Tíminn - 13.12.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn

AÐ UTAN :

Kaldastríðshetjan sem bráðnaði:
Yfirmaður innrásarinn-
ar í Tékkóslóvakíu
gerir yfirbót
Ástarhjónaband dóttur sovésks hershöfðingja
batt enda á frama föður hennar. Hann hefur nú
hrundið sinni einkaperestrojku í framkvæmd.
Það eina sem Alexander Dubcek
var fáanlegur til að samþykkja að
hann ætti sameiginlegt með fyrr-
um yfirhershöfðingja í sovéska
hernum, ívan Dmitrijevitsj Jersjov,
var heldur lítilfjörlegt. „Gráu hár-
unum hefur svolítið fjölgað hjá
okkur báðurn," sagði Dubcek. Að
öðru leyti aðskildi þá djúpgróin
andúð.
Um miðjan mars sl. sátu við sama
borð í Hradsjín-kastala í Prag forn-
ir andstæðingar. Alexander Dubc-
ek, sem nú er orðinn 68 ára og for-_
seti tékkneska þingsins, hetja’
„vorsins í Prag“ 1968, sem Sovét-
menn bældu niður með hervaldi,
sat stífur á stól sínum og svipur
hans bar þess merki að hann var
ekki tilbúinn að gleyma né fyrir-
gefa þá atburði sem áttu sér stað
fyrir 22 árum. Andspænis honum
var maðurinn sem hafði undirbúið
innrás Varsjárbandalagsríkjanna í
Tékkóslóvakíu og ruðst inn í Prag
með sovésku herafli. ívan
Dmitrijevitsj Jersjov er orðinn 69
ára og feitlaginn, og nú sat hann á
stólbrúninni og neri vandræðalega
saman höndunum.
Yfírhershöfðinginn
fyrrverandi
biðst
afsökunar
22 árum eftir að stjórn Dubceks
var steypt af stóli var Jersjov kom-
inn til Prag til að sýna iðrun. Sem
„aðili að innrásinni og hernáminu"
færði þessi fyrrum voldugi sovéski
hershöfðingi Dubcek og tékknesku
þjóðinni sína „einlægustu fyrir-
gefningarbæn".
En það varð ekkert af því að Jer-
sjov fengi aflausn fyrir gerðir sínar.
Dubcek veitti að vísu afsökunar-
beiðninni viðtöku, en fyrirgefn-
ingu gat hann ekki gefið. „Ég verð
að segja að þér komið of seint. Það
væri of erfitt að fyrirgefa," sagði
hann við hershöfðingjann fyrrver-
andi.
Daginn eftir heimsóknina í kastal-
ann í Prag tókst Jersjov á hendur
aðra píslargöngu. Hann fór á Venc-
eslásartorg og kraup á kné við
blómum skreyttar myndirnar af
píslarvottinum Jan Palach.
E.t.v. hefði Dubcek farið mildari
höndum um Sovétmanninn ef
hann hefði vitað ástæðuna til þess-
arar nýju auðmýktar — „innri
perestrojku“ eftir að hershöfðing-
inn hefur orðið fyrir geysilegu per-
sónulegu áfalli og lítillækkun, en
gert sitt besta til að reisa sjálfan sig
úr rústunum.
Ástæðumar fyrir
sinnaskiptum
hershöfðingjans
opinberaðar
Nú hafa ástæðurnar verið gerðar
breskum og þýskum sjónvarps-
áhorfendum ljósar í heimildamynd
Ivan Dmitrijevitsj Jersjov var
yfirhershöfðingi í heríiði
Varsjárbandalagsríkja sem gerði
innrás í Tékkóslóvakíu 1968.
Hann gekk á fund Alexanders
Dubceks í mars sl. til að biðja
hann og tékknesku þjóðina
afsökunar.
sem skýrir frá örlögum hershöfð-
ingjans fyrrverandi, sem áður hafði
ekki verið skýrt frá. Það er breskur
framleiðandi sjónvarpsþátta sem
hefur gert myndina; hann kom líka
á fundi Jersjovs og Dubceks, en sá
síðarnefndi var mjög ófús til leiks
og dró tvisvar til baka samþykki sitt
við að hitta þennan fyrrverandi
erkifjanda sinn augliti til auglitis.
