Tíminn - 01.02.1991, Qupperneq 9

8 Tíminn
Föstudagur 1. janúar 1991
Föstudagur 1. janúar 1991
Tíminn 9
Alheimsátak Rauða krossins og Rauða hálfmánans til hjálpar stríðshrjáðum hófst í vikunni:
„Við íslendingar skulum minnast þess
láns að hafa aldrei átt aðild að stríðsátök-
um í þeim mæli sem svo margar þjóðir
hafa þurft að þola. íslendingar hafa ávallt
haft samkennd með þeim sem þjáðst hafa
og hugsa með hryggð og djúpri samúð til
þeirra sem nú hafa orðið fórnarlömb blóð-
ugra styrjalda, þar sem vopnuð átök eiga
sér stað og stríð geisa."
Þannig hljóðar kveðja Vigdísar Finnboga-
dóttur, forseta íslands, verndara átaksins
Sól úr sorta, sem er íslenskt nafn alheims-
átaks til hjálpar stríðshrjáðum. Landsfélög
Rauða krossins og Rauða hálfmánans
kynntu átakið sl. þriðjudag í yfir hundrað
löndum samtímis. Markmiðið með þessu
átaki hérlendis er að vekja athygli almenn-
ings á afleiðingum stríðs á óbreytta borg-
ara og að það sé hægt að breyta þessu
ástandi. Guðjón Magnússon, formaður
stjórnar Rauða kross íslands, sagði að
margir íslendingar líti svo á að á árunum
1988-1989 hafi fáar sem engar styrjaldir
geisað í heiminum. Sannleikurinn sé hins
vegar sá að á þessu tímabili geisuðu styrj-
aldir sem krafist hafa meira en 1000
mannslífa hver, á 36 landsvæðum. Áhrif
styrjalda á óbreytta borgara hafa aukist til
muna frá því fyrr á öldinni. í þeim styrjöld-
um, sem nú eru háðar, eru níu af hverjum
tíu sem láta lífið, hljóta örkuml eða eru
hraktir á flótta frá heimkynnum sínum,
óbreyttir borgarar. Flest fórnarlömbin eru
börn, konur og gamalmenni. Sambærilegt
hlutfall í fyrri heimsstyrjöldinni var rúm-
lega 10 af hundraði, en um 60 af hundraði
í þeirri seinni.
105 styrjaldir geisað
frá 1945
Það sem Rauði krossinn leggur helst
áherslu á í þessu átaki er að vekja al-
menning til umhugsunar um áhrif styrj-
alda á óbreytta borgara og að þessu
ástandi sé hægt að breyta. Ágreiningsmál
er hægt að leysa án styrjalda. Þá verða
mannúðarlög sem og Genfarsáttmálarnir
kynntir, því mikill misbrestur virðist vera
á því í heiminum að bæði stjórnvöld og
almenningur þekki ákvæði þessara sátt-
mála. Virkja þarf almenningsálitið í heim-
inum til að gera lögin og sáttmálana
áhrifameiri.
Á blaðamannafundi þar sem alheims-
átakið var kynnt var lögð fram athyglis-
verð skýrsla, sem ber nafnið Fórnarlömb
styrjalda, og hefur hún að geyma margar
fróðlegar staðreyndir úr stríðsrekstri eft-
irstríðsáranna. í henni kemur fram að frá
lokum síðari heimsstyrjaldarinnar hafa
geisað 105 styrjaldir þar sem 1000 manns
eða fleiri hafa látið lífið. Þeir, sem fallið
HELSTU STYRJALDIR 1988-1989
Fallnir og hraktir á flótta frá upphafi átaka

STÓRA-BRETLANO
(N-fRLANO)
MAROKKÓ/VESTUR
GVATEI
ELSALVADOR
NlKARAGVA
FILIPSEYJAR
iBÖDjA^.
