Tíminn - 02.03.1991, Qupperneq 6

6 Tíminn
Laugardagur 2. mars 1991
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og Framsóknarfélögin 1 Reykjavík Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm. Ingvar Glslason Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson Stefán Ásgrímsson Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gíslason SkrHstofurLyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300. Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300, ritstjóm, fréttastjórar 686306, iþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f. Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð 1 lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri Póstfax: 68-76-91
Vegáætlun Eftirtektarvert er að á tímum þegar áætlanagerð sem liður í þjóðarbúskap er fordæmd og nefnd ýms- um ljótum nöfnum, sitja alþingismenn yfir áætlun um vegagerð allt að tólf ár fram í tímann. Þótt of- sagt sé í raun að stofnana- og miðstjórnarbragð sé af slíkri áætlun, má það eigi að síður teljast mildi á öfgatímum markaðshyggjunnar og afskiptaleysis- stefnunnar, að Vegagerð ríkisins skuli yfirleitt þolað — hvað þá til þess treyst — að hafa með höndum svo víðtæka „miðstjórn" sem ætla má að felist í verksviði þessarar ríkisstofnunar og það því fremur ef nú eru uppi hugmyndir um að auka sjálfstæði hennar, eins og ráða má af orðum samgönguráð- herra. Sannleikurinn um áætlanagerð í vegamálum er sá að hún hefur gefist ágætlega í þau næstum 30 ár sem hún hefur verið við lýði. Þótt gott samstarf væri um að taka upp þetta skipulag á sinni tíð milli allra þingflokka, stjórnar og stjórnarandstöðu, er þess að minnast að það kom í hlut forustumanns úr Sjálfstæðisflokknum, Ingólfs Jónssonar, að leiða það mál til lykta sem samgönguráðherra. Ekki bendir það til annars en að Sjálfstæðisflokkurinn hafi verið fús til að grípa til miðstjórnaraðgerða í þjóðarbúskapnum til jafns við aðra flokka, þegar það var talið skynsamlegt. Það sýnir ennfremur að „áætlunarbúskapur“ mun ekki þykja alvondur, að enn eru allir þingflokkar sammála að fela Vegagerð- inni að annast gerð vegáætlunar mörg ár fram í tímann, svo að nemur þremur kjörtímabilum Al- þingis. Rétt er þó að taka fram að í samþykkt vegáætlunar skipta næstu fjögur ár mestu máli, er hún eigi að síður langtímaáætlun stjórnvalda um verkefni í þjóðarbúskapnum sem allir flokkar eru sammála um að skuli vera á hendi ríkisvaldsins en ekki ann- arra nema í algerum undantekningartilfellum. Múlagöngin Það sem setur mestan svip á hina nýju langtíma- áætlun í vegamálum eru áformin um að ráðast í stórverkefni á sviði jarðgangagerðar. Sú einstök framkvæmd, sem gefur góða hugmynd um hversu umfangsmikil þessi framtíðarverkefni eru, eru jarð- göngin gegnum Ólafsfjarðarmúla, sem unnið hefur verið að nokkur næstliðin ár og opnuð voru form- lega við hátíðlega athöfn í gær. Jarðgöngin í Múlanum eru að sjálfsögðu til vitnis um færni íslenskra vegagerðarmanna. Gerð þeirra sannar að íslenskt framtak og verksvit ráða við þau stórverkefni sem ný vegáætlun gerir ráð fyrir á næstu 12 árum. En umfram allt er ástæða til að óska Ólafsfirðingum til hamingju með þessa stór- kostlegu samgöngubót, sem ekki er þó eingöngu þeirra mál, heldur ekki síður mikilvæg fyrir sam- göngur Eyjafjarðarsvæðisins sem atvinnuheildar með mikla framtíðarmöguleika á óvissutímum í byggðaþróun.
EGAR ÞESSAR línur eru
festar á blað hafa farið fram
í fjölmiðlum allmiklar um-
ræður um landið sjálft og land-
nýtingu á íslandi, búsetuna í
landinu, hvar og hvernig hún
skuli vera. Ekki er laust við að
þessar umræður í heild beri keim
af býsna andstæðum skoðunum,
ef ekki hreinum þverstæðum.
Enda eru málin rædd á ýmsum
vettvangi frá mismunandi sjón-
arhornum.
Búnaðarþing hefur setið að
störfum og haft til meðferðar
þann vanda sem við er að stríða
að laga búvöruframleiðslu að
innlendum markaði. Þá hafa á
öðrum vettvangi verið kynntar
skýrslur tveggja nefnda á vegum
forsætisráðherra um byggðaþró-
un og aðgerðir í byggðamálum.
