Tíminn - 30.10.1990, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 30. október 1990
Tíminn 9
>ta þorskafli verði leyfður 1991 og viðrar nýjar hugmyndir um yfirstjóm sjávarútvegsins:
IUN ANNIST M.A.
NUN OG EFTIRLIT
mót íái fyrirtæki í sjávarútvegi loks starfsfrið til
að sinna innri málefhum. Tímabundin lög og
reglur um stjóm fiskveiða hafa skapað mikið
óöryggi í rekstri og of lítið ráðrúm hefúr gefist til
að vinna að skipulagi framleiðslunnar, vöruþró-
un og markaðsmálum. Nú, þegar menn vita bet-
ur hvar þeir standa og hver þeirra hlutur er geta
þeir einbeitt sér að því að gera sem mest úr því
sem þeir hafa milli handa. Menn eru æ betur að
standandi erfiðleika í laxeldi megum við ekki
missa móðinn og gefast upp. Sjávarútvegsráðu-
neytið vinnur nú að sérstakri rannsókna- og þró-
unaráætlun í eldi sjávardýra. Svo virðist sem sér-
staða okkar og samkeppnishæfni geti verið mun
meiri í eldi ýmissa kaldsjávarfiska eins og lúðu,
steinbít, þorski o.fl. en í laxeldi. Metnaðarfúll
áform Norðmanna á þessu sviði hljóta að ýta við
okkur. Við höfum að mörgu leyti ágætar forsend-
íSiliIfS
Halldór Ásgrimsson (ræðustóli á Fiskiþingi í gær.
gera sér ljóst að afli f tonnum ræður ekki einn og
sér afkomu sjávarútvegsins og þar með þjóðar-
búsins. Hráefnisgæði, vöruþróun og framsækni
á erlendum mörkuðum ræður endanlegu skila-
verði til íslenskra fyrirtækja. Nú er lag til að út-
gerð og fiskvinnsla einbeiti sér í mun meira mæli
að þessum þáttum og nái m.a. beinna sambandi
við neytendur. Við íslendingar getum ekki sætt
okkur við þá framtíðarsýn að komandi kynslóðir
puði hér við illa launaða hráefnisframleiðslu.
Viðleitni okkar í gæða- og þróunarmálum hlýt-
ur að byggjast á því meginmarkmiði að auka þau
verðmæti sem við höfúm til skiptanna. Fisk-
neysla í heiminum heldur áfram að vaxa á með-
an flestir fiskstofnar eru nú þegar fullnýttir.
Þessi þróun skapar íslendingum mikla mögu-
leika. Líklegt er að verð á fiskafurðum muni í
framtíðinni fara hækkandi, ekki síst frá haf-
svæðum sem hafa þá sérstöðu að vera að mestu
laus við mengun. Um þessar mundir er unnið
ötullega af Hafrannsóknastofnun og Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins við athuganir á
mengun í sjó og aðskotaefnum í fiskholdi. Það
er ljóst að helstu viðskiptalönd okkar munu í
vaxandi mæli kreQast beinna vottorða um þessi
efni. Við þurfum með öðrum orðum að sanna
það að auglýsingar okkar um ferskleika og heil-
næmi sjávarfangs séu sannleikanum samkvæm-
ar. Nú blasir við nýtt fyrirkomulag í Evrópu í
sambandi við prófun og vottun vöru í milliríkja-
viðskiptum. Við munum þurfa að aðlaga gæða-
og efdrlitskerfi í vaxandi mæli að kröfum EB.
Mikilvægt er að standa þannig að málum að sú
aðlögun verði íslenskum sjávarútvegi til fram-
dráttar en ekki hindrun.
Annar möguleiki sem vaxandi eftirspum eftir
fiski leiðir af sér er stórsókn í fiskeldi, þ. á m. sjáv-
árfiska. Norðmenn áætla að árið 2010 verði þeir
kamnir í um það bil 1 milljón tonna framleiðslu
í fiskeldi og að verðmæti framleiðslunnar geti
numið hærri upphæð en olíuiðnaður þeirra gef-
ur af sér. Við fslendingar getum ekki setið hjá
sem áhorfendur í þessari þróun. Þrátt fyrir yfir-
kemur með afla fiskiskipa, einkum hjá frystitog-
urum. Og í fjórða lagi að leita leiða til að gera
sem mest úr því hráefni sem ekki verður nýtt til
manneldis, með framleiðslu fiskimjöls, meltu
eða lýsis. Nú þegar sér fram á góðan árangur af
þessum verkefnum sem leiða mun til tekjuaukn-
ingar fyrir þjóðarbúið sem nemur hundruðum
milljóna.
