Tíminn - 30.10.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 30. október 1990
Tíminn 7
Gissur Pétursson:
Menntun og heilbrigði kosta sitt
Málefni Lánasjóðs íslenskra námsmanna virðast ávallt verða
mönnum tilefni til umræðna og deilna. í ræðum stjórnmála-
manna á hátíðis- og tyllidögum skortir ekkert í orðum þeirra um
gildi menntunar fyrir íslenskt samfélag. Gjaman er það tínt til að
möguleikar íslendinga á sviði hugbúnaðar ýmiss konar séu
óþrjótandi, þar sé vettvangur hvar við eigum að hasla okkur völl.
Þegar kemur að því að ákveða
framlag ríkisins til Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna virðist sem há-
tíðarræðurnar séu gleymdar. Ausið
er yfir lánþega sjóðsins að þeir
ástundi óráðsíu mikla, svíki út fjár-
muni úr sjóðnum til að kaupa sér
verðbréf, hljómflutningstæki og bfla
og séu yfirhöfuð hinir verstu menn.
Einn stjórnmálamann heyrði ég
meira að segja eitt sinn óskapast yfir
því að námsmenn greiddu ekki einu
sinni skatta af lánunum sínum. Sá
ég þá að eitthvað verulega skorti á
við að upplýsa ráðamenn og líklega
almenning um tilgang, uppbygg-
ingu og markmið lánasjóðsins.
Sennilega hefur enginn einn þáttur
jafnmikla þýðingu fyrir menntunar-
stöðu þjóðarinnar og Lánasjóður ís-
lenskra námsmanna. Því skal vissu-
lega ekki neitað að sjóðurinn er stór
og fiárfrekur og þegar margir bítast
um sömu krónurnar er úr vöndu að
ráða. En það er vandi stjómmála-
manna sem þeir hafa sjálfir gefið sig
út í að leysa.
Lánasjóður íslenskra námsmanna
er jöfnunarsjóður sem lánar til
framfærslu án tillits til fiárhagslegr-
ar stöðu, kyns eða búsetu öllum
þeim sem vilja leita sér menntunar.
Þessu markmiði sjóðsins mega
menn aldrei gleyma. Hann gerir lág-
launafólki kleift að senda börn sín til
mennta, hann jafnar stöðu fólks
hvað þetta varðar.
Lánþegar sjóðsins eru nú um átta
þúsund. Hópur foreldra og aðstand-
enda, sem þyrftu að aðstoða þessa
námsmenn ef sjóðsins nyti ekki við,
er því stór.
Hér er hvatt til þess að æsingasög-
ur um svik og óráðsíu sem vafalaust
koma alltaf upp, jafnt í þessum sjóði
sem öðrum og eru þá aðeins örlítið
brot af því sem þar fer fram, verði
ekki til þess að ákvarðanir séu tekn-
ar sem vinna gegn markmiði sjóðs-
ins.
Heilbrigðisráðherra
reynir að spara
Heilbrigðisráðherra, Guðmundur
Bjarnason, lagði nú á dögunum
fram frumvarp að lögum sem leggur
til að stofnað verði samstarfsráð
spítalanna þriggja sem ríkið rekur
hér í Reykjavík. Ráðinu er ætluð
fiárhagsleg skipulagning spítalanna
þriggja til að samræma störf þeirra,
gera þau markvissari og vonandi
ódýrari án þess að gæði starfanna
rýrni.
Geysilegt harmakvein hefur komið
upp úr stjómendum spítalanna sem
greinilega telja sig vera að missa
spón úr sínum aski. Eins hafa sumir
prófkjörskandidatar sjálfstæðis-
manna hér í Reykjavík reynt að nota
þetta mál sér til framdráttar og
kynningar í baráttunni, talsvert
meira af kappi en forsjá.
í andmælum þeirra sem gegn til-
lögu heilbrigðisráðherra standa
virðist manni sem kjarni málsins
Gissur Pétursson
gleymist ávallt. Hann er sá að verið
er að spara, ná hagkvæmari rekstri,
ná höndum utan um þetta kostnað-
arsama verkefni sem rekstur spítal-
anna er.