Loks hefur orðið sérstök fjöl-
miðlaumræða um vegamál öræf-
anna og samgöngur á hálendi ís-
lands, þar sem ekki er annað að
sjá en að hugmyndir séu uppi um
að stytta vegalengdir í Iandinu
frekar en verið hefur með því að
fara heldur beinar leiðir en krók-
óttar og horfa þá til hálendisins í
stað þess að hlykkjast með vegina
um mannabyggðir á láglendi.
Meira um það hér á eftir.
Á síðustu 5-6 árum hefur sauð-
fjárrækt dregist mikið saman í
samræmi við þá stefnu sem
mörkuð var með búfjárræktar-
lögum frá 1985 að búvörufram-
leiðsla miðaðist við innlendan
neyslumarkað. Þrátt fyrir mikinn
samdrátt í kindakjötsframleiðslu
hefur það gerst að eftirspurn eft-
ir kindakjöti hefur minnkað
meira en áætlanir gerðu ráð fyrir,
sem veldur því að enn er um-
framframleiðsla á kindakjöti sem
markaðurinn tekur ekki við. Þess
vegna eru uppi kröfur um að
knýja fastar á um aukinn sam-
drátt í sauðfjárrækt og ekki ann-
að sýnna en að slíkur samdráttur
hljóti að eiga sér stað með þeim
afleiðingum fyrir sauðfjárbænd-
ur sem augljósar eru, auk þess
sem fleira fylgir í kjölfarið.
Umræðuofbeldi
Margir óttast, og ekki ófyrir-
synju, að sá mikli samdráttur
sem fram undan er í sauðfjár-
rækt geti leitt til meiri búsetu-
röskunar en þjóðin hefur nokkru
sinni staðið frammi fyrir. Með því
að stækka framtíðarmyndina af
þessu ástandi nokkuð fyrir sér —
án þess að hún þurfi að vera nein
skynvilla — má hugsa sér að
stórir sveitarhlutar og heilu
sveitirnar færu í eyði og breytist
þar með úr mannabyggð í
óbyggðir á tiltölulega stuttum
tíma. Þetta gæti þeim mun frekar
orðið, og haft áhrif hvað á annað,
ef allt í senn, stórútgerðarfyrir-
komulag nútímans, nauðsynleg-
ar hömlur á nýtingu sjávarafla og
sölustefna markaðshyggjunnar
breyta einnig byggðamynstri við
sjávarsíðuna. Stórútgerðarkerfið
og trúin á erlenda blautfiskmark-
aði hlýtur fyrr eða síðar að breyta
byggðaþróuninni nema fundin
verði ráð til að viðhalda hinum
smærri sjávarplássum á öðrum
forsendum.
Vafalaust eru margir, sem hafa
fullan vilja til þess að láta gamla
byggðamynstrið halda áfram að
eiga framtíðina fyrir sér. En þó er
fremur ástæða til að ætla að
meirihluti samtíðarinnar og hin
ráðandi öfl í landinu kæri sig
ekki um það. Þeir sem mestu
ráða hafa meðtekið aðrar hug-
myndir um byggðaþróun. Þær
verða því e.t.v. knúnar fram. Þær
eru hin „viðurkennda" skoðun
samtímans og hver sá sem reyndi
að andmæla henni, fengi yfir sig
þá dembu af ókvæðum sem jafn-
an fylgir umræðuofbeldi meiri-
hlutans, sem hér á landi lætur
hvergi frekar að sér kveða en í
málefnum sveitanna og litlu
sjávarplássanna. A.m.k. þarf ekki
næma skynjun á umræðumenn-
ingu íslenskra fjölmiðla til að
finna hvernig reynt er að bera of-
urliði forystumenn landbúnaðar-
ins og talsmenn bændastéttar í
umræðum um vanda Iandbúnað-
ar sem atvinnugreinar og þann
persónulega vanda sem hundruð
manna í bændastétt eiga við að
glíma á þeim breytingatímum
sem ganga yfir atvinnuveg þeirra
og snerta afkomu þeirra og fé-
lagslega aðstöðu. Málið snýst
nefnilega um það að verið er að
rífa heilt samfélag upp með rót-
um.
Innrás í öræfín
En hvað sem segja má um tals-
mátann í landbúnaðarumræð-
unni og þá kröfu samtímans að
breyta búsetu- og byggðamynstri
með miskunnarlausri leiftursókn
afskiptaleysisstefnunnar, er ekki
úr vegi að beina huganum að fyr-
irætlunum um aukið landnám á
hálendinu og á öræfunum í nýj-
um tilgangi, með ný markmið í
huga. „í nýjum tilgangi" má
segja, vegna þess að auðvitað er
búið að leggja öræfin undir stór-
framkvæmdir nú þegar, þar sem
eru virkjanirnar og línulagnirnar
sem flestir viðurkenna að hafi
verið óhjákvæmilegar. Án virkj-
unarframkvæmda og dreifingar
rafmagns verður ekki lifað nú-
tímalífi á íslandi. Við það verður
ekki ráðið að virkjun fallvatna
krefst umferðar og nokkurra
mannvirkja á hálendinu. í krafti
þeirrar nauðsynjar skortir heldur
ekki á að framtakssemi virkjun-
arforystunnar í landinu láti að
sér kveða í upplöndum íslands.
