Tíminn - 25.09.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 25. september 1990
Tíminn i
BÓKMENNTIR
RÚSSNESK SAGA • GALÍNA
Höf: Galína Pavlova Vishnevskaja
Þýð: Guðrún Egilson
Ljóðaþýð: Geir Kristjánsson
Útg: Almenna bókafélagið
Reykjavík 1990. 381 bls.
Rússneska sagan hennar Galínu
Vishnevskaju er merkileg bók og
vel þýdd. Hún er ævisaga, sam-
tímasaga og örlagasaga Galínu og
samferðamanna hennar. Sjálf
hlaut hún að njóta ýmiss konar
forréttinda svo sem að eignast
með tímanum íbúð með eigin-
manni sínum og bíl, eftir að hún
var orðin þjóðþekktur atvinnuein-
söngvari við Bolshoj-óperuna í
Moskvu. Fram að þeim tíma í
rússnesku sögunni er frásögnin
magnþrungin og óvægin, enda
voru aðstæður hennar slíkar að
enginn getur viljað rata í þær
hörmungar stríðs og dauða, son-
armissis, hungurs og algjörrar ör-
birgðar.
Sögu Galínu er vel lýst í yfirskrift
bókarinnar sem sótt er til ljóðs
eftir Önnu Akhmatovu er hefst á
þessum orðum: „Ein kvenn-
mannsrödd svífur sem vindblær /
úr myrkri, úr drunga, úr nótt, / og
allt sem hún snertir á flugi sínu /
verður skyndilega annað.“
Fjöldi myndbrota er úr lífi og
lífsbaráttu stúlku sem ekki naut
uppeldis hjá foreldrum sínum og
hlaut að fyrirlíta föður sinn. Æska
hennar var sérstök fyrir það fyrst
og fremst að hæfileiki hennar til
að syngja fékk að brjótast fram
vegna áráttu hennar og löngunar í
þá átt. Andlegur styrkur kemur
henni á rétta braut og hún virðist
skynja hvenær tíminn er fullnað-
ur til að breyta til. Er nema von að
Akhmatova spyrji í ljóðinu sínu:
„... hvaða ógnarafl / knýr hana
áfram, þessa töfrarödd ”
Þegar fram í sækir verður frá-
sögn Galínu hins vegar leiðinleg
aflestrar vegna endurtekninga. Er
ekki laust við að votti fyrir þrá-
hyggjulegum tilhneigingum, eins
og verða vill hjá þeim sem lengi
hafa þurft að berjast við ofurefli,
án þess að hafa þann sigur sem
stefnt var að. Endurteknar lýsing-
ar á úrkynjuðum kerfiskörlum og
undirgefnum vanmetagemlingum
í allt of mikilli valdaaðstöðu gagn-
vart listgreinum, eru ekki Iíklegar
til annars en að hvetja lesanda til
að Ieggja frá sér bókina. í þessu
sambandi er einnig rétt af mér að
efast um gríðarlega notkun á orð-
réttum samræðum langt úr fortíð
sögupersónunnar.
Afar merkilegir kaflar eru engu
að síður í bókinni þar sem lýst er
samskiptum söngkonunnar við
heimsþekkta listamenn og rithöf-
unda og einkum þá sem hún virð-
ist umgangast eftir að hún giftist
síðasta manni sínum, Mstislav Ro-
stropovitsj, sellósnillingi og
hljómsveitarstjóra. Fyrirferðar-
mestir í þeirri umfjöllun eru
Dmitri Shostakovitsj og Alexander
Solzhenitsyn. Minningu mikils
fjölda annarra stórmenna er hald-
ið á lofti í þessari bók og verð ég
að viðurkenna, eins og líklega
margir sem lesa hana, að fæstir
hafa nokkru sinni verið kunnir ut-
an Sovétríkjanna nema í þröngum
faghópum. Ég verð t.d. að afhjúpa
þá fáfræði mína að ekki kannaðist
ég við nafn hins mikla óperu-
stjórnanda Alexander Shamilje-
vitsj Melik-Pashajev. Samt er
greinilegt af skrifum Galínu að
hann var afburðamaður í sinni
grein. Það á ég henni nú að þakka
að ég veit deili á konunginum Pas-
hajev og fjölda annarra rússneskra
menningarblóma.
Bókin hefur að geyma magn-
þrungnar lýsingar á mannlegum
aðstæðum eins og þær geta ömur-
legastar orðið í kúgun og pynting-
um. Hún er einnig lýsing á vanda
menningaraðalsins undir vald-
níðslu Stalíns og síðar KGB og
andlegu oki illa upplýstra hroka-
gikkja í alræðisskák harðstjóra.
