Tíminn - 06.12.1990, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 6. desember 1990
Fimmtudagur 6. desember 1990
Tíminn 11
IVIik
ar breytingar framundan á eignarhaldi í íslenskum atvinnurekstri:
„Líklega gildir það sama um 5 ára bam og hluta-
bréfomarkaðinn á íslandi. Hvort tveggja er byijað
að tala, leika sér og jafnvel skrifo og lesa einföld-
ustu orð, en skólinn er rétt að byrja. Við verðum
að standa okkur í uppeldishlutverkinu og gæta
þess að engin slys verði meðan markaðurinn er
enn á skólaskyldualdri. Það verður örugglega
fullt af slysagildrum á vegi okkar.“
„Verð hlutabréfa hér á landi er orðið svipað og á
þróuðum hlutabréfamörkuðum, ef ekki ögn
hærra. Þetta kallar ekki á þá ályktun að verð
hlutabréfa sé orðið háskalega hátt og verðhmn sé
yfirvofandi. En þetta hlýtur að þýða að nú sé að
komast á jafnvægi á hlutabréfamarkaði hérlendis
og draga taki úr þeim gífurlegu hækkunum sem
verið hafa.“
„Á þessum tíma (þeim fimm árum síðan teljandi
viðskipti með hlutabréf hófust hér á landi) virðast
hlutabréf almenningshlutafélaga hafe gefið þeim
mun hærri ávöxtun, því minni áhætta sem var
tekin. Ég get fúllvissað viðstadda um að þessu
tímabili er nú lokið. Hlutabréfaviðskipti á fslandi
eru komin á það stig að ávöxtun mun framvegis
ekki lengur standa í öfugu hlutfalli við þá áhættu
sem tekin er.“
Þetta eru tilvitnanir í erindi þeirra Þorkels Sig-
urlaugssonar framkv.stj. þróunarsviðs Eim-
skips, Svanbjöms Thoroddsen deildarsj'. VÍB og
Sigurðar B. Stefánssonar framkv.stj. VÍB á ráð-
stefnu um hlutabréfamarkaðinn á íslandi. En
hún var haldin í tilefni af 5 ára afmæli HMARKS
- Hlutabréfamarkaðarins hf. Allir telja þeir
miklar breytingar framundan. Bæði á markaði
með hlutabréf, sem hefur vaxið gífurlega hratt á
undanfömum árum. Og ekki síður á eignarhaldi
og rekstri íslenskra fyrirtækja - sem í saman-
burði við erlend fyrirtæki hafa þá sérstöðu að
skulda gríðarlega og eiga hvað minnst verð-
mæti.
Fjórfaldast á þrem árum
„Oft skapast hætta á að verð hlutabréfa falli úr
samhengi við þau verðmæti sem felast í viðkom-
andi fyrirtæki. Lögmál framboðs og eftirspumar
ræður ferðinni á hlutabréfamarkaði og í sumum
tilfellum getur það teymt verð hlutabréfanna út
fyrir raunvirði fyrirtækjanna," sagði Svanbjöm
Thoroddsen, sem ræddi um verðmyndun á ís-
lenskum hlutabréfamarkaði.
Hlutabréfamarkaðurinn hefur fjórfaldast á einu
ári og tífaldast á síðustu þrem árum. Verðbréfa-
fyrirtæki skrá nú kaup og sölugengi hlutabréfa í
24 almenningshlutafélögum og markaðsvirði
þeirra er nú um 28 milljarðar króna.
Astæður þessa gífúrlega vaxtar á stuttum tíma
sagði Svanbjöm vera að í fyrsta lagi hafi skráðum
fyrirtækjum fjölgað, í öðm lagi hafi mörg þeirra
boðið út nýtt hlutafé á árinu og í þriðja lagi gífúr-
legar verðhækkanir á hlutabréfum að undan-
fömu, td. að meðaltali 80% frá síðustu áramót-
um.