Sem dæmi um mikilvægan árangur af þessu
ur og jafnvel forskot á þessu sviði ekki síst með
hliðsjón af möguleikum í fóðurframleiðslu. í
þessu sambandi vakna einnig spumingar hvort
bilið milli framboðs og eftirspumar verði að ein-
hverju leyti brúað með því að bræðslufiskur fari í
meira mæli beint til manneldis. Á ég hér fyrst og
fremst við sfld en loðna kemur einnig þar til
greina. Þessi spuming er mjög brennandi ein-
mitt nú þegar blikur eru á lofti varðandi sölu
sfldarafúrða okkar.
Aukin gæði og vöruþróun felur bæði í sér bætta
nýtingu hráefna og meiri verðmætasköpun. Að
sjálfsögðu er það fyrst og fremst á færi fyrirtækj-
anna sjálfra að takast á við slíka þróun. Samt sem
áður sýnir reynslan að stuðningur og hvatning
frá stofnunum ríkisins getur skipt miklu. Þess
vegna hefúr Sjávarútvegsráðuneytið staðið að
tveimur verkefnum á þessu sviði, annað á sviði
aflanýtingar og hitt á sviði gæðastjómunar. Þessi
verkefni eru unnin í mjög náinni samvinnu við
fyrirtæki í sjávarútvegi.
Ég hef oft rætt um það að stefna beri að því að
flotinn komi með allt að landi sem upp úr sjó
kemur, þ.e. aukaafla og úrgang. Sjávarútvegs-
ráðuneytið hefur þó enn sem komið er ekki talið
raunhæft að setja slíkar reglur þar sem mögu-
leikar á arðbærri vinnslu úr slíku hráefni hafa
ekki verið nægir. Hins vegar er mikil þróun í
þessum málum og mega menn búast við því að
slíkar kröfúr verði gerðar áður en langt um líður.
Raunar væri í sumum tilfellum fullkomlega eðli-
legt að krefjast fullvinnslu úrgangs eingöngu
vegna umhverfissjónarmiða.
Ataki til betri aflanýtingar hefúr verið stýrt af
Aflanýtingamefnd sjávarútvegsráðuneytisins,
sem starfað hefur frá ársbyrjun 1989. Unnið hef-
ur verið að verkefnum nefndarinnar á vegum
Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins. Verkefnin
hafa fjögur meginmarkmið: í fyrsta lagi að bæta
flakanýtingu frystitogara, í öðru lagi að auka nýt-
ingu aukaafurða til manneldis, svo sem með
mamingsvinnslu og söfhun hrogna og lifrar. í
þriðja lagi að hvetja til nýtingar aukaafla sem
Tímamynd; Áml Bjama
starfi má nefna að í desember sl. kom út skýrsla
með niðurstöðum úttektar á flakanýtingu um
borð í frystitogurum sem unnin var á vegum
sjávarútvegsráðuneytisins sumarið 1989. Megin-
markmið verkefnisins var að þróa aðferð til að
meta flakanýtingu um borð í frystitogurum með
því að skoða flökin í landi. Farið var um borð í
fjóra togara og nýting mæld á u.þ.b. 1000 flökum
um borð í þeim. Niðurstöður þessarar úttektar
komu af stað brennandi umræðum í þessum
efnum. Nú spyrja skipstjórar iðulega f talstöðinni
„Hver er nýtingin hjá þér núna?“ í stað þess að
spyrja „Hvað hafið þið veitt?“. Er að því stefnt að
frá næstu áramótum verði teknir upp einstak-
lingsbundnir nýtingarstuðlar fyrir hvem frysti-
togara.
Af öðrum verkefnum má nefna að aflakaupa-
banki hefúr starfað frá ársbyrjun og er reynslan
af honum góð og sýnir að markaður er fyrir flest-
ar tegundir aukaafla. Fyrst um sinn hefur aðal-
lega verið safhað aukaafla frá frystiskipum.
Nokkuð hefúr verið unnið í að gera meltu að fýsi-
legum kosti fyrir skipin og þó nokkrum árangri
hefur verið náð í mamingsvinnslu um borð í
ffystitogurum og byrjuðu nokkur skip að vinna
maming á síðasta ári. Verið er að þróa vinnslu-
feril fyrir hann. Þessi verkefhi sýna og sanna að
með hvatningu og stuðningi má vinna stórátak
til bættrar nýtingar á sjávarfangi.
VI. ALHLIÐA GÆÐASTJÓRNUN
SJÁVARÚTVEGSFYRIRTÆKJA.
Nýlega heimsótti ég SÍAL matvælasýninguna í
París. Þar var lögð mikil áhersla á að sýna sjávar-
afurðir í neytendaumbúðum. í viðræðum við
helstu viðskiptavini íslensku söluaðilanna gerði
ég mér far um að spyrja um viðskipti þeirra með
íslenskar fiskafurðir. Það virtist almennur dómur
þeirra að gæði frystra og saltaðra afúrða ffá ís-
landi hefðu farið vaxandi á undanfömum árum.
