Tíminn - 01.02.1991, Page 7

Föstudagur 1. febrúar 1991
Timinn 7
með
-viðræðum
Kæri Steingrímur.
Ég vel þann kost að skrifa þér op-
ið bréf til að koma á framfæri
áhyggjum mínum yfir því, hvemig
haldið er á málum varðandi við-
ræður um aðild íslands að svo-
nefndu Evrópsku efnahagssvæði.
Sem forsætisráðherra í ríkisstjóm
berð þú mikla ábyrgð á þessu máli,
þótt formlega sé það á hendi utan-
ríkisráðherra.
Það sem ég tel alvarlegast við
málsmeðferðina hingað til er að
ekki fara saman orð og efndir. Mál-
ið er kynnt og rekið á allt öðmm
forsendum en látið var í veðri vaka
þegar upp var lagt fyrir tveimur ár-
um. Sáralítið er gert af ríkisstjóm-
arinnar hálfu til að varpa hlutlægu
ljósi á þessar samningaviðræður.
Almenningur fær rangar og vill-
andi upplýsingar um þýðingar-
mikla þætti. Þegar sjónvarpið tek-
ur sig til og lætur gera sjö kynning-
arþætti um málið, reynist megin-
inntak þeirra vera áróður fyrir
aðild fslands að Evrópubandalag-
inu.
Kannski væri hægt að sitja undir
þessu þegjandi, ef hér væm ekki á
ferðinni afar afdrifarík mál. Aðeins
Gamli sáttmáli 1262 og stærstu
sporin í sjálfstæðisbaráttu okkar
þola þar samjöfnuð, hvert með sín-
um hætti. Með samningnum um
Evrópskt efnahagssvæði er íslend-
ingum ætlað að taka inn í sína Iög-
gjöf á einu bretti um 1400 sam-
þykktir Evrópubandalagsins, texta
sem myndi bæta 1100 blaðsíðum
við íslenska lagasafnið. Þetta er
lagagmnnur Evrópubandalagsins
um innri markað þess, þ.e. óheftan
markaðsbúskap og sömu réttindi
til búsetu og atvinnurekstrar, óháð
þjóðlöndum og ríkisfangi. Okkur
er tjáð, að stefnt sé að því að ljúka
þessari samningagerð innan fárra
mánaða. Gangi það eftir kemur
þessi pakki í heild til Alþingis að
hausti til samþykktar eða synjunar.
Yfírlýsing þín í Ósló
fyrir tveimur árum
Ég minni á yfirlýsingu sem þú
gafst sem forsætisráðherra íslands
á fundi leiðtoga EFTA-ríkjanna í
Ósló 14.-15. mars 1989, þar sem af
hálfu EFTA var lýst yfir vilja að
stefna að kerfisbundnara samstarfi
EFTA- ríkja og EB. í þessari yfirlýs-
ingu sagðir þú m.a.:
„Við getum aldrei gefíð okkur á
valdyfírþjóðlegum stofnunum. Við
getum aldrei afsalað okkur full-
veldinu eða rétti okkar til að taka
eigin nauðsynlegar ákvarðanir til
að tryggja afkomu okkar og sjálf-
stæði. Við verðum ætíð að hafa
stjóm á náttúmauðlindum íslands
sem em gmndvöllur tilveru okkar.
Við teljum ekki að fjarlægt vald
muni nokkm sinni geta haft þá
stjórn á viðkvæmum náttúmauð-
lindum að okkar hagsmuna sé
gætt. Slíkar gmndvallarstaðreynd-
ir munu ráða ákvörðunum okkar
með tilliti til náins samstarfs við
Evrópubandalagið og innan hinnar
evrópsku efnahagsheildar.
Með þetta í huga verð ég að leggja
áherslu á að af íslands hálfu á
fyllsta mögulega framkvæmd
samstarfsins fyrst og fremst við
frjálsa verslun með vaming. Hins
vegar verðum við að hafa fyrirvara
hvað varðar frelsi á sviði fjár-
magnshreyfínga, þjónustu og
fólksflutninga. Hið litla og við-
kvæma íslenska peningakerfi verð-
ur að styrkja og gera virkara en það
er nú, áður en unnt er að sam-
þykkja fullt frelsi fjármagnshreyf-
inga.
Hið sama á við um frelsi á sviði
þjónustu og vinnuaflsflutninga.