Bréfín dýr og lítill arður...
Arð af hlutabréfum sagði hann þó hafa verið
heldur lítinn hér á landi, td. að meðaltali 2,8% af
markaðsverði hlutabréfa s.l. vor. Þetta merki að
annað hvort séu arðgreiðslur lágar eða verð
hlutabréfaofhátt
Svokallað Q-hlutfall hefúr verið algengasta að-
ferðin við mat á hlutabréfum hér á landi. Q- hlut-
fallið ber saman verð hlutabréfanna og verðmæti
þeirra eigna sem bundnar eru í fyrirtækinu sam-
kvæmt bókfærðu eiginfé. Q- híutfallið fyrir ís-
Frá síðasta aðalfundi Eimskips.
lenskan hlutabréfamarkað í heild er nú um 1,16,
sem þýðir að markaðurinn er tilbúinn að greiða
16% hærra verð fyrir bréfin en samsvarar bók-
færðum eignum fyrirtækjanna.
Erlendis sé algengast að nota svonefnt V/H-hlut-
fall (V = markaðsverð bréfanna / H = hagnaður
fyrirtækisins) sem mælikvarða á verð hlutabréfa
(Price-eamings ratio). V/H-hlutfallið 10 fyrir
ákveðin bréf þýðir þá td. að greiðaþarf hagnað 10
ára fyrir bréf. Á íslenska markaðnum í heild er
V/H-hlutfallið nú 13,2 (en mjög mismunandi
milli fyrirtækja).
Samkvæmt framangreindum tölum segir Svan-
bjöm verð hlutabréfa hér á landi orðið svipað og á
þróuðum hlutabréfamörkuðum erlendis, ef ekki
ögn hærra. Hljóti því að draga úr þeim gífurlegu
verðhækkunum sem verið hafa á hlutabréfum.
Og jafnframt að hluthafar fari að setja fram
ákveðnari kröfúr um að fyrirtækin skili meiri
hagnaði. Ella selji þeir bréfin og þar með lækki
verð þeirra.
Afkoman svo léleg að...
Sigurður B. Stefansson bendir á að meðal
skráðra fyrirtækja á hlutabréfamarkaði séu nokk-
ur af traustustu og sterkustu fyrirtækjum lands-
manna. Tölur Þjóðhagsstofnunar um afkomu
fyrirtækja í landinu í heild sýni aftur á móti al-
mennt miklu lakari afkomu.
„FVrirtæki sem hafa með höndum mikinn hluta
atvinnureksturs í landinu, í fiölmörgum atvinnu-
greinum, hafa raunar sýnt svo lélega afkomu
fram til þessa, að lítil eða engin von er til þess að
unnt verði að selja hlutabréf þeirra á frjálsum
markaði - hvorki hérlendis né erlendis."
Markaðsvirði hlutabréfa almenningshlutafélaga
áætlar Sigurður um 30 milljarðar um áramót,
sem er þá liðlega fimmtungur af heildarandvirði
verðbréfa á innlendum markaði (140 milljarðar),
en um 8-9% af landsframleiðslu. Þetta segir hann
afar lágt hlutfall í alþjóðlegum samanburði. Al-
gengt sé að verðmæti hlutabréfa á markaði sé 50-
100% af landsframleiðslu.
Að íslenski markaðurinn nái þvílíkri stærð
næsta áratuginn telur Sigurður afar ósennilegt,
nema að atvinnulíf þjóðarinnar taki að blómstra
með óvæntum hætti á næstu árum. Um 25-30%
aldamótahlutfall sé líklegra, þ.e. að fjórðungur at-
vinnustarfseminnar verði í höndum skráðra fyrir-
tækja. Ástæðan sé einfaldlega sú að minni verð-
mæti séu fólgin í fyrirtækjum á íslandi en að jafn-
aði meðal iðnríkja.