Að svo komnu ætti að láta sitja
við þau forréttindi og forgang
sem virkjunarframkvæmdir hafa
og fara ekki að ala á þeirri hug-
mynd að þær skapi fordæmi fyrir
öðrum framkvæmdum. Þar að
auki sýnist ærið verkefni í vega-
málum að sinna áætlaðri jarð-
gangagerð víða um land í næstu
framtíð.
Með þetta í huga er þeim mun
meiri ástæða til að fara með gát í
allri nýtingu hálendisins og ör-
æfanna. í rauninni er það yfrið
verkefni í umhverfisvernd há-
lendisins að hafa eftirlit með
verkum Landsvirkjunar eða ann-
arra sem standa í virkjunarfram-
kvæmdum. Sérstaklega ber að
gjalda varhug við því að gera há-
lendið að hraðbrautarstæði og
meiri háttar umferðarsvæði milli
landshluta. Út af fyrir sig er hægt
að leika sér að slíkum teikni-
borðshugmyndum, en í fram-
kvæmd verða þær ekki annað en
bölvaldur óspilltri náttúru og
enginn greiði við samgöngurnar
í landinu, þar sem flest önnur úr-
ræði eru betri en að stytta sér
Ieiðir um hálendið.
Ný mannvirkjainnrás í öræfi
landsins og hálendi yrði síst til
framdráttar ferðamannaþjón-
ustu, því að aukin framkvæmda-
gleði þar yrði ekki til annars en
að gera út af við það besta sem ís-
land hefur fram að bjóða á því
sviði, sem er hin ósnortna nátt-
úra utan mannabyggðar, vfðsýn-
ið, hreinleiki andrúmsloftsins og
e.t.v. öllu öðru fremur öræfa-
kyrrðin. Það er fáránleg hugsun
að ætla að ráðast í mannvirkja-
gerð í stórum stíl til þess að
„auðvelda" ferðamönnum að-
gang að öræfunum. Fremur ætti
að torvelda slíkar ferðir. Þvf að-
eins er hægt að tryggja náttúru
öræfanna fyrir raski og mengun
að þar sjáist engin stórmannvirki
og sem fæst mannaverk. Þeir
ferðamenn sem vilja njóta há-
lendisnáttúrunnar, víðsýnisins
og kyrrðarinnar, verða að sjálf-
sögðu að sætta sig við farartæki
og ferðabúnað sem því hæfir.
Ferðamönnum, sem á annað
borð hafa smekk fyrir íslenskri
öræfanáttúru, kemur slíkt ekki á
óvart og er ljúft að sætta sig við
ferðamátann sem í boði er.
„Land og þjóð“
Þótt óneitanlega beri þessar
umræður dagsins um búsetu og
landnýtingu talsverðan keim af
andstæðum og þversögnum, er á
hinn bóginn nauðsynlegt að taka
þessi mál til umræðu og leitast
við að ná áttum í því hvernig
þjóðin ætlar að búa í landinu og
þá í sátt við náttúru þess. Þessi
staðreynd verður framsýnum
mönnum því ljósari sem þeir
hugsa meira um hana. Reyndar
má sýna fram á að þessi umræða
um sambúð lands og þjóðar sé
ekki eins ný og margir vilja vera
láta. Hitt kann satt að vera að á
síðari tímum hafi þetta orðið
miklu brýnna viðfangsefni en áð-
ur var, vegna þess að nú vita
menn meira um það hversu
nauðsynlegt er að umgangast
landið og náttúru þess á réttan
hátt. Ekki nóg með það, því frek-
ar sem menn hugsa um náttúru
landsins, kosti þess og ókosti, því
fremur verður mönnum ljóst að
það er ekki bara rómantísk grilla
að tala um „land og þjóð“ í sömu
andránni. Hvað þetta snertir hef-
ur ekkert breyst frá því að dr.
Guðmundur Finnbogason, þá
háskólarektor, birti sem fylgirit
við Árbók Háskóla íslands ítar-
lega ritgerð sína um „Iand og
þjóð“ og er á sínu sviði klassískt
verk í íslenskum bókmenntum.
Þetta rit er samið fyrir 70 árum.
Ályktunarorð Guðmundar
Finnbogasonar voru þau, eftir að
hann hafði gert nákvæma úttekt
á kostum og ókostum íslands
sem þjóðlands, að markmið
þjóðarinnar hljóti að vera að
haga lífi sínu þannig að hún
„eflist sem best af landinu og
landið af þjóðinni, en menning-