Við emm að sjálfsögðu fúsir að
kanna þessi atriði, en aðlögun
verður að gerast smám saman og
byggja á vandlegu mati á áhrifum
slt'ks á íslenskt fullveldi.“ (Letur-
breyting H.G.)
Þessi yfirlýsing þín í Ósló róaði
marga, sem áhyggjur höfðu af sam-
floti með EFTA-ríkjunum í viðræð-
um við EB um aðild að innri mark-
aði Evrópubandalagsins. Mér var
hins vegar ljóst þá þegar, að ekki
væri mikið á henni að byggja, enda
tóku ráðherrar Alþýðuflokksins
strax af skarið um, að þeir ætluðu
að hafa hana að engu. Framvindan
í þeim viðræðum, sem síðan hafa
staðið yfir linnulítið, hefur hins
vegar orðið hrapalegri en mig óraði
fyrir. Verða hér nefnd nokkur dæmi
þar að lútandi.
Goðsögnin um
fyrirvarana
Á árinu 1989 fóm fram svonefnd-
ar könnunarviðræður, þar sem á
vegum einstakra EFTA-ríkja var
farið yfir lagabálka Evrópubanda-
lagsins og mótuð afstaða til samn-
ingaviðræðna. Þá varð til af hálfu
EFTA langur listi — upp á um 60
blaðsíður að sagt var — með ósk-
um um varanlegar eða tímabundn-
ar undanþágur frá lögum Evrópu-
bandalagsins. í ljósi yfirlýsingar
þinnar í Ósló hefði mátt búast við
að hlutur íslands væri gildur í
þessari fyrirvaraskrá. Annað kom
þó á daginn. Þegar Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
gerði grein fyrir óskum íslands um
fyrirvara miklaðist hann yfir að
hafa sett aðeins fáa en gilda fyrir-
vara og hefði ísland að þessu leyti
sérstöðu meðal EFTA- ríkjanna!
Helstu fyrirvarar íslands með vís-
an til grundvallarhagsmuna vom
um fjárfestingar útlendinga í sjáv-
arútvegi (fiskveiðum og fmm-
vinnslu sjávarafurða) og orkulind-
um. Þess utan ósk um svonefnt
„öryggisákvæði" vegna réttinda
fyrir útlendinga til búsetu og at-
vinnu hér á landi. Á aðra fyrirvara
var ekki lögð áhersla af talsmönn-
um íslands, þótt nokkrir fleiri
kæmu til sögunnar vegna krafna
annarra EFTA-ríkja og af hálfu EB.
— Engir teljandi fyrirvarar vom
settir vegna fjármagnsflutninga
eða þjónustu, þrátt fyrir hátíðlega
yfirlýsingu þína um annað. í raun-
inni tók viðskiptaráðherra ómakið
af samningamönnum okkar og rík-
isstjórninni að því er varðar fjár-
magnsflutninga með því að svipta
af þeim öllum hömlum í áföngum
með reglugerð sl. sumar. Á sviði
banka- og vátryggingastarfsemi sjá
samningamenn íslands enga
Að því er hina fáu fyrirvara
(slands varðar er allt í
óvissu, en samt er áfram
haldið samningaviðræðum
eins og ekkert hafi í skorist.
Fyrirvararnir hafa þegar
verið skornir niður við trog
og svo er að skilja að
afgangurinn geti orðið
skiptimynt fyrir eitthvert
tilboð um tollalækkanir á
sjávarafurðum af hálfu EB.
ástæðu til fyrirvara og hverskyns
þjónustustarfsemi eins og t.d.
ferðaþjónusta verður hér óvarin
fyrir útlendingum, ef samningar
um EES verða að veruleika.
Áður en formlegar samningavið-
ræður hófust á miðju síðasta ári
gerðist það að kröfu EB, að samn-
ingamenn EFTA voru reknir öfugir
frá borði með undanþágulistana.
Opið bréftii
Steingríms
Hermannssonar
forsætisráðherra
Til að byrja með var þeim þjappað
saman á 3 blaðsíður í stað 60, og
undanfarna mánuði hefur mikið af
því sem eftir stóð ýmist verið strik-
að út eða settar fram hugmyndir
um varnagla í heimalöggjöf ein-
stakra ríkja. Deilur um þessa máls-
meðferð urðu norsku ríkisstjóm-
inni að falli snemma vetrar, þar
sem norski Miðflokkurinn (Senter-
partiet) neitaði frekari undanslætti
varðandi erlendar fjárfestingar.