Miklar breytingar framundan
.d’að virðist augljóst að fiamundan eru miklar
breytingar á eignarhaldi í íslenskum atvinnu-
rekstri," sagði Sigurður. Ein helsta ástæða þess sé
sú 20% hækkun raunvaxta - úr 12-14% nei-
kvæðum upp í 6-8% jákvæða raunvexti - sem
varð í landinu um miðjan áratuginn. Sú upp-
spretta eigin fjár sem fólst í neikvæðum vöxtum
sé liðin tíð. Hlutabréfamarkaður sé þar með ein-
asta úrræði fjölmargra fyrirtækja.
Hagnað íslenskra fyrirtækja segir Sigurður að
Eftir
Heiði
Helgadóttur
jafnaði mun minni en í samkeppnislöndunum.
Eigi íslendingar ekki að dragast rækilega aftur úr
nágannaþjóðunum sé þörf á verulegum breyting-
um í viðhorfum til atvinnureksturs. .Aðeins
þróttmikil fyrirtæki með jafnmikla eða enn meiri
framleiðni en sambærileg fyrirtæki annarra þjóða
geta veitt íslendingum þau lífskjör sem ná-
grannaþjóðir okkar búa við. Innlendur hluta-
bréfamarkaður er ein af forsendum fyrir því að
slík öflug og þróttmikil fynrtæki rísi upp og þríf-
ist og að þeim fjölgi."
Að mati Sigurðar gætu hlutabréf fyrir 100 til 150
milljarða króna komið á markaðinn næsta ára-
tugina
Á Sprengisand með hálfan tank...
„Fjármögnun fyrirtækja; Hlutafé eða lánsfé?" var
umræðuefni Þorkels Sigurlaugssonar. Sagði
hann ffemur litla þekkingu og reynslu á þessu
sviði hér á landi og reyndar með ólíkindum hvað
lítið hafi verið fjallaö um þetta efni. Skoðanir fjöl-
miðla og stjómmálamanna séu oft litaðar af pól-
itískum sjónarmiðum, fordómum, hugsjón,
þröngsýni eða sveitamennsku.
Að stofnun fyrirtækja segir hann yfirleitt staðið
öðruvísi hér á landi en erlendis. Þar sé undirbún-
ingur meiri og lengri, allar áætlanir ítarlegri, við-
skiptaáætlun lögð fram og dæminu síðan lokað
með hlutafé og lánsfé. „Hér sjáum við skrapað
Tfmamynd Áml Bjama
saman hlutafé og talað um að auka það síðar.
Svona fyrirtæki verða oft strand. Þetta er eins og
að ætla yfir Sprengisand með hálfan tank af bens-
íni í þeirri von að tankur sé á leiðinni."
Hlutafé ekki ódýrara en lánsfé
Að hlutafé sé eða eigi að vera ódýrara en lánsfé,
eins og sumir halda, segir Þorkell mikinn mis-
skilning. í raun sé hlutafé dýrara en Iánsfé, því
hluthafinn taki áhættu og hljóti að gera meiri
arðsemiskröfúr. Þótt skattareglur séu þannig að
menn geti lækkað skattana sína með hlutabréfa-
kaupum megi það ekki verða til þess að slakað sé
á arðsemiskröfúm fyrirtækja.
Bankar óþarfur milliliður...?
„É g er þeirrar skoðunar að við eigum núna stór-
kostlega möguleika á því að nýta okkur hluta-
bréfamarkaðinn til að flytja (jármagn ffá fyrirtækj-
um með mikið eigið fé, almenningi, sjóðum og ffá
ríkisvaldinu inn í fyrirtækin, sem þurfa að auka
sitt eigið fé, eru í þróunar- eða nýsköpunarverk-
efnum. Hvers vegna á almenningur að leggja
milljarða inn í bankakerfið, sem síðan lánar fiár-
muni til alls konar fyrirtækja á hærra verði, þar
sem í besta falli er hugsað um að fasteignaveð sé til
staðar, sem síðan er lítils virði. Horfa þarf miklu
ákveðnar á það hverju reksturinn er að skila."