Frásögn hennar endar á síðasta
flugtaki frá Rússlandi er hún yfir-
gefur landið fyrir allnokkrum ár-
um: „Útlínur jarðar glata lit og
lögun og hvít skýin Ijúkast yfir
hana eins og líkklæði."
íslensk þýðing Guðrúnar Egilson
á texta og Geirs Kristjánssonar á
ljóðum er fágæt að gæðum, því að
um er að ræða raunverulega og
vandaða þýðingu.
Kristján Björnsson.
Ingibjörg á Löngumýri
LN'GIBJÖRG A LÖNGUMÝRl,
Æviágrip, umsagnir, erindi, sögur, Ijóð, dularmál.
Sigurður Gunnarsson valdi efniö og sá um útgáf-
una. Formála ritar Amdís Magnúsdóttir f.h. nem-
enda Ingibjargar.
Gefið út af nemendum Ingibjaigar,
Reykjavík, 1990.215 bls.
Ingibjörg Jóhannsdóttir varð 85 ára
þann l.júnísl. ogerþessi bók afmælis-
rit henni til heiðurs. Ingibjörg var
skólastjóri húsmæðraskólanna á Stað-
arfelli í Dölum og síðar að Löngumýri í
Skagafirði. Eftir umsögnum þeim sem
í bókinni birtast hefur hún verið dáð og
virt fyrir framlag sitt og lagni við að
undirbúa ungar konur og stúlkur fyrir
lífið á allan þann hátt sem hægt var við
aðstæður hveiju sinni. Allur ffágangur
bókarinnar ber vott um hlýjan hug og
ræktarsemi í garð Ingibjargar, eins og
reyndar öll tilsvör og viðhorf nemenda
hennar bera vott um enn þann dag í
dag.
Bókin hefst á fáguðu æviágripi Ingi-
bjargar fiá borði dr. Sigurbjöms Ein-
arssonar biskups og er greinlegt að það
hefur hann ritað af fúsleik þess er
kynnst hefur framlagi Ingibjargar til
stuðnings kirkju og kristni í landinu.
Það framlag kórónaði Ingibjörg með
því að gefa Þjóðkirkjunni Löngumýrar-
skólann og er hann nú orðinn einn af
helstu vermireitum kirkjunnar í Hóla-
stifti undir forsjá Margrétar K. Jóns-
dóttur, fyrrum nemanda hennar. Það
kemur og í hlut Margrétar að skrifa
umsögn um kynni sín af Ingibjörgu
eins og margra annarra samferða-
manna.
í öðrum hluta eru erindi, ávörp og
ræður Ingibjargar sjálfrar. í þriðja hlut-
anum minnist hún nokkurra sam-
ferðamanna í afmæliskveðjum og
minningarorðum og í fjórða kafla er að
finna synishom sagna, ljóða og dular-
máls. I stuttu skólaljóði Húsmæðra-
skólans á Löngumýri lýsir Ingibjörg í
raun takmarki sínu með skólahaldinu:
„Skýli þessum skólaranni / skjól er
stefni himni mót / Eflist þroskaandinn
sanni, / allir verði hér að manni. /
Hlýni, stækki hjartarót“
Aftast í bókinni eru heilsíðumyndir af
nemendum Ingibjargar á Staðarfelli og
Löngumýri alla vetur ffá 1938 til 1967.
Einn af þeim samferðamönnum sem
gefur umsögn um skólastjórann er Jó-
hann Bjamason, er segir m.a. um
minningar skólameyjanna fyrir munn
Breiðfirðinga, þegar hún flutti frá Stað-
arfelli: Þér hófúð þeirra líf upp í hærra
veldi og hjörtu þeirra ungra vöfðuð
þeim eldi, sem alla ævi brann."
Bókin er í senn hlýlega skrifuð,
vönduð og merkileg
Kristján Björmson.
UR VIÐSKIPRALIFINU
Aker eykur umsvif
Cement _______________________
Sementsvinnsla fimm helstu fram- Notkun sements I Vestur-Evrópu
leiðenda 1989 1983- 88 (I milljónum tonna)
50 mmmmsmimmwmmmm mmmmmmmmssmm 20Ö
160
120
80
40
1983 84
Aker Cement er stærsta einkafyrirtæki
Noregs. Að öllu eða nokkru leyti á það
40 fyrirtæki í 13 Iöndum. Árlega getur
það innan lands framleitt 22 milljónir
tonna af sementi. Telst það (ásamt
Euroc) helsti ffamleiöandi sements í
heimi (á eftár Holderbank í Sviss, La-
farge á Frakklandi, Blue Circle á Bret-
landi og Ciments Francais). Af veltu Ak-
er 1989, um 16 milljörðum norskra
króna, lagði sement til þriðjung, en
vaxandi hluL Ef hlutfallslega er talin til
Aker framleiðsla í útlendum sements-
verksmiðjum, sem það er eignaraðili
að, nam framleiðsla þess 25 milljónum
tonna 1988. Aker sameinaðist 1986
Norcem, sem forgöngu hafði um út-
flutning sements í lausu.
