Tíminn - 30.10.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 30. október 1990
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra segir við setningu Fiskiþings að 245 þús. leí

FISKVEIÐISTOFK
FISKVEIÐISTJORI
RÆÐA SJÁVARÚTVEGSRÁÐHERRA, HALLDÓRS ÁSGRÍMSSONAR, Á FISKI-
ÞINGIMÁNUDAGINN 29. OKTÓBER 1990
I. INNGANGUR.
Hægt og bítandi hefur tetdst að vinna sjávarút-
veginn út úr þeim öldudal sem hann var í á ár-
inu 1988. Er nú svo komið að nokkur hagnað-
ur er af rekstrí margra fyrirtækja í sjávarútvegi.
Þjóðhagsstofnun hefur nú lokið uppgjörí sjávar-
útvegsins fyrir síðasta ár og gert nýja spá um af-
komu hans á þessu árí. Að mati Þjóðhagsstofn-
unar er nú tæplega 1 % hagnaður af rekstri veiða
og vinnslu samanboríð við tæplega 2% halla á
öllu síðasta ári. Er hagnaður botnfiskveiðanna
nú áætlaður 2.5% en halli vinnslunnar 1%.
Nýr Verðjöfhunarsjóður sjávarútvegsins tók til
starfa í sumar. Útlit er fyrir verulegar inngreiðsl-
ur í sjóðinn á þessu ári vegna hækkandi mark-
aðsverðs á sjávarafurðum frá meðaltali fimm síð-
ustu ára. Þetta er jákvæð þróun. Ýmsar blikur
eru þó á lofti og verða menn að fara varlega í töku
ákvarðana í rekstri. Á þessari stundu er það fyrst
og fremst hin mikla hækkun á olíu sem hafa
verður í huga. Þá er mikilvægt að menn átti sig á
þeim sveiflum sem ávallt eru á verði sjávarafúrða
og taki ekki ákvarðanir sem eingöngu miðast við
það verð sem fæst í dag. Ekki er hægt að gera ráð
fyrir áframhaldandi hækkun á verði sjávarafúrða
á næsta ári en reynslan sýnir að í kjölfar mikilla
verðhækkana er hætta á sölutregðu og verðfalli.
Hafa verður í huga að allir mikilvægustu fiski-
stofnamir eru fullnýttir og því kann svo að fara
að nauðsyn beri til að draga úr veiðum á næstu
árum. Ég nefni þetta hér því mér finnst menn oft
fara geyst þegar vel gengur og taka ákvarðanir út
frá stöðu dagsins án þess að taka mið af áhættu
framtíðarinnar.
Fyrir sjávarútveginn sem er mjög skuldsettur er
brýnast að viðhalda þeim stöðugleika sem náðst
hefur í stjóm efnahagsmála. Opna þarf fyrirtæki
í sjávarútvegi fyrir nýjum eigendum og nýta
þann meðbyr sem er hjá almenningi til kaupa á
hlutabréfúm í vel reknum fyrirtækjum. Með því
móti skapast meira aðhald fyrir stjómendur fýr-
irtækja til að reka þau á sem hagkvæmastan hátt
og auk þess eykst skilningur almennings á mik-
ilvægi þess að sjávarútvegurinn verði rekin með
hagnaði.
Standa þarf vörð um hin nýju lög um stjóm
fiskveiða sem koma til framkvæmda um áramót-
in. Lögin marka almennar reglur um nýtingu
auðlindarinnar og skapa möguleika til verulegr-
ar hagræðingar í sjávar- útvegi sem mun skila
þjóðinni bættum lífskjörum. Lögin eru þegar
farin að hafá áhrif þrátt fyrir að þau komi ekki til
framkvæmda fyrr en um áramót. Sá árangur sést
m.a. á því að engin lánsumsókn um nýsmíði
fiskiskips liggur fyrir óafgreidd hjá Fiskveiða-
sjóði. Á næstu árum mun fiskiskipum fækka
verulega sem mun leiða til meiri arðsemi í sjáv-
arútvegi og batnandi kjara.