Mótmæli stjórnendanna sjálfra eru
eðlileg og í raun skólabókardæmi
um það vandamál sem ávallt kemur
upp þegar reynt er að brjóta upp úr
sér gengið fyrirkomulag og skapa
annað betra. Bírókratarnir hanga
ávallt á sínu eins og hundur á roði.
Mótmæli starfsmanna sjúkrahús-
anna sem fúllyrða að verið sé að
vinna gegn hagsmunum sjúkling-
anna eru hins vegar alvaríegri og
þarfnast ígrundunar. Er líklegt að
menn setji fram slíkan rökstuðning
við skoðunum sínum án þess að
hann sé fyllilega verjandi? Geri það á
vafasömum forsendum? Já, mér
sýnist það. Ekkert hefur komið fram
í þessu máli sem gefur til kynna að
gæði þeirrar vinnu sem unnin er á
spítölunum eftir að þetta samráð
verður komið á laggimar rými. Ef
eitthvað þá verður þessi vinna betri
og markvissari.
Útgjöld ríkisins til heilbrigðismála
nema nú um helmingi allra ríkisút-
gjalda. Þegar svo er komið og ljóst er
að skattheimta verður ekki aukin
meira þá verða menn að vinna sem
allra best úr þeim fiármunum sem
þeir fá í hendurnar. Það er markmið-
ið með tillögum heilbrigðisráðherr-
ans.
Ég vona að allir rökhugsandi menn
taki höndum saman við að koma
þessum tillögum á framfæri.
Þórarinn Þórarinsson:
VANTRÚIN Á ÍSLAND
Þess gætir nú í vaxandi mæli að íslendingar séu að missa trúna
á ísland sem auðugt land er gæti tryggt þjóðinni mannsæmandi
Iífskjör. Það verði Islendingum því nauðsynlegt að afsala fullveldi
sínu og gerast eins konar útkjálki í hinu stóra ríki, sem ýmsa
leiðtoga EB dreymir um að stofna.
Þessi vantrú á ísland er í algerri
mótsögn við þá trú á landið, sem á
síðustu öld knúði Jón forseta og
félaga hans til að hefja baráttu fyr-
ir fullu sjálfstæði á einhverjum
erfiðustu tímum, sem yfir þetta
land hafa gengið og eftirmenn
þeirra leiddu til fulls sigurs á þess-
ari öld. Sagan sýnir að þessir
menn höfðu rétt fyrir sér, því að
aldrei hafa orðið hér meiri fram-
farir á öllum sviðum en síðan
landið fékk fullveldi.
Þessi glæsilegi árangur hefur
leitt það í ljós að ísland er miklu
auðugra land en menn héldu áð-
ur; það hefur ekki aðeins sannast
að ísland búi yfir einum auðug-
ustu fiskimiðum heimsins, heldur
yfir mikilli vatnsorku, bæði kaldri
og heitri, sem á eftir að tryggja ís-
landi sæti meðal auðugustu landa
veraldar. Ótalið er svo það að hér
eru betri skilyrði til landbúnaðar
en víðast annars staðar, enda
framleitt meira af landbúnaðaraf-
urðum en þjóðin þarf á að halda.
Vantrúin á landið stafar ekki af
því að menn geri auðæfi landsins
sér ekki Ijós. Vantrúin er sprottin
af því að menn óttast að illa gangi
að selja fiskafurðir okkar ef við
tryggjum okkur ekki fiskmarkaði í
Vestur-Evrópu, enda þótt því fylgi
sá baggi að þjóðin verði að afsala
sér fullveldi sínu og láta lög EB fá
meira vægi en íslensk lög.
