Tíminn - 14.03.1991, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 14. mars 1991
Fimmtudagur 14. mars 1991
Tíminn 11
Eftir
Heiði
Helgadóttur
Brostin hjónabönd geta verið milljónaspursmál fýrir hið opinbera:
Atvinnutekjur segja í ýmsum
tilfellum ótrúlega lítið um það
hvaða fjármuni fólk raunverulega
hefur til ráðstöfunar.
Hjón með þrjú börn á framfæri,
þar sem aðeins annað vinnur
fyrir á 100 þús. kr. á mánuði, geta
t.d. haft nánast sömu upphæðum
úr að spila og önnur hjón, sem ná
200 þús. kr. tekjum með því að
vera bæði í fullu starfi.
Að teknu tilliti til skatta, barnabóta/-auka
og síðan í öðru tilvikinu daggæslu 2ja barna
hjá dagmömmu, halda báðar fjölskyldurnar
eftir 127-130 þús. kr. til annarra hluta. Og
það sem meira er, aö einstætt foreldri 3ja
barna heldur líka eftir álíka upphæð af 100
þús. kr. atvinnutekjum — og hefur því hlut-
fallslega meira handa á milli en hjónafólkið,
þar sem heimilismenn eru bara 4 í stað 5 hjá
hjónunum.
Þessir útreikningar koma fram í nýrri
skýrslu Landssamtaka heimavinnandi fólks.
Þeir gefa m.a. til kynna, að þegar dæmið hef-
ur verið reiknað til enda, geti afrakstur auk-
innar vinnu í ýmsum tilfellum orðið lítill
sem enginn.
Þurfi hjón, sem bæði eru í fullu starfi, t.d.
af þeim sökum að hafa börn í fullri gæslu hjá
dagmæðrum, að ekki sé talað um ef þau
þurfa að reka tvo bíla í stað eins, virðist ljóst
að endanleg niðurstaða getur orðið hreint
tap í ráðstöfunartekjum, jafnvel þótt at-
vinnutekjur séu tvöfaldaðar.
Launin ein segja ekki
alla söguna
Það sem tekið er með í útreikninga í skýrsl-
unni, auk launanna, eru skattarnir, greiðsl-
ur ýmiss konar „barnabóta" og síðast en ekki
síst kostnaður vegna barnagæslu. Þar er
reiknað með að hjón/sambúðarfólk, þar sem
bæði eru í fullu starfi, þurfi að borga dag-
móður 23.500 kr. á mánuði fyrir gæslu hvers
barns undir skólaaldri. En einstæðir foreldr-
ar 7.900 kr. á mánuði fyrir hvert pláss á dag-
heimili.
Hvað varðar afkomu hjá foreldrum ungra
barna er Ijóst, að atvinnutekjurnar einar
segja afar takmarkaða sögu.
í fyrsta lagi virðast dæmin í skýrslunni
benda til þess, að auraráðin séu alla jafna
hvað lökust hjá hjónum/sambýlisfólki í svo
láglaunuðum störfum, að þau þurfa bæði að
vinna úti til þess að ná að urga saman lág-
marks framfærslutekjum, og greiða af þeim
sökum dýra barnagæslu.
í öðru Iagi virðist Ijóst, að sé annað hjón-
anna í sæmilega launuðu starfi, þá sé það
langt frá því sjálfgefið að ráðstöfunartekjur
heimilisins aukist nokkuð (ef þær þá ekki
hreinlega minnka) við það að hjónin fari
bæði út á vinnumarkaðinn á meðan börnin
þarfnast gæslu.
í þriðja lagi virðast útreikningarnir benda
til þess að einstæðir foreldrar geti í ýmsum
tilfellum haft mun meiru úr að spila á hvern
einstakling í fjölskyldunni heldur en hjóna-
fólk. Og séu börnin 2 eða 3 getur jafnvel orð-
ið töluvert minna eftir á mann í fjölskyldu
hjóna sem vinna (bæði) fyrir tvöfalt hærri
tekjum en einstæða foreldrið, þ.e. þurfi þau
að borga dagmömmu fyrir barnagæslu.
Opinbert réttlæti?
Sjálfsagt er ekki mjög algengt að einstæð-
ir foreldrar hafi 200 þús. kr. laun eða þaðan
af hærri.