INDÓNESÍA/AUSTUR Tll
iMffi
‘M
SUÐUR AFRÍKA'NAMIBiA W
SUDUR AFRÍKA MS

0 ■•'■
+ i
rS'Á ■ \ '■* ,
,
:?MÁ
■ ■
# MÓSAMBIK
MI6- og Suöur-Ameríka
Kólumbía
El Salvador
Gvatemala
Níkaragva
Panama-USA
Perú
Evrópa
Rúmenía
Stóra Bretland (N-lrland)
Fallnlr
>7.500
63.250
45.500
30.000
1.000
8.000
1.000
2.700
208.100
158.700
479.700
sili
' {7 j>\''
Afríka
Angóla
Tsjad
Eþíópía
Eþíópía-Sómalia
Marokkó/Vestur Sahara
Mósambik
Sómalla
Suöur Afríka
Suður Afrlka/Namibla
Súdan
Úganda
Failnlr
>60.000
28.000
>100.000
>40.000
10.000
107.000
50.000
4.750
12.800
291.000
106.000
Flóttamenn
1.076.000
187.400
1.735.900
165.000
1.354.000
458.600
3.594.900
7.000
2.435.100
312.800
Mlð Austuriönd
Iran
Irak
Iran-lrak
Stríð Israela og Araba/Hemumdu svæöin
Líbanon
Tyrkland
Suður-Asla
Afganistan
Ðangladess
Indland
Indland-Pakistan
Búrma
Sri Lanka
Fallnlr
17.000
110.000
>535.000
10.200
131.000
1.500
1.000.000
1.000
16.000
11.500
19.000
14.000
Flóttamenn
770.100
1.008.000
2.340.500
500.000
7.934.500
50.000
65.000
138.800
603.000
Austur-Aaía Fallnlr
Kambódía 2.000.000
Kína-Víetnam 31.000
Indónesía/Austur Timor 200.000
Laos 40.000
Filipseyjar 37.100
Flóttamenn
334.166
69.044
450.000
hafa í þessum styrjöldum, hafa ekki fallið
fyrir kjarnavopnum, heldur ódýrum og
einföldum vopnum. Yfirgnæfandi meiri-
hluti styrjalda hafa verið háðar í þriðja
heiminum. í skýrslunni kemur fram að
þróunarlöndin séu nú í vaxandi mæli á
höttunum eftir háþróuðum vopnum, sem
mörg séu varasöm frá mannúðarsjónar-
miði, svo sem leysigeislar sem blinda eða
flugskeyti sem skotið er utan sjónmáls
við skotmarkið.
Þá kemur fram í skýrslunni að jarð-
sprengjum og vítisvélum gegn fólki hefur
verið dreift á ófriðarsvæðum í miklum
mæli. Áætlað er að um 30 milljónum
jarðsprengja hafi verið dreift yfir Afgan-
istan síðan stríðið þar hófst. Eyðing slíkra
vopna er ákaflega hættusöm og búast má
við að einn maður láti lífið og tveir særist
fyrir hverjar 5000 sprengjur sem fjar-
lægðar eru. í Afganistan þýðir þetta að
6000 manns falla og 12.000 særast við að
gera sprengjurnar óvirkar. Þá geta jarð-
sprengjur legið virkar í jörðu áratugum
saman og skaðað fólk. Frá 1945 til 1982
hafa 4.094 látið lífið í Póllandi og 8.774
særst af völdum sprengja sem enn eru
virkar síðan í heimsstyrjöldinni. í Lýbíu,
þar sem 5 milljónum jarðsprengja var
dreift og mikið er um ósprungnar
sprengjur og fallbyssukúlur úr heims-
styrjöldinni, hefur landbúnaður á stórum
svæðum lagst af vegna þeirra.
Vígbúnaður og vanþróun er
sama vandamálið
í skýrslunni kemur fram að risaveldin eru
langstærstu vopnaútflytjendur til þriðja
heimsins, sérstaklega til Miðausturlanda.
Niðurstöður úr könnunum Sameinuðu
þjóðanna sýna, að eina leiðin fyrir fjölmörg
þróunarríki til að fjármagna uppbyggingu
þjóðfélagsins sé að draga úr vopnakaupum
frá iðnríkjunum. í skýrslu Sameinuðu þjóð-
Eftir
Stefán
Eiríksson
anna segir að ríki heims geti annað hvort
haldið uppteknum hætti og vígbúist eða
þau geti snúið sér að því markvisst smám
saman að byggja upp viðráðanlegri og var-
anlegri efnahagsleg og pólitísk samskipti
ríkja. í skýrslu S.Þ. er lögð á það þung
áhersla að þau geti ekki gert hvort tveggja.
Vígbúnaðurinn keppi við þjóðfélagsþróun-
ina um þjóðarauðinn, eða með öðrum orð-
um: Vígbúnaður og vanþróun eru ekki tvö
vandamál, þetta er sama vandamálið. Þau
verður að leysa saman, annars verður hvor-
ugt leyst.