Þessi vantrú er jöfnum höndum
sprottin af fáfræði og hugsunar-
leysi. Þeir, sem þannig hugsa, gera
sér ekki grein fyrir því, að milli ís-
lands og EBE er í gildi fríverslun-
arsamningur, sem er að flestu leyti
íslandi hagstæður og tryggir því að
verulegu leyti aðgang að markaði
EB. Sá ágalli er að vísu á þessum
samningi, að fylgir allhár tollur á
saltfiski og örfáum öðrum sjávar-
afurðum. Því fer hins vegar fjarri
að þessi tollur standi í vegi fyrir því
að saltfiskur seljist í Vestur-Evr-
ópu. Það sem af er þessu ári hefur
verðlag á saltfiski hækkað um
60%, eða sem nemur þreföldum
tollinum. Þetta stafar af því að eft-
irspurnin eftir fiski er miklu meiri
en framboðið. Fátt bendir til þess
að þetta muni breytast. Eftirspurn-
in eftir fiski fer vaxandi en fram-
boðið minnkar vegna samdráttar
víða í fiskveiðum. Flest bendir til
þess, að fiskur haldi áfram að vera
trygg söluvara.
Við þetta má svo bæta því, að inn-
an ríkja EB virðist vaxandi skiln-
ingur á því, að fríverslun verði
með allar fiskafurðir, ef Spánn er
undanskilinn. Það eru því allgóðar
horfur á því að íslendingar fái salt-
fiskinn undanþeginn tollinum án
þess að afsala sér fullveldi yfir
fiskimiðum sínum.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir
heldur áfram áróður fyrir því að
ísland sæki um aðild að EB og lýsi
sig þannig reiðubúið til að afsala
sér fullveldi sínu. Tveir flokkar
hafa þegar lýst því yfir að þeir vilji
sækja um aðild að EB, ef ekki tak-
ast samningar milli þess og EFTA.
Þeir virðast vantrúaðir á framtíð
fslands nema það gangi í EB og
gerist útkjálki þess.
Gegn þeirri vantrú á ísland,
sem kemur fram í þessari af-
stöðu, verður Framsóknarflokk-
urinn að hefja harða baráttu. Það
hefur verið hlutverk hans frá
upphafi að standa vörð um trúna
á Island og fullveldi þess. Það
getur hann nú með betri sann-
færingu en nokkru sinni áður.
Það má með fyllstu rökum halda
því fram, að ísland sé auðugt
land og íslendingar séu færir um
að nýta það, ef þeir gæta þess að
fullveldi þeirra yfir landinu glat-
ist ekki.
Trúin á ísland á að vera kjörorð
framsóknarmanna í komandi
kosningum.
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
FJÁRLAGAVANDIBANDARÍKJANNA
Fréttnæmt þótti í byrjun október
1990, að Bandaríkin urðu 2 daga
milli fiárlaga, eftir að þjóðþingið
hafnaði - um sinn - samkomulags-
gerð George Bush forseta og forystu
þingflokkanna frá 30. september, en
hún var síðan samþykkt lítt breytt.
Lýtur samkomulagsgerð þeirra að
því að draga skref af skrefi úr halla á
fjárlögum, uns hallalaus verði 1995,
en til þess þarf sparnað eða tekju-
auka upp á 500 milljarða $. Að sögn
Time 15. október 1990 eru megin-
liðir samkomulagsins á þessa leið:
(i) Lækkun útgjaldaliða: til hersins
um 67 milljarða $ á næstu þremur
árum, til bústyrkja um 13 milljarða
$, til lífeyrisgreiðslna til opinberra
starfsmanna um 8 milljarða $, til
námsmannalána um 2 milljarða $,
til styrkja til fyrrverandi hermanna
um 2,7 milljarða $.
(ii) Álagning söluskatts á neyslu-
vörur, frá bjór, vindlingum, bensíni
til gimsteina og loðfelda.
(iii) Lækkun hlutdeildar ríkisins í
sjúkrakostnaði um 60 milljarða $ á
næstu fimm árum.
(iv) Lækkun skattafrádráttar ein-
staklings eða hjóna með umfram
100.000 $ árstekjur, en hækkun
skattafrádráttar tekjulágs barna-
fólks. Að auki skattafrádráttur vegna
kaupa á hlutabréfum í fyrirtækjum í
tilnefndum greinum með innan við
50 milljónir $.
Kaupir Matsushita Universal?
í fyrra keypti Time Inc. kvikmynda-
og fiölmiðlafyrirtækið Warner
Communications og Sony keypti
kvikmyndafélagið Columbia Pictur-
es. Og nú semur Matsushita um kaup
á kvikmyndafélaginu Universal af
MCA Inc., sem keypti Universal 1962.