Þorkell kvað það hafa komið sér á óvart hversu
bankamir séu oft illa á verði og hve lítið aðhald
þeir veiti fyrirtækjunum. Þama þurfi að verða
mikil breyting. Hlutafélagalöggjöfina hér á landi
telur hann ffumstæða og litlar breytingar hafa
verið gerðar við nýlega endurskoðun laganna.
Einangraðir í fílabeinstumi fræðanna...
Þá segir Þorkell dómsvaldið vanbúið að takast á
við flókin fjármálaleg dómsmál, enda leggi
menntakerfið áherslu á að uppffæða menn um
refsirétt, sögulegar staðreyndir og ýmis sérhæfð
dægurmái. Hinar öru breytingar í viðskiptum
hafi aftur á móti orðið útundan. í þeim stóm mál-
um sem dómstólar hafi tekið sér fyrir hendur hafi
komið í Ijós að menn drukknuðu í smáatriðum,
kynnu ekki að spyrja réttu spuminganna og hafi
verið illa að sér í fyrirtækjarekstri. Þetta sé mjög
hættulegt fyrir atvinnureksturinn.
Eigið fé frá 100% niður fyrir 0
Þorkell gerði m.a. grein fyrir stöðu helstu at-
vinnugreina. Eiginfjárhlutfall (eigið fé í % af
heildareignum) allra einkafyrirtækja utan banka
segir Þorkell undanfarin ár hafa verið á bilinu 25-
30%, en mjög mismunandi milli fyrirtækja. í
sumum sé eigið fé mikið en öðmm lítið og jafiivel
neikvætt.
Útgerð og fiskvinnslu segir Þorkell almennt með
of lítið eigið fé. Þessi grein þarfnistáframhaldandi
uppstokkunar og öflunar eigin fjár - ekki ffá sjóð-
um heldur ffá fyrirtækjum og almenningi. Þessi
grein verður áfiam sú sem skiptir okkur megin-
máli og því mikilvægt að hún átti sig á því hvem-
ig hún ætlar að vera með á hlutabréfamarkaðn-
um. „Ég spái því að breytingar og uppstokkun í
fiskvinnslunni séu varla hafnar, miðað við það
sem við eigum eftir að sjá á næstu ámm.“
Nokkrir stórir standa eftir...
Byggingariðnaður þurfi 3040% eigið fé. ,Þessi
grein á eftir að fara í gegnum miklar breytingar.
Nokkur stór og sterk fyrirtæki munu standa eftír.“
í iðnaði (öðmm en stóriðju) hefúr eiginfjárhlut-
fall farið lækkandi og afkoma almennt verið óvið-
unandi. „Hefðbundinn iðnaður mun eiga erfitt
uppdráttar hér á landi í framtíðinni. Stóriðja,
hugbúnaður og sérhæfður iðnaður tengdur Ld.
fiskvinnslu mun þó eiga ffamtfð fyrir sér.“
í verslun segir Þorkell mikinn stöðugleika,
æm.k. þegar horft sé á eigið fé. Innbyrðis svifting-
ar séu aftur á móti miklar, samkeppni hörð og
þeir stóm virðist verða sterkari.
Hótel og veitingahús segir Þorkell hafa algera
sérstöðu: Með vemlega neikvæða afkomu og ekk-
ert eigið fé í heildina litið. Alvarleg mistök hafi
verið gerð við hönnun, fjármögnun, rekstur og
markaðssetningu nokkurra hótela og veitinga-
hús sprottið upp eins og gorkúlur án eigin fjár og
markaðar.
Þama sé botninum náð og uppbyggingarstarf
ffamundan.
Um sölu hlutabréfa á þessu ári er m.a. búist við
að hlutabréf fyrir 2 milljarða muni skipta um eig-
endur og ný bréf seljast fyrir 3,5 milljarða króna.

wmm