að ræða atriði sem álitamál væri um
hvort stangaðist á við lög. í Hagaskóla væri
sá háttur hafður á að gefinn væri út bækling-
ur um skólastarfið og þar væri það tilgreint
mjög rækilega í hvaða greinum þyrfti að
kaupa bækur.
Það væri haldinn fundur með foreldrum á
hveiju ári þar sem bæklingnum væri dreift
og farið yfir þessi mál og svo framarlega
sem enginn hreyfði mótmælum væri þetta
skoðað sem samþykkt. Þetta væri enginn
feluleikur og hefði verið gert með þegjandi
samkomulagi foreldra. Hins vegar kæmi
þama foreldri sem mótmælti þessu og það
væri fyllilega skiljanlegt peningalega séð.
Einar sagði að þetta mál ætti aðeins við
kjamagreinamar, þ.e. þær greinar sem
skylda er að allir fari í gegnum. 1 tíunda bekk
er hins vegar boðið upp á valgreinar svo sem
bókfærslu, vélritun, þýsku og frönsku og þá
væm þeir komnir út í námsgögn sem Náms-
gagnastofnun hefur ekki boðið upp á af eðli-
legum ástæðum. Umfangið væri svo mikið
að þeir hefðu ekki treyst sér til að vera með
námsgögn fyrir þessi valfog og því væri ekki
um annað að ræða en að senda bömin út í
búð eftir bókunum. Einar sagði að það mætti
líta á Námsgagnastofhun sem einokunar-
stofnun að því leyti að allir væm skyldaðir til
að lesa það nákvæmlega sama og kennarar
gætu ekki valið það námsefhi sem þeir ættu
að kenna. „Þeirri hugmynd hefur oft verið
hreyft að nemendur fengju miklu heldur í
hendur ávísun í upphafi skólaárs ftá yfir-
völdum og skólinn hefði síðan frjálst val um
það hvaða bækur væm keyptar.“ Einar sagði
að það mættu heldur ekki gleyma því að auð-
vitað gæfi Námsgagnastofnun út bækur sem
mjög fáir útgefendur myndu gefa út að öðr-
um kosti og þannig ynni hún að mörgu leyti
mjög gott starf.
Ekki löglegt aö láta
nemendur kaupa sjálfa
sín námsgögn
Niðurstaða umboðsmanns Alþingis í þessu
máli er sú að einstakir starfsmenn gmnn-
skóla geti ekki án skýrrar heimildar í lögum
ákveðið að foreldrar eða forráðamenn bama
skuli bera kostnað af bókakaupum, andstætt
þeirri meginreglu 1. málsgreinar 7. greinar
laga nr. 45/1979, sem segir að nemendur eigi
að fá ókeypis námsgögn. Ný lög um Náms-
gagnastofhun, nr. 23/1990 veita starfsmönn-
um skólanna ekki heldur slika heimild.
Þá telur umboðsmaðurinn að menntamála-
ráðuneytinu hafi borið að hafa frumkvæði að
þvi að afla lagaheimildar fyrir innheimtu á
efnisgjaldi og setja reglur um innheimtu og
ráðstöfun tekna af gjaldinu. Þá segir hann að
það sé niðurstaða hans að óheimilt hafi verið
að taka til kennslu í íslensku og ensku náms-
bækur frá öðrum en Námsgagnastofhun,
skólaárið 1987-88 í skóla þeim sem synir
mannsins, sem upphaflega kvartaði, voru í,
þar sem þær höfðu ekki áður hlotið viður-
kenningu menntamálaráðuneytisins, sbr. 9.
grein laga nr. 45/1979. Þá telur hann enn-
fremur að ekki hafi verið heimilt að krefja
nemendur um greiðslur fyrir þessar náms-

Menntamálaráðuneyti og umboðsmaður Alþingis eru ósammála um túlkun laga sem varða spumlnguna um hvort heimilt sé að rukka nemendur í skyldunámi um efriisgjald fýrir kennslugögn.
bækur eða innheimta hjá þeim svonefnt efn-
isgjald.
Ami Gunnarsson, ráðuneytisstjóri í
menntamálaráðuneytinu, sagði að fara
þyrfti nákvæmlega ofaní þessi mál með
hliðsjón af þessu áliti umboðsmanns og
ráðuneytið yrði að taka afstöðu til þess
hvaða aðgerða kann að vera þörf eða ástæða
til að grípa til út af þessu. Hér væri ekki um
dómsniðurstöðu að ræða, án þess að hann
væri neitt að gera lítið úr áliti umboðsmanns
og þeir myndu taka mjög alvarlega á þessu
máli. Ámi sagði að það stæði i lögunum að
nemendur skuli fá námsgögn eftir ákvörðun
námsgagnastjómar og álitamálið snúist m.a.
um það hvað felist í þessari ákvörðun náms-
gagnastjómar.
Gaukur Jörundsson, umboðsmaður Alþing-
is, bendir á í áliti sínu að stjómvöld skóla-
mála hafi í nokkrum veigamiklum atriðum
ekki farið að lögum. í lok álits hans segir:
„Að því leyti sem enn á við, verður annað
hvort að breyta lögum þeim, sem í hlut eiga,
eða færa starfshætti til samræmis við gild-
andi lög.“

'
.