Utan lands eru umsvif Akers vaxandi.
Ásamt sænsku fýrirtæki, Euroc, ffam-
leiðanda sements og byggingarefna,
myndaði Aker 1986 helmingarfélag,
Scanem Intemational, sem haslað hef-
ur sér völl í Bandaríkjunum austan-
verðum og Vestur-Afríku. Á þeim
mörkuðum seldi Scanem 1988 um 4,3
milljónir tonna af sementi, nálega tvö-
falt meira en 1983. í Bandaríkjunum á
Scanem nokkrar sementsverksmiðjun
Allentown Cement í Pennsylvaníu,
Vineland TVansit Mbc í New Jersey og
sements-deildina í Atlas Corporation,
og að hluta Continental Cement Comp-
any, sem hefur verksmiðjur og dreifing-
arkerfi í Missouri, Florida og á Bahama-
eyjum. Þá starfrækir það Caribbean Ce-
ment Company í Jamaica. (Fyrir mynd-
un Scanem hafði Aker í tvo áratugi lagt
New York-svæð inu til 30% af því
sementi, sem þar var notað.)
í apríl 1988 keyptu Aker og Euroc í fé-
lagi annan helsta ffamleiðanda sements
á Bretlandi, Castle CemenL á 230 millj-
ónir sterlingspunda. Það ár nam ffam-
leiðsla Castle Cement 3,7 milljónum
tonna, en 4,5 milljónum tonna 1989.
í fyrra, 1989, jók Aker hlut sinn í Va-
lenciana de Cementos Portland (CVCP)
úr 11,3% í 24,8% og kostaði til þess 289
milljónum $. En í 12 ár hefurÁker haft
samstarf við þetta spánska fyrirtæki,
upphaflega um sölu sements til Saudi-
ArabíuogVestur-Aftíku. Stígandi
Sænsk fyrirtæki áttu öðrum
fremur í uppkaupum á fyrirtækj-
um í EBE-Iöndum á fyrra árs-
helmlngi 1990: Keyptu 96 fyrir-
tæki fyrir 9 miUjarða Evrópudoll-
ara (11,6 mllljarða dollara). Um
þau uppkaup sagði Economist 1.
september 1990:
„í Stokkhólmi er óttast að sænsk
fyrirtæki verði við úthverfu við-
skiptalegra vamarmúra EBE, ef
samningar takast eklá um Evr-
ópskt efnahagssvæði á railli Fri-
verslunarsamtaka Evrópu (EFTA)
og Efnahagsbandalags Evrópu
(EBE). Nálega öll sænsk fyrirtæki
vilja fulla aðild Sviþjóðar að EBE
og bíða þau þess ekki að embættis-
menn og stjómmálamenn ljúki
máli sínu. Þótt 2,6 Evrópudollara
fjárfcsting Volvo í frönsku Rena-
ull-bflasmiðjunni nemi fjórðungi
samanlagðs andvirðis sænskra
uppkaupa á árshelmingnum em
þau ekki einstÖk í sinni röð: Á
meðal annarra stórra vom kaup
Stena á Sealink British Ferris á
400 milljónir EvrópudoUara, kaup
Svenska Cellulosa á Reedpack,
breskri pappírsgerð, á 1,5 millj-
aröa EvrópudoUara, kaup timbur-
og námafyrirtækisins Stora á
Feldmuhe Nobel, þýskri iðnsam-
steypu, á 2 mUljarða Evrópudoll-
ara, og kaup hinna hraðvaxandi
Nobel Industries á hlut í Crown
Berger, breskri málningargerð, á
316 miUjónir Evrópudollara.“
„Samkvæmt athugun á vegum
hinnar sænsku Rannsóknastofn-
unar efnahags- og félagsmála
hyggjast 40 stærstu fyrirtæki Sví-
þjóðar auka fjárfestingu sína í
EBE-löndum á næstu ámm. Sum
þeirra kunna að fara að dæmi
Statoil, norska rflásolíufclagsins,
sem tilkynnti 28. ágúst (1990), að
það muni hefja olíu- og jarðgas-
vinnslu í samstarfi við BP. í fyrra
(1989) festu sænsk fyrirtæki
fyrsta sinni meira fé utan lands en
innan. Af þeirri beinu fjárfestingu
erlendis, sem var nýtt met, fóm
70% eða Skr. 35 mUljarðar tU
EBE landa.“
Stígandi