Eigi að síður virðist það umhugsunarvert
„réttlæti" að það foreldri þyrfti þrátt fyrir
það aðeins að borga 7.900 kr. á mánuði fyrir
fulia daggæslu á dagheimili eða hjá dagmóð-
ur, á sama tíma og hjón þurfa að borga dag-
gæslu fullu verði, hversu lágar sem tekjur
þeirra eru.
Borgar sig
að brjóta lög?
Raunar er enn ein gerð barnafjölskyldna
tekin fyrir í skýrslunni, sem greinilega
kemst lang best af: Þ.e. ógift hjón sem vinna
bæði úti og eiga hvort sitt lögheimili á papp-
írunum.
Á þann hátt geta hjón með 2 eða 3 ung
börn auðveldlega hækkað ráðstöfunarfé fjöl
skyldunnar um 50-80 þús. kr. á mánuði á
kostnað ríkis og sveitarfélags, þ.e. með
hærri barnabótum, bótum almannatrygg-
inga og niðurgreiddri barnagæslu.
- HEI
einstæðra foreldra í Reykjavík (þar sem
langflestir þeirra búa) t.d. niðurgreiðslu
húsnæðiskostnaðar umfram almennt
hjónafólk, annað hvort í formi
niðurgreiðslu á húsaleigu eða
leiguíbúðar frá Félagsmálastofnun,
ellegar niðurgreiddra vaxta frá
Kyggingarsjóði verkamanna.
Lánasjóður námsmanna er annað dæmi.
Miðað við þær tekjur, sem tekið var mið
af hér að framan, mundu tekjur eigin-
mannsins skerða stórlega lánsrétt
eiginkonunnar hjá LÍN. Eftir skilnað
mundi sjóðurinn á hinn bóginn lána
henni um 135 þús. kr. á mánuði
(samkvæmt skýrslunni), þ.e. um 1,2
milljónir króna á 9 mánaða námsári.
Slíkt dæmi er hreint ekki eins Iangsótt
og einhveijir kynnu að ætla. Því blaða-
maður þekkir sjálfur eitt slíkt (um
alvöruskilnað). Sú einstæða, þrítuga
3ja barna móðir segist aldrei á ævi sinni
hafa haft önnur eins auraráð og nú
(og næstu tvö árin væntanlega) frá
Lánasjóði námsmanna. Og miðað við
launin sem hún sér fram á að námi
loknu telur hún sömuleiðis nokkuð ljóst
að hún þurfi aldrei að borga nema helm-
ing lánsins til baka í besta falli.
Það virðist a.m.k. ljóst að „brostin
hjónabönd" geta kostað opinbera sjóði
(og þar með skattgreiðendur) þessa
lands stórar fúlgur í auknum
útgjöldum. Væri t.d. ekki fróðlegt að sjá
úttekt hagfræðinga, t.d.
Þjóðhagsstofnunar, Ríkisendurskoöun-
ar, Qármálaráðuneytis eða borgarsjóðs, í
því hvort það kynni kannski að vera
stórgróðavænlegt að „fjárfesta“ einhver
hundruð milljóna króna í „hamingju-
sömum hjónaböndum“? -HEI
Smábarnaforeldrar komast ekki endilega betur af með 200.000 kr. tekjur heldur en 100.000 kr.:
Kannski það sé þrátt fyrir allt hagstæðara fýrir þessar ungu mæður að vera heimavinnandi?
... heldur hvað
verður eftir...
Tökum fyrst dæmi af einstæðu foreldri með
100 þús. kr. atvinnutekjur og hjónum með
sömu tekjur sem annað þeirra vinnur fyrir. í
báðum tilfellum eru börn á sama aldri, ann-
ars vegar 2, hins vegar 3 börn.
Einstætt foreldri með 3 börn: Eftir skatt,
að viðbættum barnabótum/-auka, mæðra-
launum og meðlögum (alls um 71 þús. kr. á
mánuði) og síðan frádregnum dagheimilis-
gjöldum (15.800 kr. v. tveggja barna) verða
tæp 129.000 kr. eftir til ráðstöfunar. Væru
börnin aðeins tvö, og bara annað á dagheim-
ili, yrðu ráðstöfunartekjurnar rúmlega 114
þús. kr.
Hjón/sambýlisfólk með 3 börn: Eftir skatt,
að viðbættum barnabótum/-auka (tæpl. 28
þús. kr. á mán.) yrðu tæplega 127 þús. kr. til
annarrar ráðstöfunar. Væru börnin bara tvö,
yrðu ráðstöfunartekjurnar um 116 þús. kr. á
mánuði.
