Tíminn - 09.11.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Föstudagur 9. nóvember 1990
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Otgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
SkrifstofurLyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsíman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð f lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
L
Bankar og þjóðarsátt
Frá því að stjóm íslandsbanka hf. ákvað að hækka
vexti fyrir einni viku hafa umræður um það efhi eðli-
lega snúist um hver sé hlutur bankanna í „þjóðarsátt-
inni“ og hvað það er sem þjóðarsáttin felur í sér.
Viðbrögð stjómar Verkamannafélagsins Dagsbrún-
ar og Verkamannasambands íslands hafa ífamar öðm
beint sjónum manna að tengslum bankavaldsins við
allsheijarsamkomulagið um baráttu gegn verðbólgu
og virkri leið til þess að treysta verðgildi íslensku
krónunnar. Verkamannafélagið Dagsbrún er stór
hluthafi í íslandsbanka hf. eftir sanuuna Alþýðu-
bankans við þessa bankasamsteypu og hefur sýnt
trúnað sinn við Islandsbanka með því að geyma þar
fé sitt og eiga mikil viðskipti við hann.
En þrátt fyrir þessi nánu viðskiptatengsl Dagsbrún-
ar við íslandsbanka og þótt einkaviðskiptum félags-
ins við bankann væri ekki stefnt í voða við vaxta-
hækkunina, telur stjóm Dagsbrúnar eigi að síður að
vaxtastefna bankans bijóti gegn gmndvallarreglu
þjóðarsáttarinnar í verðlagsmálum.
Stjóm Dagsbrúnar bar þetta mál undir almennan fé-
lagsfúnd sem ályktaði að ákvörðun bankans um
vaxtahækkun sé tekin á sama tíma og verkalýðsfé-
lögin „leggja sig öll fram um að hindra verðhækkan-
ir og nýtt verðbólguflóð." Framkvæmdastjóm Verka-
mannasambandsins ályktaði í sama anda, taldi vaxta-
hækkunina ótímabæra og andstæða þeim markmið-
um sem felast í kjarasamningi aðila
vinnumarkaðarins. Hins vegar bregður svo við að
Vinnuveitendasamband íslands hefúr ekkert við
r
vaxtahækkun Islandsbanka að athuga og jafnvel við-
skiptaráðherra þykir þessi ákvörðun eðlileg og í sam-
ræmi við samkeppnisreglur í viðskiptum.
Viðskiptaráðherra er þar á öndverðum meiði við for-
sætisráðherra, Steingrím Hermannsson, sem hefúr
lýst yfir því að ríkisstjómarflokkunum beri að fylgja
því eftir við þingkjöma fúlltrúa í bankaráðum ríkis-
bankanna að ekki komi til vaxtahækkunar hjá þeim.
Forsætisráðherra telur að afkoma bankanna sé góð,
en vill á hinn bóginn að Seðlabankinn láti í té skýrslu
um fjárhagsafkomu viðskiptabankanna til þess að
stjómvöld og almenningur hafi betri aðstöðu til að
meta réttmæti vaxtahækkana um þessar mundir.
Ut af fyrir sig em ekki bomar brigður á að stjómir
bankanna hafi ákvörðunarvald um vaxtatöku. Hins
vegar verður jafnframt að líta svo á að bankaveldið
sé aðili að þjóðarsáttinni og bundið af þeim skyldum
sem valda- og áhrifaöfl þjóðfélagsins hafa tekið á sig
í því sambandi. íslandsbanki getur ekki skorast und-
an skyldu sinni í þessu efni ffemur en bankaveldið í
heild. A bankana verður að líta sem hluta af milli-
liða- og atvinnurekendavaldinu og án allrar sérstöðu
þegar til þess kemur að meta skyldur þess í þjóðar-
sáttinni. Viðbrögð Dagsbrúnar og Verkamannasam-
bandsins em réttmæt áminning um að skyldur við
þjóðarsáttina em ekki bara á eina hlið. Öll valda- og
hagsmunaöflin í þjóðfélaginu hafa þar skyldum að
gegna.
Margt gengur okkur öndvert fs-
lendlngum á tftnum, þegar mest er
bugiHtð og talaö um Evtúpubanda-
laglö og bannaö er að veiöa hvalL
Þetta riQaöist uþp, þe$w afónvörp
landsins birtu myndir af úldmnn
marsvínum, sem fundust á §örum
aiutur á LanganesL Þar var skoriö
Hí...........................
in. Fólk var nefnilega að veha því
fyrir sir hvort nú fcngist súr hvalur.