II. TILLÖGUR
HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR
UM HÁMARKSAFLA.
Seinni hluta júlímánaðar kom Hafrannsókna-
stofnun með tillögur um hámarksafla helstu
nytjastoftia fyrir árið 1991. Á næstu dögum má
vænta tillagna frá stofnuninni um hámarksafla á
úthafsrækju fyrir næsta ár.
Á þessu ári var stefnt að því að heildarþorskafl-
inn yrði 300 þúsund lestir en nú er útlit fyrir að
aflinn verði um 325 þúsund lestir. Hafrann-
sóknastofnun leggur til að heildarþorskaflinn á
næsta ári verði 300 þúsund lestir miðað við heilt
ár en 240 þúsund lestir fyrir fiskveiðitímabilið
sem nær til 31. ágúsL Tillögur stofnunarinnar
byggja á að þorskganga komi frá Grænlandi.
Ákvörðun um heildarafla kemur til endurskoð-
unar þegar Ijóst verður um göngu þorsks ffá
Grænlandi. Ég vil við þetta tækifæri ítreka skoð-
un mína á nauðsyn þess að nýta verður Græn-
landsgönguna til að byggja upp þorskstofninn.
Það er enn brýnna þegar haft er í huga að allir ár-
gangar þorsks frá 1986 hafa verið slakir en veið-
amar munu byggja á þessum árgöngum fyrri
hluta næsta áratugar.
Útlit er fyrir að ýsuafli fari í fyrsta sinn fram úr
þeim mörkum sem sett hafa verið og verði um
68-70 þúsund lestir á árinu. Hafrannsóknastofn-
un hefúr lagt til að ýsuafli næsta árs verði miðað-
ur við 50 þús. lestir en 38 þúsund lestir fyrir fisk-
veiðitímabilið.
Veruleg aukning hefur orðið í ufsaveiðum og
má gera ráð fyrir að aflinn verði hátt í 100 þús-
und lestir samanborið við 80 þúsund lestir á síð-
asta ári. Hafrannsóknastofnun hefur lagt til að
leyfilegur heildarafli af ufsa verði 90 þúsund Iest-
ir og af því magni verði veiddar 65 þúsund lestir
á fiskveiðitímabilinu 1. janúar til 31. ágúst
Um síðustu mánaðamót var karfaaflinn orðinn
64 þúsund lestir en þar af var úthafskarfi tæpar 4
þúsund lestir. Á sama tíma í fyrra var aflinn 61
þúsund lestir. Á síðasta ári var karfaaflinn um 92
þúsund lestir en gera má ráð fyrir að heildarafl-
inn á þessu ári verði um 95 þúsund lestir. Leyfi-
legur heildarafli þessa árs var 80 þúsund lestir og
er lagt til að sama magn verði veitt á næsta ári. Af
því verði 55 þúsund lestir veiddar til 31. ágúst.
Veiðar á úthafskarfa eru nú orðnar þáttur í
rekstri nokkurra útgerðarfyrirtækja. Ráðuneytið
hefur á undanfömum ámm styrkt þessar veiðar
með aflaheimildum í grálúðu en Ijóst er að ekki
getur orðið um framhald þar á. Grálúðuaflinn
hefúr dregist saman milli ára. Gert er ráð fyrir að
aflinn á þessu ári verði um 35 þúsund lestir sam-
anborið við 58 þúsund lestir árið á undan. Lagt
er til að heildarafli í grálúðu verði 30 þúsund
lestir á næsta ári þar af verði 27 þúsund lestir
veiddar fyrir lok ágúst.
í skýrslu Hafrannsóknastofnunarinnar er lagt
til að hámarksafli úr skarkolastofninum verði
10.000 tonn á árinu 1991 eða 6.300 tonn til ág-
ústloka. Er mikilvægt að verða við tillögum
stofnunarinnar og ákveða leyfilegan heildarafla
úr þessum stofni.