Athygli sjónvarpsfréttamannsins á
ferli Jersjovs var vakin þegar hann
rakst af tilviljun á athugasemd í
bandarísku tímariti í lok síðasta
árs. Svo ótrúlega sem það hljómar
var þar sagt frá falli hins heiðurs-
merkjaprýdda ívans Jersjovs frá því
að vera stjórnandi hersveita og eld-
flauga, frá því að vera hernáms-
stjóri í Prag, æðsti maður varnar-
liðsins á Kíev-svæðinu og meðlim-
ur æðsta ráðs sovétríkisins Úkra-
ínu niður í að vera rétt eins og hver
annar ellilífeyrisþegi, sem nú
stendur með loðhúfú og skjala-
tösku í biðröð eftir að fá keypt
brauð. Þetta metorðafall var bein
afleiðing af ágreiningi föður og
dóttur.
Ástin og
KGB kljást
Sagan hófst í Moskvu 1970. Til að
undirbúa 17 ára dóttur sína, Ta-
tjönu, sem best undir framhalds-
nám fékk Jersjov Eduard Losanski,
sem þá var 27 ára, til starfa sem
heimiliskennari. Unga fólkið varð
ástfangið og vildi giftast. Jersjov
var miður sín. Eduard Losanski var
síður en svo æskilegur tengdason-
ur gæðings í flokknum. Hann um-
gekkst andófsmenn og í ofanálag
var hann gyðingur, sem ekki var vel
séð á stjórnarárum Leonids Bré-
snjef.
Dóttirin hafði sitt fram, gegn vilja
föður síns. í febrúar 1971 giftist
hún Eduard sínum og tveim árum
síðar fæddist þeim stúlkubarn sem
gefið var nafnið Tánja.
Nú fór KGB að þjarma að Jersjov,
sem lagði fast að tengdasyni sínum
að skilja við Tatjönu, bara til mála-
mynda. Síðan skyldi hann gerast
útflytjandi til Bandaríkjanna. Jafn-
óðum og hann hefði komið undir
sig fótunum þar, skyldi Jersjov
senda til hans mæðgurnar Tatjönu
og Tönju. Eduard treysti tengda-
föður sínum, hjónaskilnaði var
komið á og 1976 flutti hann til
Washington. Þar sat hann svo og
beið eftir eiginkonu og dóttur — í
heil sex ár.
Hershöfðinginn hafði nefnilega
alls ekki í huga að senda dóttur
sína og dótturdóttur í annan og
fjandsamlegan heimshluta. Afleið-
ingin varð algjör vinslit með föður
og dóttur. Fyrst greip únga fólkið
til þess ráðs að giftast á ný 1982,
fjarbrúðkaupi, að því loknu dró
hershöfðingjadóttirin sig í hlé í lít-
illi íbúð í Moskvu og hóf hungur-
verkfall, umsetin af lögreglu og
KGB.
KGB tapar
stríðinu
Eftirlitsmennirnir lugu því nú að
hershöfðingjanum að dóttir hans
neytti matar í leyni og henni liði
vel. Það var ekki fyrr en Jersjov
heimsótti Tatjönu að hann gerði
sér grein fyrir að hún var orðin
nær dauða en lífi eftir að hafa solt-
ið í 33 daga.
Þá loks rann upp fyrir hershöfð-
ingjanum að KGB vildi hreinlega
að dóttir hans dæi. „Það hefði verið
einfaldasta lausnin," komst hann
að raun um. Jersjov tók afleiðing-
unum af niðurstöðu sinni, hann
sagði skilið við kerfið og undirrit-
aði 1982 útflutningspappíra fyrir
dóttur sína og dótturdóttur.
Gjaldið varð hátt. Herinn losaði
sig við margverðlaunuðu hetjuna
sína og hann var sviptur öllum for-
réttindum. En stríðsmaðurinn úr
kalda stríðinu notaði nýjan frítíma
til að endurmeta og endurreisa
sína eigin persónu. Tveim árum
áður en perestrojka Míkhaíls Gor-
batsjov varð opinber stefna, fram-
kvæmdi Jersjov fyrrum hershöfð-
ingi sína eigin perestrojku.
Ytra frelsi fékk Jersjov ekki þó að
opinbera perestrojkan hefði orðið
ofan á. Það var ekki fyrr en í fyrra-
haust sem hann fékk í fyrsta sinn
leyfi til að ferðast utan Sovétríkj-
anna. Fyrstu ferðina fór hann til
fjölskyldunnar sinnar í Washing-
ton. Og síðan lá leiðin til Tékkó-
slóvakíu og Dubceks.