Að því er hina fáu fyrirvara íslands
varðar er allt í óvissu, en samt er
áfram haldið samningaviðræðum
eins og ekkert hafi í skorist. Fyrir-
vararnir hafa þegar verið skornir
niður við trog og svo er að skilja að
afgangurinn geti orðið skiptimynt
fyrir eitthvert tilboð um tollalækk-
anir á sjávarafurðum af hálfu EB.
„Fríverslun með
fisk“ úr sögunni
Pólitískur aðgöngumiði íslands að
EFTA-samflotinu var ekki síst krafa
íslendinga um „fríverslun með
fisk“, sem fallist var á innan EFTA
og ákveðið að taka upp í viðræðum
við Evrópubandalagið. í hugtakinu
felst að viðskipti með fisk og fiskaf-
urðir lúti sömu samkeppnisreglum
og verslun með iðnaðarvörur, þ.e.
að tollar og opinberir styrkir í sjáv-
arútvegi falli niður.
Ég var ekki í hópi þeirra sem töldu
líkur á að Evrópubandalagið gjör-
breytti sjávarútvegsstefnu sinni
vegna kröfu EFTA-ríkjanna. Auk
þess hef ég talið mikla annmarka á
útfærslu slíkrar fríverslunar, þar eð
henni hlýtur að fylgja að engar
skorður er unnt að reisa við út-
flutningi á óunnum fiski.
Evrópubandalagið vísaði kröfu
EFTA um fríverslun með fisk form-
lega á bug í nóvember sl. og nú
virðist sem menn ætli að láta sér
nægja og lifi í voninni um tilboð frá
EB um afnám eða lækkun tolla á
sjávarafurðum, þótt ekki verði
hreyft við styrkjakerfi bandalags-
ins. Á það er líka vert að benda að
ríkisstyrkir Norðmanna til sjávar-
útvegs hafa vaxið en ekki minnkað
frá því samið var um fríverslun
með fisk innan EFTA.
Sérkennilegast við málflutning
stjórnvalda hérlendis allt frá því
viðræður hófust um EES er að
halda mætti að allt snúist þetta um
sjávarútvegshagsmuni. Þannig sé
það nánast sjálfgefið að ísland eigi
að gerast aðili að óheftum markaði
og „frelsunum fjórum", ef við fáum
einhverju um þokað til hagsbóta í
viðskiptum með sjávarafurðir. Eins
og fram hefur komið er óhagræði
okkar vegna tolla EB 1500 til 2000
milljónir króna á ári. Engin athug-
un eða mat hefur hins vegar farið
fram á líklegu tapi þjóðarbúsins
vegna stóraukinnar samkeppni á
mörgum sviðum, að ekki sé talað
um neikvæðar afleiðingar í
byggðamálum.
Skerðing fullveldis
með EES-samningi
Engum blöðum er um að fletta að
eins og stefnir í viðræðum um
EES- samning fælist í honum mik-
ið valdaafsal og skerðing fullveldis
á þeim mörgu sviðum sem hann
tæki til.
Þetta á við um Alþingi eftir að
samningurinn hefði hlotið stað-
festingu þess. Að því búnu getur
þjóðþingið ekki sett lög, sem færu í
bága við 1400 samþykktir Evrópu-
bandalagsins, sem þá væru orðin
lög á íslandi. Hið sama mun gilda
um þróun löggjafar, sem undirbúa
þyrfti í samráði við EB og EFTA í
heild.
Þá er gert ráð fyrir sameiginlegri
eftirlitsstofnun EFTA til að fylgjast
með að ákvæðum samningsins sé
fullnægt. „Slík stofnun ætti að hafa
samsvarandi umboð og hlutverk og
framkvæmdastjóm Evrópubanda-
lagsins," segir í yfirlýsingu ráð-
herrafundar EB og EFTA 19. des-
ember 1990.
Síðast en ekki síst kæmi til sér-
stakur yfirþjóðlegur dómstóll, ná-
tengdur EB-dómstólnum í Lúxem-
borg, og yrði hann úrskurðaraðili í
málum á öllu samningssviðinu.
Væntanlega myndi þessi dómstóll
einnig gefa út svokallaða forúr-
skurði um túlkun á einstökum
greinum samningsins, en slíkir
forúrskurðir em bindandi og æðri
lögum éinstakra EB-ríkja. í raun-
inni sé ég ekki hvemig slíkt afsal
dómsvalds getur samrýmst ákvæð-
um stjórnarskrár íslands.