III. ÁKVÖRÐUN
HÁMARKSAFLA 1991
tímabilið sem nær frá 1. janúar til 31. ágúsL í
greinargerð með frumvarpinu var gerð ítarleg
grein fyrir þessum vandamálum og er því ekki
ástæða til að endurtaka það hér.
Ákvörðun um veiðar á úthafsrækju verður tek-
in jafnskjótt og tillögur Hafrannsóknastofnunar
liggja fyrir. Veiðar hafa gengið betur á þessu ári
en því síðasta og því ástæða til nokkurrar bjart-
sýni um ástand stofhsins.
Á grundvelli tillagna Hafrannsóknastofnunar
hefúr verið tekin ákvörðun um hámarksafla af
botnfiski fyrir fiskveiðitímabilið frá 1. janúar til
31. ágúst á næsta ári. Leyfilegur heildarafli verð-
ur sem hér segir:
Þorskur 245 þúsund lestir
Ýsa 40 þúsund lestir
Ufsi 65 þúsund lestir
Karfi 55 þúsund lestir
Grálúða 30 þúsund lestir
Skarícoli 7 þúsund lestir
Áður en til úthlutunar á aflamarki til einstakra
fiskiskipa kemur verður áætlaður hálfur líhuafli í
janúar og febrúar sem er utan aflamarks dreginn
frá þessum tölum. Ákvörðun ráðuneytisins er að
mestu leyfi í samræmi við tillögur Hafrann-
sóknastofúunar. Vegna breyttra reglna um stjóm
fiskveiða má búast við því að raunverulegur
heildarafli verði í fyrsta skipti í bærilegu sam-
ræmi við upphaflegar ákvarðanir. Rétt er að ít-
reka að tillögur um þorskveiðar eru byggðar á
þeirri forsendu að ganga komi ffá Grænlandi.
Framangreind ákvörðun hlýtur því að koma til
endurskoðunar ef sú forsenda bregsL
Eins og menn rekur minni til kom fram tillaga
á síðasta Fiskiþingi um að breyta fiskveiðiárinu.
Tillagan fékk hljómgrunn í ráðgjafanefnd um
mótun fiskveiðistefnu sem og á Alþingi við af-
greiðslu málsins. Breytingin hefur marga góða
kosti í för með sér. Fram hjá því verður hins veg-
ar ekki litið að hún skapar viss vandamál vegna
úthlutunar veiðiheimilda fyrir fyrsta fiskveiði-
IV. VIGTUNARMÁL,
FISKVEIÐISTOFNUN,
FISKIFÉLAG ÍSLANDS
f Iögum um stjóm fiskveiða, sem samþykkt
voru á Alþingi er skylda lögð á hafnaryfirvöld að
hafa yfirumsjón með vigtun afla og söfnun upp-
lýsinga um landaðan afla. Jafnframt segir í lög-
unum að ráðuneytið skuli í samráði við sam-
gönguráðuneytið og Hafnarsamband sveitarfé-
laga kveða nánar á um hvemig afli skuli veginn
og söfnun upplýsinga um landað magn.
I framhaldi af samþykkt þessara laga hefur ráðu-
neytið, í samstarfi við Hafnarsamband sveitarfé-
laga, mótað nýjar reglur um vigtun sjávarafla.
Þessu verkefni hefur miðað vel þótt ekki hafi það
gengið átakalaust fyrir sig, enda vart við öðru að
búast því aðstæður eru mismunandi í einstökum
verstöðvum.
Með þessari breytingu er stefnt að því að vigtun
afla og skráning á aflaupplýsingum fari fram á
þeim stað sem aflanum er landað og undir eftir-
liti þeirra sem best þekkja til aðstæðna í viðkom-
andi verstöð.