Hvort sem börnin -eru 2 eða 3 hafa báðar
fjölskyldugerðirnar nokkurn veginn sömu
upphæð til ráðstöfunar — sem þar með þýð-
ir hlutfallslega mun minni auraráð hjá hjón-
unum, sem hafa fleiri munna að metta og
kroppa að klæða. Og þyrftu hjónin bæði út á
vinnumarkaðinn til þess að ná inn þessum
100 þús. kr. tekjum — sem mundi þá t.d.
kosta leikskólapláss fyrir annað barnið —
hefðu hjónin orðið þó nokkru minna handa
á milli heldur en einstæða foreldrið með jafn
mörg börn.
Tekjumar tvöfaldaðar,
en ...
En hvað gerist þá ef hjónin reyna að tvö-
falda tekjur sínar, í 200 þús. kr. á mánuði,
með því að ráða sig bæði í fullt starf?
Hjón með 3 börn: Eftir skatta, að viðbætt-
um barnabótum (um 13 þús. kr.), en frá-
dregnum dagmömmukostnaði (47 þús. kr.
vegna gæslu beggja barnanna) hefðu hjónin
tæplega 130 þús. kr. eftir til annarrar ráð-
stöfunar — þ.e. aðeins 3 þús. kr. meira held-
ur en af helmingi lægri tekjum sem annað
þeirra vinnur fyrir.
Afgangurinn væri raunar einnig nánast
sama upphæð og hjá einstæða foreldrinu
með jafn mörg börn.
Væru börnin hins vegar aðeins tvö yrði
enn minna, eða aðeins 125 þús. kr. eftir, ef
bæði þyrftu fulla gæslu. Ef aðeins þyrfti að
borga fýrir gæslu annars barnsins yrðu rúm-
lega 147 þús. kr. eftir. Það er samt minni
upphæð á mann heldur en hjá einstæðu for-
eldri með 2 börn.
Þurfi hins vegar ekki nema annað hjón-
anna til þess að afla þessara 200 þús. kr.
tekna lítur dæmið hins vegar allt öðruvísi
út. Þá hefðu þau 167-172 þús. kr. til ráðstöf-
unar á mánuði.
Hjóna-
skilnaður
kostar
ríki/bæ
milljón
áári
Einn hjónaskilnaður, raunverulegur
eða „gervi“, getur auðveldlega kostað
opinbera sjóði á aðra milljón króna á
ári. Tökum mið af hjónum með 2,4
millj. kr. árstekjur (hann 1.800 þús.,
hún 600 þús.). Eigi hjónin þrjú böm,
hvar af tvö eru yngri en sex ára, greiðir
ríkissjóður þeim um 160 þús. kr. í
baraabætur á árí. Ákveði hjónin hins
vegar að skilja og börain verði hjá móð-
urinni, þarf ríkissjóður aftur á móti að
borga henni 730 þús. kr. á árí f saman-
lagðar bamabætur, baraabótaauka og
mæðralaun. Niðurgreiðsla á baraagæslu
getur kostað á bilinu 360 til 600 þús.
kr. á ári fyrir tvö böra.
Þessi hjónaskilnaður kostar ríki og bæ
(skattborgarana) því á bilinu 930 tii
1.170 þús. kr. á árí, þ.e. umfram það
sem hjónin fengu meðan þau voru gift.
Tölur þær sem hér er miðað við er að
finna í skýrslu Landssamtaka heima-
vinnandi fólks: „Hver er staða fjölskyld-
unnar og heimavinnandi fólks á íslandi
í dag?“ I skýrslunni er tekinn fjöldi
dæma um samspil tekna, skattamála,
bótagreiðslna og kostnað af baraagæslu
út frá mismunandi fjölskyldustærðum
og hjúskaparformum. Eitt þeirra fjöl-
skylduforma eru hjón/sambúðarfólk
sem eingöngu „skilja á pappíraum" til
þess að krækja í framangreindar viðbót-
argreiðslur úr ríkissjóði og bæjarsjóði.
Fyrmefndur viðbótarkostnaður ríkis og
bæjar vegna hjónaskilnaðar í 3ja baraa
fjölskyldu (hvort sem hann er ekta eða
„gerviskilnaður") getur þó með ýmsu
móti orðið mun hærri en sú milljón
króna (tæplega eða rúmlega) sem ráða
má af tölum í skýrslunni.
Svo dæmi sé tekið nýtur drjúgur hluti