Á meðal eigna Universal eru Geffen
Records, sem það keypti fyrir nokkr-
um árum fyrir 545 milljónir $ af eig-
in hlutafé, og G.P. Putnam’s Sons,
safn liðlega 3.000 kvikmynda. Þá hef-
ur Universal sett upp lystigarð í Flor-
ida fyrir 650 milljónir $. Vergar tekj-
ur MCA Inc. námu 3,4 milijörðum $
1989. — Umrætt kaupverð Universal
er sagt vera allt að 8,7 milljarðar $.
Þýsk-sovésk
samvinna um hátækni
Deutsche Aerospace, dótturfélag
Daimler-Benz, er að ganga til sam-
starfs við fyrirtæki í Ráðstjórnar-
ríkjunum um þróun og smíði flug-
véla, sem ganga fyrir vetni-methan;
þotu-mótora í litlar og miðlungi
stórar flugvélar; fjarskipti um gervi-
Liðin munu 15 ár síðan smaragðar
fundust íberglögum um 170 km suð-
vestan Sar-e-Sang. Athugun sovéskra
jarðfræðinga 1977 leiddi í Ijós að all-
mikið væri um þá í Panjshir-dal. í
Sar-e-Sang hefur lapis lazuli verið
numið í 4.000 ár. Og í gljúfrum í
Hindu Kush hafa gimsteinar fundist
frá ómunatíð. Námasvæðið mun hafa
komist í hendur skæruliða 1988, og
hafa þeir staðið að námi gimsteina og
sköttun þeirra. Sagði Time svo frá 8.
október 1990:
,Að staðarheimildum mun nám
smaragða í Panjshir-dal verða á borð
við nám þeirra í Zambíu og Brasilíu,
öðru og þriðja helsta námalandi smar-
agða, og jaðra við það í Kolumbíu,
helsta námalandi þeirra... Gimsteina-
hnetti; rannsókn og samsetningu
nýrra hagnýtra efnisaðgerða; að-
ferðir til umhverfisverndar; og
smíði hljóðfrárrar farþegaþotu.
Helsti samstarfsaðili Áerospace
verða Tupolov-flugvélasmiðjurnar.
uppgripin hafa umbreytt dalnum í
eins konar EI Dorado, gullland.... For-
ingi skæruliða á svæðinu, Ahmad
Shah Massoud, telur, að 5.000 menn
vinni í smaragða- námum, en samtök
hans heimta 15% skatt af gimstein-
um, metnum til verðs yfir 200 $.“
Alþjóðleg verslunarsamtök?
í fiögur ár hefur nú svonefnd Uru-
guay-lota samningaviðræðna um
lækkun tolla enn á ný og afléttun ým-
issa hamla á verslun milli landa. En
hún fer fram undir merkjum Allsherj-
ar samþykktar um verslun og tolla
(GATT). I viðræðunum hefúr Kanada
haft á orði, að upp af starfsemi kring-
um GATT skyldi alþjóðleg stofnun sett
á fót. Eins og kunnugt er, var á Bret-
- Ráðherrar flugsamgangna hafa
verið fyrir samninganefndum land-
anna, Erich Riedl og Apollon
Syszow.
ton Woods- ráðstefnunni 1944 sam-
þykkt tillaga um Alþjóðleg verslunar-
samtök (Intemational TVade Organiz-
ation, ITO), en þá tillögu felldi Þjóð-
þing Bandaríkjanna 1948. í Uruguay-
samningaviðræðunum í lok septem-
ber 1990 gengu 15 þróunarlönd Kan-
ada feti lengra og endurvöktu hina
upphaflegu tillögu frá 1944. Og munu
þau væntanlega flytja hana á allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna. Lönd
þessi em: Alsír, Argentína, Brasilía,
Egyptaland, Indland, Indónesía,
Jamaica, Malaysía, Mexíkó, Nígería,
Perú, Senegal, Venezúela, Júgóslavía
og Zimbabwe. Ráðherrar í löndum
þessum, sem fara með alþjóðleg við-
skiptamál, munu koma saman til
fundar í Genf 5. nóvember 1990.
Stígandi
Smaragðar frá Afganistan