Nýlega var gerður samningur milli ráðuneytis-
ins, Hafnarsambands sveitarfélaga og Tölvuþjón-
ustu Sambands íslenskra sveitarfélaga um gerð
tölvukerfis, sem setja á upp og taka í notkun á
næsta ári í höfnum landsins. Hafnimar munu
tengjast tölvu Hafrannsóknastofnunar og senda
daglega upplýsingar um landaðan afla í viðkom-
andi byggðarlagi. Með þessu móti skal tryggt að
allur sjávarafli verði veginn með sambærilegum
hætti. Jafnframt er unnið að því að upplýsingar
um landaðan afla berist til stjómvalda í tölvu-
tæku formi beint frá vigtunaraðilum.
Allt ffá árinu 1986 þegar gagnger breyting varð
á sjóðakerfi sjávarútvegsins og Aflatrygginga-
sjóður var lagður niður hef ég í ræðum mínum
hér á Fiskiþingi lýst þeirri skoðun að hlutverk og
starfsemi Fiskifélags íslands þyrfti að endur-
skoða. Þær öru breytingar sem orðið hafa í ís-
lensku þjóðfélagi og breyttar aðstæður í sjávarút-
vegi hafa nú skapað knýjandi þörf á viðbrögðum
af hálfu félagsins og endurmati á hlutverki og
starfsemi þess. Ráðuneytið hefúr lýst sig reiðu-
búið til að aðstoða við að marka félaginu framtíð-
arstefnu sem tæki mið af hagsmunum stjóm-
valda, félagsmanna og starfsmanna Fiskifélags-
ins. Það var því skref í rétta átt þegar Fiskiþing
setti á fót milliþinganefnd til að endurskoða lög
og skipulag Fiskifélagsins. Fulltrúi ráðuneytisins
hefur tekið þátt í störfum nefndarinnar. Ég hafði
vonað að nefndin myndi í samvinnu við hags-
munaaðila innan vébanda félagsins móta skýrar
tillögur til nauðsynlegra breytinga á félaginu og
aðlögun þess að breytingum í stjómkerfi sjávar-
útvegsins. Nefndin mun væntanlega gera grein
fyrir starfi sínu hér á þinginu. Það er samt sem
áður ljóst að nefndin hefur ekki komið sér sam-
an um tillögur til lausnar þeirra viðfangsefna
sem blasa við. Þetta eru mér nokkur vonbrigði
því óbreytt ástand er ekki til farsældar fyrir fram-
tíð Fiskifélags íslands.
Ég hef sett fram þá hugmynd, m.a. á fúndi með
formanni milliþinganefndar, að sett yrði á fót sér-
stök stofhun, sem kalla mætti Fiskveiðistofnun,
sem tæki við hluta þeirrar stjómsýslu og eftírlits-
starfsemi sem nú fer ffam hjá sjávarútvegsráðu-
neytinu, Fiskifélagi íslands og Haffannsóknastofn-
un. Ennfremur mætti huga að því hvort heppilegt
væri að fella starfsemi sem nú fer fram hjá Ríkis-
mati sjávarafúrða undir þessa nýju stofnun.
Fiskveiðistofhun myndi annast ýmsa fram-
kvæmd fiskveiðistjómunar og almenns veiðieft-
irlits. Ennfremur myndi stofnunin annast alla
öflun og skráningu upplýsinga um fiskveiðar og
fiskvinnslu.
Stofnun þessi myndi því f raun taka að veiga-
miklu leyti við þeirri starfsemi ráðuneytisins sem
snýr að daglegri stjóm fiskveiði, veiðieftirliti
ráðuneytisins og öðmm verkefhum. Tæki hún
einnig við allri skýrslusöfnun og úrvinnslu Fiski-
félags íslands. Rekstur tölvumiðstöðvar Haf-
rannsóknastofnunarinnar með skráningu og
vinnsla ýmissa gagna myndi flytjast til þessarar
nýju stofnunar. Gera má ráð fyrir að störf við
stofnunina yrðu nálægt 35-40, sem flytjast
myndu að mestu leyti frá fyrmefndum stofhun-
um. Fjöldi starfsmanna yrði vitanlega meiri ef
Ríkismat sjávarafúrða yrði einnig sameinað þess-
ari stofnun. Virðist mér að slík sameining gæti
að ýmsu leyti verið heppileg Ld. með tilliti til
samvinnu veiðieftirlits og Ríkismatsins.