Áreiðanleiki virtist vera það sem skipti þessa við-
skiptavini okkar höfuðmáli. í því sambandi er
lögð megináhersla á jöfn gæði, að hægt sé að
treysta á afhendingartíma og að varan sé til reiðu
þegar neytendur vilja fá hana. Ef það bregst þýð-
ir lítið að útskýra hvers vegna varan er ekki til,
því menn snúa sér einfaldlega annað. Það komu
hins vegar ffam önnur sjónarmið þegar talið
barst að ferska fiskinum ffá íslandi. Hann þótti
misjafn og af öðmm og minni gæðum en aðrar
íslenskar sjávarafurðir. Hvað sem um útflutning
á ferskum fiski verður sagt að öðm leyti virðist
sem hann auki ekki orðstír okkar sem framleið-
enda og útflytjenda á gæðavöm. Meðhöndlun
okkar á ferskum fiski og sá tími sem fer í að flytja
hann á markað virðist einfaldlega ekki skila
kröfuhörðum neytendum nægilega góðum af-
urðum. Þetta er raunin þrátt fyrir að við fáum oft
á tíðum hátt verð vegna lítils framboðs á fiski. Við
eigum tvímælalaust að hafa þann metnað að af-
urðir okkar séu frambærilegar á kröfúhörðustu
mörkuðum heims.
Á Fiskiþingi fyrir tveimur ámm benti ég á að
þeim árangri sem náðst hefði í stjóm fiskveiða
yrði að fylgja eftir með átaki í gæðamálum og
taka þyrfti til athugunar leiðir til að tengja betur
saman veiðar og gæðastjóm fyrirtækja. Á þeim
tíma sem liðinn er hefúr sjávarútvegsráðuneytið
unnið að því að leita leiða til umbóta í gæðamál-
um sem skipt geía sköpum fyrir afkomu sjávar-
útvegsins. Meðferð og nýting sjávarfangs er ekki
einkamál þeirra sem aðgang hafa að fiskveiði-
auðlindinni þar sem gæði sjávarafúrða og þar
með verð þeirra ræður miklu um lífskjör þjóðar-
innar. Til að ná árangri í gæðastjómun verða
stjómendur fyrirtækjanna að taka upp nýja
stjómunarhætti. Þess vegna leitaði sjávarútvegs-
ráðuneytið í byrjun þessa árs til þriggja vel rek-
inna fyrirtækja í íslenskum sjávarútvegi, Útgerð-
arfélags Akureyringa, Fiskiðjusamlags Húsavík-
ur og Sfldarvinnslunnar í Neskaupstað til að út-
faera nýjar hugmyndir í gæðastjómun. Með
þessu mótí vildi ráðuneytið leggja áherslu á að
með gæðastjómun má gera góð fyrirtæki betri.
Sjávarútvegsráðuneytið hefur í samvinnu við
þessi fyrirtæki komið af stað samstarfsverkefni
um svonefnda alhliða gæðastjómun sjávarút-
vegsfyrirtækja. í því felst að aðlaga þær aðferðir
sem notaðar hafa verið við gæðastjómun við
framleiðslu iðnaðarvara í Bandarikjunum og
Japan að aðstæðum í íslenskum sjávarútvegi og
koma þeim á til reynslu í þessum þrem fyrirtækj-
um. Nú er verið að þjálfa starfsfólk til að taka upp
breyttar aðferðir og er þess vænst að árangurinn
muni sjást í auknum hagnaði fyrirtækjanna. Lík-
legt er að þegar vinnan í þessum þremur fyrir-
tækjum hefúr staðið í um eitt ár verði hægt að
sjá merki breytinga, sem munu skila sér með
vaxandi hraða þaðan í frá.
/ / LOKAORÐ.
/ /
Góðir þingfulltrúar!
Mikil þróun og framfarir hafa orðið í sjávarút-
vegi á undanfömum árum. Framfarimar hafa
ekki síst byggt á því að við höfum tekist á við að-
steðjandi vandamál á hverjum tíma og leitað
nýrra leiða til að minnka kostnað og auka verð-
mæti framleiðslunnar. Þótt ýmislegt megi betur
fara er Ijóst að okkur hefúr almennt tekist betur
en keppinautum okkar en eins og kunnugt er
hafa miklir erfiðleikar steðjað að sjávarútvegi í
Noregi, Færeyjum, Kanada og Evrópubandalag-
slöndum. Þetta er helsta skýringin á því að tekist
hefur að varðveita lífskjör þjóðarinnar enda þótt
samdráttur í afla hafi reynst nauðsynlegur. Þótt
hagvöxtur hafi ekki verið eins mikill og ýmsir
hefðu óskað er hagvöxtur sem byggir á ofriýtingu
auðlindanna blekking ein. Við verðum að halda
áfram á sömu braut þannig að íslenskur sjávar-
útvegur geti staðið undir þeim miklu kröfum
sem gerðar em til hans.
Ég veit að Fiskiþing mun með störfúm sínum
hafa áhrif á þróun íslensks sjávarútvegs og ég
óska þinginu farsældar í störfum.
- ■■ ■
•' - • >