Böm eru á mörgum stöðum
notuð sem hermenn
Hversu ólíklega sem það kann að hljóma,
þá eru börn notuð sem hermenn á mörgum
stöðum. Nú er áætlað að um 200 þúsund
börn innan 15 ára aldurs séu f herþjónustu
í þeim hildarleikjum sem geisa í heiminum.
Svo virðist sem notkun barna í stríði fari
vaxandi og sífellt yngri börn séu þvinguð til
hermennsku, segir í skýrslunni Fórnar-
lömb styrjalda. Þar segir að mörg hundruð
þúsund börn hafí verið kvödd í herinn í
Persaflóastríði írans og íraks á síðasta ára-
tug og létu tugþúsundir þeirra lífið. Hlut-
skipti barna í innanlandserjum er jafnvel
enn hörmulegra, þar sem bæði ríkisherir og
skæruliðaherir hafa neytt börn til her-
mennsku. Þannig er til dæmis ástatt í Eþí-
ópíu, Líbanon, E1 Salvador, Nicaragua og
Kambódíu.
Af þeim 15 milljónum manna, sem taldar
voru landflótta í heiminum vegna stríðs,
þurrka eða hungursneyðar árið 1989, voru
níutíu af hundraði þeirra á flótta vegna
hernaðarátaka. Áætlað er að um 20 milljón-
ir manna séu flóttamenn innanlands í ríkj-
um heims og er helmingur þeirra í Afríku.
Yfirgnæfandi meirihluti þeirra hefur
hrökklast frá heimkynnum sínum eða verið
fluttir nauðungarflutningum vegna hern-
aðarátaka.
Mesti óvinur mannúðarlaga
er fáfræði
Alheimsátak Rauða krossins og Rauða
hálfmánans miðar að því, eins og áður hef-
ur komið fram, að kynna mannúðarlög og
Genfarsáttmálana. Alþjóðleg mannúðarlög
eiga að veita vemd í stríði, aðallega með
tvennum hætti: Annars vegar með því að
banna ómannúðlegar aðfarir við hernað svo
sem árásir á óbreytta borgara, notkun eitur-
gass og annarra ólöglegra vopna; og hins
vegar eiga lögin að veita vemd læknum og
hjúkrunarfólki, særðum hermönnum,
strfðsföngum og síðast en ekki síst almenn-
um borgumm. Mesti óvinur mannúðarlaga
er fáfræði. Ákvæði laganna eru dauður bók-
stafur ef fólk þekkir þau ekki eða ef þeim er
ekki framfylgt. Á blaðamannafundinum sl.
þriðjudag kom fram að mikill misbrestur er
á þvf að fólk þekki til þessara laga og þá er
ekki aðeins um almenning að ræða, heldur
einnig hermenn og stjórnvöld ýmissa
landa. Engin alþjóðleg lögregla eða dóm-
stóll er til, sem framfylgir mannúðarlögum
eða dæmir fyrir brot á þeim. Ein leið til að
þrýsta á að þeim sé framfylgt er að virkja al-
menningsálitið.
íslendingar hafa skyldum
að gegna
Eins og kom fram í upphafi er forseti ís-
lands, frú Vigdís Finnbogadóttir, verndari
átaksins. Við skipulag átaksins á alþjóða-
vettvangi hefur margt þekkt fólk komið við
sögu, svo sem Peter Ustinov leikari, Willy
Brandt, fyrrverandi kanslari V-Þýskalands,
og Christina Svíaprinsessa, svo einhverjir
séu nefndir. Yoko Ono, ekkja Johns Lennon,
hefur gefið Rauða krossinum leyfi til að
nota lag hans Imagine, til að vekja athygli á
alheimsátakinu. Rauði kross íslands hefur
notið sérstakrar ráðgjafar heiðursráðs und-
anfarna daga, en í því sitja Gylfi Þ. Gíslason
prófessor, Guðrún Agnarsdóttir læknir og
Matthías Johannessen skáld. Gylfi Þ. Gísla-
son sagði á fundinum sl. þriðjudag að nú
væri hafin barátta gegn vopnum og stríði í
þágu friðar og mannúðar. Guðrún Agnars-
dóttir lagði áhersla á hversu starf Rauða
krossins í stríðshrjáðum löndum væri mik-
ilvægt og veitti fólki von. Hún sagði einnig
að við íslendingar værum aflögufærir og
hefðum okkar skyldum að gegna, þó svo að
við værum, eins og segir í kvæði Huldu,
„svo langt frá heimsins vígaslóð".
' ::

. ' ■ ; ; "■•: •::