Þessi hugmynd um sérstaka Fiskveiðistofnun set
ég fram m.a. í kjölfar þeirrar umræðu sem varð
þegar nýsamþykkt lög um stjóm fiskveiða vom til
meðferðar á Alþingi sl. vor, en með slíkri stofhun
má ná tveimur mjög mikilvægum markmiðum. í
fyrsta lagi yrði um valddreifingu að ræða því þessi
stofnun hefði opinbert vald í ýmsum mikilvægum
málaflokkum sem snerta fiskveiðistjómun og
veiðieftírliL í dag þykir samrýmast betur
grundvallarreglum stjómsýslu að slík verkefhi séu
færð til sjálfstæðrar stofnunar í stjómkerfinu.
Með því myndi opnast möguleiki til þess að bera
ákvarðanir þessarar stofhunar undir úrskurð
æðrastjómvalds, þ.e. ráðuneytisins.
í öðru lagi næst samræmd skýrslusöfnun og úr-
vinnsla. I dag fer fram skýrslusöfnun og úr-
vinnsla gagna hjá þremur stofnunum, þ.e. ráðu-
neytinu, Fiskifélagi íslands og Hafrannsókna-
stofnuninni. Öll skýrslusöfnun og úrvinnsla
verður nákvæmari sé hún á einni hendi. Skapast
þá auknir möguleikar til einföldunar og sam-
ræmingar. Skýrslusöfhun og úrvinnsla gagna er
mikilvægasti þátturinn í eftirliti með veiðum og
nýtingu afla og fer því best á því að þessir þættir
séu í höndum þess aðila, sem fer með stjóm
veiðieftirlits.
Eftir slíka breytingu, sem ég hef hér rakið yrði
augljóslega nokkur breyting á hlutverki Fiskifé-
lags íslands. Fiskifélagið myndi eftir sem áður
halda uppi þeim félagslega þætti, sem það hefur
gert og sem ég tel nauðsyn- legan. Á það skal
lögð rík áhersla að Fiskifélag íslands verður að
taka að sér ný verkefni og af nægu er að taka. Má
hér sem dæmi nefna verkefni á sviði fræðslu- og
upplýsingamála í sjávarútvegi enda er Fiskifélag
íslands einkar vel til þess fallið því f félaginu
koma fram sjónarmið flestra aðila sem við sjávar-
útveg starfa. Það skal á hinn bóginn ítrekað að
Fiskifélagið er hálfopinber stofhun áhugamanna
og hagsmunaaðila í sjávarútvegi sem ekki er
hægt að fela beina stjómun fiskveiða því sá aðili
sem því sinnir verður m.a. að hafa heimild til að
fylgja eftir ákvörðunum sínum með valdboði. Að
sjálfsögðu verður ekki ráðist í svo viðamiklar
breytingar á stjómkerfi sjávarútvegsins án víð-
tækrar umræðu og rækilegs undirbúnings. Er
það von mín að þær hugmyndir sem ég hef reif-
að geti orðið grundvöllur slíkrar umræðu.
IV. MEÐFERÐ AFLA,
RÆTT NÝTING.
Á síðasta áratug hafa kraftar hins opinbera og
hagsmunaaðila að miklu Ieyti farið í að móta og
festa f sessi Iög og reglur um stjóm fiskveiða.
Breytingin úr frjálsum veiðum yfir í kvótakerfi
hefúr oft verið erfið og sársaukafull fyrir einstak-
linga og fyrirtæki. Það er því ekki óeðlilegt að
þessi aðlögun hafi tekið sjávarútveginn tæpan
áratug.
Það er sannfæring mín að þegar lögin um stjóm
fiskveiða koma til framkvæmda um næstu ára-
. ^ ^ . I "