En þvf varekki að heilsa. í árverÖur
enginn súr hvalur. Þaö er hægt aö
þakfca útfcndingum, sem f vaxandi
mæli siripta sér af málum Ísknd-
um hvalreka. Meon slógust á hval-
6öru ogþeir Btuá retónn hval eins
og hveija aöra
er alin
ur vind í öðrutn heimsálfum
um \áö aö sHfct athæfi sé
I svoáð
, nú eftir aö
nú hvetju því, sem i
á Oöror ofckar, og sfciptir engu þótt
farið sé aö sló í það. Sfaand marsvfn-
anna var þó ekki fallegt strand. Þau
heyra til Böinni tíö, t
£ Qörum Suðursveitar f æsku Þór-
Þórðarsonar á meðan Steinn
meta fáUeg strönd, og
tnáli þótt hann væri lagstur f kör.
Þetta voro efcki úkHn strönd, heidur
franskar fisidduggur og urðu tÖ
margar sögur af mannbjörg og reka.
Þá rak upp stórar tunnur meft vín-
um, og var mjöfturinn kallaftur
mæravín. Þegar Megu ströndm
voru aft koma tók Steinn afi til vift aft
skjálía í kör sinni. Umhyggjusöm
honum væri kalt og hvort hún ætti
aft brelfta meira ofan á hann. Steinn
brást hinn versti vift og harftneitafti
yfirbreiftslu, Ég skelf af bug, kona,
um. Þetta vindtal nær enn einungis
baráttuna almennt mun það ná til
innan tíftar og kallast þá
dömuvindur. Stundum
ervitnaöídynkattarins, enaMreier
vitnaft f dyn hvaia. Hins
hvalavinir haft
eru orönir úfchúr. __________________
er að vdða hvaL mest vegna áhirifa
i somu lönd vfla eldd fyrir
ar þaft kemur til sjávar drepur þaft
allt Iff í sjónum. Ut af þvi er lftið
kvartaó og engar
Úldiö strand
Þannig fór fyrir mörgum sem sáu
hræin af marsvínunum á fjorum
Langaness. Þeir skulfu af hug út af
svona Megu strandi, þangaft til
uppjýstist aft hræin voro oröin úld*
árangri aft vift megum ekki veifta
hvalL Jafnvel var orðaft að banna
ætti aft sláhta sauftfé, en þau stefnu-
mift voru kveftln í kútinn áöur en vift
gátum apað þau eftir. Að vísu er ekki
víö því að búast aft hvalavinir hafi
orðið öllu lengur, enda er tíminn
andstæður svona orðasfcafcsfóIkL
Þaö hefur lika fundið upp nýtt vift-
fangsefni, sem mun gripa hugþess
allan. Kjaroorkulaus úthöf eru pró-
grammift í dag og ólífct skynsamari
vettvangur en banna hvalveiöi eða
telja mifflónamæringa á aö taka hval
í fóstur, sem er helsta fiáröflunar-
idðin. Nú getur þetta fólk snúið ser
að þvf að fá fólfc tii að taka fcjam-
orkufcafbát f fóstur.
Súran hval í fóstur
Mt eru þetta þó annars konar atrifti
en að hafa misst af súra hvalnum. Á
að hvalnum ætia rocnn vitlausir að
verða sé hann vekídur til manneldis
og raunar í Htlum mæB. Fólk sem
meft þessum hætti neitar okkur um
súran hval á efctó upp á paJIborðið
hjá vinum súra hvalsins. Þeir virðast
þekfcja b'tið tíl hnossgætís. Þeir
þekfcja meira tíl miQjónamæringa,
sem þeir plata tíi að taka hval í fóst-
ur. Eins og alkunna er þá cru millar
súrs hvals. En tÖ þess að það væri
hægt þyrftí Ifldega að teQa þeim trú
um að hvalurinn súmaði í sjónum.
Þeír ættu að geta trúað því, fyret þeir
tiúa því að þeir séu að fóstra dýr i
undirdjúpunum. Öðru máli gegndi
færu þeir aft taka fcjamorkukafbáta í
fóstur. Þeir fcæmust öftru hvetju að

AF ERLENDUM VETTVANGI I! I' HHÍM!
Aö loknum kosningum
Kosningar í Bandaríkjunum eru
eðlilega mikið fréttaefni í heims-
pressunni. Þar ber margt til, fyrst og
fremst það að Bandaríkin eru risa-
veldi umfram öll önnur stórveldi og
mikils ráðandi um heimsmálin. Auk
þess er það næstum viðtekin skoðun
að Bandaríkin séu forystuþjóð lýð-
ræðisríkja og í fremstu röð um lýð-
ræðislega stjómarhætti og þjóðfé-
lagsgerð. Allt eru þetta réttmætar
ástæður til þess að heimurinn fylgist
af áhuga með bandarískum kosning-
um, þótt á hinn bóginn veki það at-
hygli hversu kjörsókn í bandarísk-
um kosningum er oft lítil sem bend-
ir til þess að almenningur þar í landi
sé ekki ýkja áhugasamur um að
neyta kosningaréttar síns.