Fimmtudagur 13. desember 1990
og kvæði
Ný útgáfa á ljóðum og textum
Guðmundar Haraldssonar
Guðmundur Haraldsson, skáld
frá Stóru-Háeyri á Eyrarbakka,
hefur gefið út margar bækur með
textum sínum, dagbókarbrotum,
kvæðum, drápum, umsögnum
um daglæti samtíðarmanna,
ferðaþætti og aðrar almennar at-
hugasemdir um mannlíf á ís-
landi fyrr og nú.
Allar fyrri bækur Guðmundar
Ámesingaskálds eru nú uppseld-
ar og því hefur skáldið, sem er
jafnframt útgefandi verkanna,
látið prenta nýja útgáfu með úr-
vali verkanna. Þetta er í tveim
bindum, nokkuð stórum, skreytt
myndum úr lífi höfundarins,
nýju efni fagurfræða og athuga-
semda og ýmsu öðm efni úr
samtímanum, sem skáldinu og
aðstoðarmönnum hans þykir
eiga erindi við lesendur hans.
Bókavarðan sér um dreifingu
verksins, en sala þeirra fer aðal-
lega fram hjá skáldinu sjálfu, sem
hefur viðtalstíma á ýmsum stöð-
um í miðborg Reykjavíkur alla
virka daga kl. 8-12.
Einar Heimisson.
íslensk bók um
ástir í evrópskri
ólgu
Vaka-Helgafell hefur gefið út
nýja skáldsögu eftir Einar Heim-
isson. Sagan heitir Villikettir í
Búdapest og segir frá tveim ung-
um manneskjum frá ólíkum stöð-
um á sérstökum tímum vorið
1989.
Einar Heimisson er ungur rithöf-
undur sem vakti mikla athygli
með fyrstu skáldsögu sinni,
Götuvísa gyðingsins. Sú bók
kom út í fyrra og var ein af tíu
bókum þess árs sem hlutu til-
nefningu til íslensku bókmennta-
verðlaunanna. Einar leggur
stund á sagnfræðinám í Þýska-
landi, en jafnframt námi og rit-
störfum hefur hann lagt stund á
þáttagerð fyrir útvarp og sjón-
varp.
í bók Einars segir frá ungri ís-
lenskri konu sem ætlar að leggja
stund á söngnám í stórri borg í
Evrópu, en leiðir hennar verða
aðrar en til stóð í upphafi. Her-
borg er efni í góða söngkonu, en
hún villist af leið sinni að mark-
inu um stund. Þegar hún kynnist
Mihály opnast fyrir henni nýr,
ástríðufullur heimur, blandinn
sorg og trega. Ástin, listin og lífið
fá nýja merkingu í huga Her-
borgar, en jafnframt vakna
spumingamar: Hver er hann?
Hver er hún?
Mýrarenglar
Út er komin hjá Máli og menn-
ingu bókin Mýrarenglamir falla
eftir Sigfús Bjartmarsson. í bók-
inni eru sex samtengdar sögur úr
íslenskri sveit. Sögumaður er
ýmist drengur sem keppist við
að tileinka sér siði, visku og
verklag hinna fullorðnu til að
öðlast fullan þegnrétt í heimi
sem þó er eyðingunni merktur,
ellegar fullorðinn maður sem
snúið hefur aftur á vit þess seiðs
sem umlykur heimasveitina. All-
ar snúast sögurnar um hringrás
náttúm og mannlífs og viðnám
gegn framrás hins óumflýjan-
lega.
Þetta em fyrstu sögur Sigfúsar
Bjartmarssonar, en hann hefur
áður vakið athygli fyrir ljóða-
bækur sínar.
Égman
Mundu mig, ég man þig heitir
ný bók eftir Andrés Indriðason
sem ætluð er fyrir böm og ung-
linga.
Bókin iijniheldur sex smásögur
sem allar fjalla um 12 ára krakka,
viðfangsefni þeirra og áhugamál.
Flestar söguhetjumar lenda í ein-
hvers konar erfiðleikum, en finna
lausnir og læra eitthvað nýtt um
tilvemna. Þetta er bók sem tekur
á gamansaman hátt á málum
sem koma öllum við og er ætluð
jafnt fyrir stelpur og stráka.