EFTA á fallanda fæti
Öllum má vera ljóst að styrkur
EFTA sem sjálfstæðs samningsað-
ila hefur minnkað til muna frá því
viðræður hófust við EB. Þessu
Ég var ekki í hópi þeirra sem
töldu líkur á að
Evrópubandalagið
gjörbreytti sjávarútvegs-
stefnu sinni vegna kröfu
EFTA-ríkjanna.
Auk þess hef ég talið mikla
annmarka á útfærslu slíkrar
fríverslunar, þar eð henni
hlýtur að fylgja að engar
skorður er unnt að reisa við
útflutningi á óunnum fiski.
veldur m.a. ákvörðun Svía um að
sækja um aðild að Evrópubanda-
laginu og feta þannig í fótspor
Austurríkismanna. Hið sama er
uppi á teningnum hjá meirihluta
stjórnmálaflokka í Noregi, en þar
hefur andstaðan við EB-aðild hins
vegar magnast mjög meðal al-
mennings síðustu mánuði. í Finn-
landi er aðild að EB einnig komin á
dagskrá í stjómmálaumræðunni.
Það er því alveg ljóst, að innan
fárra ára verður EFTA ekki svipur
hjá sjón. Þrjú af sex aðildarríkjum
þess eru í raun komin með hugann
á slóðir Evrópubandalagsins og líta
á EES-samning aðeins sem áfanga
á leið inn í bandalagið. Það er sann-
arlega valt að byggja á slíkum
bandamönnum í viðkvæmum við-
ræðum og erfitt að sjá EFTA til
frambúðar sem aðra af tveimur
meginstoðum í Evrópsku efna-
hagssvæði.
Þessi fallvalta staða EFTA sem
samtaka eykur verulega hættuna á
því, að aðild íslands að EES- samn-
ingi auðveldi þeim öflum leikinn
hérlendis, sem tengja vilja ísland
fastar við Evrópubandalagið. Með
EES-samningi hefðum við gengist
undir mörg þýðingarmikil ákvæði
Rómarsamningsins og nú þegar
túlkar forysta Sjálfstæðisflokksins
slíkan samning sem áfanga á leið
inn í EB. Einnig af þessum sökum
hef ég verið andvígur þessum
samningaviðræðum. Ég er undr-
andi á því ef þú sem eindreginn
andstæðingur EB-aðildar telur
skynsamlegt að halda áfram sam-
floti með EFTA-ríkjum, sem eitt af
öðru eru að búa sig til að sækja um
aðild að Evrópubandalaginu.
Við eigum betri
kosta völ
Kæri Steingrímur.
Ég met mikils afstöðu þeirra, sem
kveða fast á um að ekki komi til
greina að ísland gangi í Evrópu-
bandalagið. Til þess að fylgja þeirri
afstöðu eftir þarf hins vegar að sýna
fram á aðra og skýrari kosti fyrir
land og þjóð en felast í áformum
um Evrópskt efnahagssvæði. Af
veikum mætti hef ég leitast yið að
benda á þá í ræðu og riti. Ég tel
fjölmörg rök mæla með því að ís-
lendingar haldi sig utan við stórar
efnahagssamsteypur og standi
dyggan vörð um þjóðlegt sjálfstæði
sitt. Lega landsins, einstæð náttúra
og ríkuiegar náttúruauðlindir ættu
að hvetja okkur til að halda dyrum
opnum til allra átta en láta ekki
loka okkur af innan múra Evrópu-
stórveldis. Þannig er ég viss um að
þjóðinni mun vegna vel og hér
verður unnt að halda uppi góðum
lífskjörum.
Að lokum vil ég láta í Ijósi von um
að þú sem forsætisráðherra beitir
þér nú þegar fyrir endurskoðun af
hálfu ríkisstjómarinnar á þátttöku
íslands í viðræðum um EES.
Gmndvöllur þeirra er ekki í neinu
samræmi við þá yfirlýsingu sem þú
gafst fyrir íslands hönd í Ósló fyrir
tæpum tveimur ámm. Þess í stað
ættu þeir, sem vilja halda íslandi
utan við Evrópubandalagið, að
fylkja liði um skýra stefnu, sem feli
m.a. í sér að ná milliliðalaust sem
bestum samskiptum íslands við
þjóðir beggja vegna Atlantshafsins
og í fjarlægari heimshlutum.
Alþingi íþorrabyrjun 1991,
þinn einlægur
Hjörleifur Guttormsson