Tveir flokkar
Þær kosningar sem nú áttu sér stað
í Bandaríkjunum gengu út á að
kjósa hluta öldungadeildarþing-
manna í alríkisþinginu í Washing-
ton, svo og hluta fulltrúadeildar-
þingmanna þess, auk allmargra rík-
isstjóra í einstökum ríkjum. Eins og
jafnan áður stóð baráttan í kosning-
unum svo til eingöngu milli aðal-
flokkanna tveggja, demókrata og
repúblikana, önnur framboð skipta
yfirleitt engu máli, það er aðeins í
undantekningartilfellum að kjós-
endur styðji aðra flokka eða framboð
en þessa gömlu og grónu stjóm-
málaflokka. Hins vegar fylgja banda-
rískum kosningum oft ýmiss konar
skoðanakannanir á tilteknum mál-
um, oftast staðbundnum, sem setur
sérstæðan svip á bandarískar kosn-
ingar. Atkvæðaseðlar í bandarískum
kosningum geta því orðið býsna fyr-
irferðarmiklir.
Bandarísku kosningarnar á mið-
vikudaginn breyttu naumast heild-
armynd stjórnmálanna. Andstæð-
ingaflokkur Bush forseta, Demó-
krataflokkurinn, hélt vel í meiri-
hlutaaðstöðu sína í báðum deildum
alríkisþingsins, en náði þó síst betri
árangri en við var búist. Demókratar
hafa auk þess fleiri ríkisstjóra en
repúblikanar, eins og áður. Úrslitin
leiddu í Ijós þá þekktu staðreynd að
þótt svo vilji til að forseti Bandaríkj-
anna sé repúblikani, fer fjarri því að
Repúblikanaflokkurinn sé meiri-
hlutaflokkur í landinu. Forsetakosn-
ingar eru fremur persónulegar en
flokksbundnar.
Ósigur forsetans
Þrátt fyrir það eru kosningaúrslitin
túlkuð sem ósigur fyrir Bush for-
seta, ekki síst vegna þess að hann
beitti sér sjálfur mikið í kosningun-
um með hörðum ádeilum á demó-
krata en lofsöng um sig og sína
menn hvar sem hann fékk því við
komið og hvergi meira en í Flórída-
ríki og Texas (heimaríki sínu), en þar
töpuðu repúblikanar ríkisstjóra-
embættunum, sem þeir höfðu haft
undanfarin kjörtímabil. Forsetinn
náði ekki til kjósenda með málflutn-
ing sinn sem snerist að miklu leyti
um ábyrgðarleysi demókrata í
skattamálum, en umfram allt um
einbeitta forystu sjálfs sín í átökum
við Saddam Hússein í Persaflóamál-
inu. Forsetinn reyndi að breiða yfir
fjármála-, efnahags- og atvinnu-
ástandið heima fyrir, en kjósendur
fundu á sjálfum sér að í þeim mál-
flutningi var holur hljómur. Sam-
dráttareinkennin í amerísku efha-
hagskerfi leyna sér ekki og uppi-
vöðslusemi spákaupmanna og
óprúttinna milliliða fer ekki fram
hjá kjósendum.
Eftirleikurinn
Þótt í efnahags- og fjármálum sé
Bush að súpa seyðið af margra ára
efnahagskukli Reaganstjómarinnar,
hvort heldur er í fjármálastefhu rík-
isins eða lausatökum á atferli spá-
kaupmanna, finna kjósendur enga
afsökun í því fyrir forsetann. Það er
heldur engin vissa fyrir því að Bush
geti gert sig góðan í augum vonsvik-
ins almennings með því að útmála
hreysti sína í átökum við Saddam
Hússein. Þó er það e.t.v. ekki síst í
því máli sem heimurinn bíður eftir
framhaldinu hjá Bandaríkjaforseta,
hvaða ályktanir hann dregur af mót-
tökum þeim sem hann og hans
menn fengu meö málflutning sinn í
kosningabaráttunni og úrslitum
kosninganna almennt.
Ef Bush telur, að þrátt fyrir ósigur
sinn og repúblikana í nýafstöðnum
kosningum, hafi hann bandarísku
þjóðina með sér um það að fara í op-
ið stríð við íraka, er ekki ólíklegt að
hann herði á þeim áróðri á næst-
unni. Ef forsetanum tekst að sann-
færa þjóð sína um að oiíustríð við
Persaflóa sé óhjákvæmilegt, þá kann
að vera stutt í styrjaldarátök. Því
ræður Bandaríkjaforseti sjálfur og
ber það ekki undir kjósendur úr
þessu. En hvað segja forystumenn
annarra þjóða? I.G.